“Waar ik bang voor ben, is een nieuwe fase van fascisme”
Deze uitspraak is afkomstig van Karen Armstrong – de beroemde Amerikaanse schrijfster van boeken over religie – in een interview in Trouw (zaterdag 16 oktober 2010). Opvallend veel vooraanstaande personen spreken zich de laatste maanden in deze zin uit.
Een belangrijk signaal was de mededeling dat het nieuwe boek van Nexus-voorman Rob Riemen begin november 2010 zal verschijnen onder de titel De eeuwige terugkeer van het fascisme. Een pamflet waarin hij zich zorgen maakt over onze tijd.
Op deze plaats worden de komende maanden citaten verzameld van mensen die zich in dezelfde zin uitspreken.
De dichter des vaderlands Ramsey Nasr
Op donderdag 28 oktober verscheen in NRC Handelsblad een gedicht van ‘De dichter des vaderlands’ Ramsey Nasr. De aanleiding was de regeringsverklaring van het Kabinet Rutte.
(zaterdag 30 oktober 2010)
H.W. von der Dunk – Kurken die drijven op de golven van de tijdgeest
De komst van het Kabinet Rutte met gedoogsteun van de PVV leidt tot veel artikelen in kranten, tijdschriften en op internet. In die discussie mengen zich regelmatig ook mensen van – zoals dat heet – onverdacht allooi. Zo ook op woensdag 27 oktober 2010 in NRC Handelsblad. Onder de kop Kurken die drijven op de golven van de tijdgeest dient emeritus hoogleraar algemene geschiedenis (aan de Universiteit ZUtrecht) H. W. von der Dunk ex-VVD-politicus Arend Jan Boekestijn (en historicus) van repliek. In dat artikel komt ook (weer) het begrip fascisme naar voren. Hieronder het bewuste citaat:
Echter opmerkelijk bij heel deze ontwikkeling is iets anders. Een idiote vergelijking als van de Koran met Mein Kampf, of de kwalificatie van de islam als fascistisch mag niet alleen – we hebben tenslotte meningsvrijheid – maar is door Rutte en Verhage als quasi-volwassen opinie van hun partner aanvaard, al delen ze die dan (nog) niet. De vergelijking van chauvinisme en vreemdelingenhaat met fascisme daarentegen zal vandaag in dat kamp op verontwaardiging en hoogstandjes van relativering stuiten – en precies dat is veelzeggend. De immense verschillen tussen Hitler en de huidige chauvinistische bewegingen van vreemdelingenhaat behoeven niemand te worden uitgelegd. Nederland is een kleine mogendheid en de PVV heeft geen agressieve bedoelingen, wil geen oorlog, er is geen gewapend partijleger als de SA, strafkampen en ga maar zo door.
Maar er is één opmerkelijke overeenkomst met de situatie in de vroege jaren dertig: het snelle afkalven van weerzin en kritiek op wat door een groot deel van beschaafde bevolkingslagen, politici en media eerst als onfatsoenlijk was genegeerd, het snelle schuiven in de communis opinio en media uit respect voor succes en brutaliteit, volgens Boekestijn: de tijdgeest! En ja, Hitler had op sommige punten gelijk voor wie nu heftig nee schud! En ook in het fascisme zagen velen in heel Europa destijds de geest van de tijd en dreven mee. Juist intellectuelen worstelen snel met hun geweten, omdat zij als geprivilegieerde stand geen voeling hebben met de bevolking en de trein kunnen missen.
Als primitieve vreemdelingenhaat en overreactie op de gebrekkige integratie van migranten vandaag de tijdgeest zijn, dan hebben we geen politici nodig die slechts als een kurk op de golven van de tijdgeest drijven met als enig doel de macht te behouden. Uiteindelijk worden de beginselloze ‘realistische’ lichtgewichten altijd de voetveeg van de doelbewuste fanatiekelingen.
We hebben degenen nodig die neen tegen dit soort tijdgeest durven zeggen en daarmee voor een andere tijdgeest zorgen.
Enkele boeken van H.W. von der Dunk
In de schaduw van de depressie : de NSB en de verkiezingen in de jaren dertig (drie case-studies) (1982)
Op schuivende planken : Nederlands perikelen in het licht van zijn verleden : een essay (2007)
Sprekend over identiteit en geschiedenis (1992)
De verdwijnende hemel : over de cultuur van Europa in de twintigste eeuw (2000)
(donderdag 28 oktober 2010)
Karen Armstrong
Vraag: Dus, opengooien die grenzen? Is dat wel compassievol richting inheemse Europeanen die zich in hun identiteit bedreigd voelen?
„Natuurlijk is er veel angst, maar die los je niet op door je in je schulp terug te trekken. De ander uitsluiten lijkt de eigen identiteit veilig te stellen, maar in feite gaat je ziel eraan kapot. Populisten zoals jullie Geert Wilders spelen op die angst in en wakkeren die aan. Ze prikkelen ons op het niveau van de vier f’s. Dat is gevaarlijk. Bovendien zit er iets heel zelfgenoegzaams in hun minachting voor moslims. Ze noemen moslims intolerant, maar wat voor beeld moeten die moslims wel niet van ons krijgen als zij mensen als Wilders zien?”
Vraag: Hoe moeten we omgaan met populisten als Wilders?
„Frontaal de aanval kiezen werkt averechts. Het is zaak om een atmosfeer te creëren waarin het onacceptabel is te praten over mensen met andere overtuigingen of etnische achtergrond op de manier waarop Wilders dat doet.”
Amstrong buigt zich naar voren, zichtbaar geraakt door het onderwerp. „Ik vind het heel triest om te zien wat er in Nederland gebeurt. Dit is slecht voor heel Europa. Nederland was altijd een baken van liberalisme maar begeeft zich nu op een heel ander pad. Waar ik bang voor ben, is een nieuwe fase van fascisme. Tenzij we ruimte leren te maken voor de ander, ontkennen we de realiteit. De realiteit is dat die ander onder ons is. En niet weggaat.”
Vraag: U lijkt pessimistisch over de ontwikkelingen. Voelt u zich een roepende in de woestijn?
„Ik hoorde laatst een mooi verhaaltje. Op een dag breekt er brand uit in het bos. Terwijl alle dieren in paniek wegrennen, gaat de olifant naar de rivier en vult zijn slurf om de brand te blussen. ’Waarom doe je dat’, vragen de dieren die hem tegenkomen. ’Het helpt toch niet.’ De olifant gromt en blijft stug heen en weer lopen van de rivier naar het bos. ’Ik doe in ieder geval iets’, zegt hij.”
Armstrong lacht, aarzelend. „Ik voel me soms net die olifant.”
Toelichting: Met de vier f’s bedoelt ze de (oer)driften van de mens: feeding, fighting, fleeing en fucking.
Klik hier voor het volledige artikel (Ruimte maken voor de ander – Wilfred van de Poll – Trouw, zaterdag 16 oktober 2010)
Enkele boeken van Karen Armstrong
De kwestie God : de toekomst van religie (2009)
Een geschiedenis van God : vierduizend jaar jodendom, christendom en islam (2006)
Islam : geschiedenis van een wereldgodsdienst (2001)
De wenteltrap : mijn weg uit de duisternis (2005)
(maandag 18 oktober 2010)
