„Mensen klagen over het gebrek aan gemeen- schapszin, maar trekken zich in reactie daarop terug in hun eigen leefwereld waardoor het probleem alleen maar groter wordt”, zei Ad Verbrugge gisteren. De ‘filosoof van het onbehagen’ trok een bomvolle zaal in cultuurcentrum de Groene Engel in Oss.
Als de belangstelling voor de lezing van Ad Verbrugge illustratief is voor de betrokkenheid bij het wel en wee van de samenleving, dan is er nog hoop. Het publiek kwam gistermiddag in zo’n groten getale naar cultuurpodium de Groene Engel in Oss om naar het betoog van de Leidse filosoof te luisteren, dat van alle kanten in allerijl stoelen moesten worden aangesleept om iedereen een zitplaats te kunnen bieden.
Zingeving
Verbrugge was de eerste spreker in een lezingenreeks die de bibliotheek Oss en het Brabants Dagblad hebben georganiseerd over het pakkende thema ’waarom ik een probleem werd voor ons’. In de cyclus over zingeving en filosofie wordt de vraag opgeroepen of de individualiteit te ver is doorgeslagen en de samenleving in het gedrang komt.
De keuze voor Ad Verbrugge als spreker bleek een schot in de roos te zijn. Van de filosoof verscheen dit voorjaar en essaybundel over zijn ‘onbehagen’ in onze cultuur, wat zeker na de moord op Theo van Gogh een aanstekelijk gespreksonderwerp is. „Mijn onbehagen, mijn zorg over de ontwikkelingen in de samenleving, is helaas onverminderd actueel“, zo zei hij aan het begin van zijn lezing. Waarna hij naar aanleiding van een recent rapport van het Sociaal Cultureel Planbureau meteen de ‘ambivalentie’ van de moderne burger schetste. „Mensen klagen over het gebrek aan gemeenschapszin, maar trekken zich in reactie daarop terug in hun eigen leefwereld waardoor het probleem alleen maar groter wordt.“
Verbrugge stelde vast dat onze cultuur ‘op drift’ is geraakt. „We zijn de koers kwijtgeraakt, we hebben geen oriëntatiepunt meer, we weten niet meer welke kant het op gaat met onze samenleving of vrezen dat die een kant op gaat die niet de goede is.“
Hij waarschuwde in dat verband voor kortzichtige oplossingen. „Simpele antwoorden bestaan niet. Het gevaar is dat de Nederlandse bevolking zich na de moord op Theo van Gogh gaat keren tegen de islam, terwijl die moord ook alles te maken heeft met onze samenleving als geheel. Ik constateer tot mijn onbehagen dat er in onze samenleving een ongevormde massa groeit, die vatbaar is voor allerlei emoties en stemmingen. In zo’n ongevormde massa, die elke richting kwijt is, kunnen gemakkelijk allerlei ongecultiveerde krachten losbreken, waardoor het kan gebeuren dat na de moord op Theo van Gogh scholen in vlammen opgaan.“
Doorgeslagen
Het kernprobleem is volgens Verbrugge het doorgeslagen idee van vrijheid en individualiteit in onze samenleving, waarin bijvoorbeeld de vrijheid van meningsuiting is verworden tot de vrijheid tot individuele zelfexpressie en ruziezoeken. „Het is een vrijheid waarbij elk gemeenschappelijk goed afwezig is. Ik denk dat dat toch niet de oorspronkelijke bedoeling van de vrijheid is geweest. Wat is een vrij individu dat geen burger van een gemeenschap is? Wat gebeurt er als de individualiteit de overhand krijgt en uitsluitend gericht is op de eigen zin, de eigen beleving en het eigen gevoel? Dan krijg je burgers die alleen maar hun rechten claimen en zich ondertussen nergens meer aan gebonden voelen.“
In een uitvoerig historisch betoog liet Verbrugge zien dat vrijheid oorspronkelijk verbonden was met gemeenschapszin. „Vrijheid heeft van origine te maken met broederschap en burgerschap. Individuele vrijheid kan alleen bestaan in een samenleving waarin de ander mijn vrijheid erkent en ik de vrijheid van de ander erken. Vrijheid kan alleen bestaan in de sociale verhouding.“
Volgens Verbrugge wordt de gemeenschapszin onder meer bedreigd door de markt en de commercie. „Markt en commercie richten zich niet op burgerdom maar op onze individuele belevingswereld, waarin we ons kunnen terugtrekken. Een oproep tot fatsoen en de naleving van normen en waarden staat in schril contrast met die context.“
Opvoeding
Een uitweg uit de impasse van de samenleving is volgens Verbrugge mogelijk te vinden in opvoeding en vorming. „We moeten ervoor zorgen dat er weer een binding met de gemeenschap ontstaat. Dat kan bijvoorbeeld door opvoeding in het gezin en door vorming in het onderwijs. Het gezin is bijvoorbeeld bij uitstek de leefvorm waarin het algemeen welzijn centraal staat. Het is mijn overtuiging dat de politiek iets met dat idee van vorming zou moeten doen.“
De tweede lezing in de Groene Engel in Oss wordt op zondag 19 december gehouden door wetenschapper Bas Haring. Hij zal spreken over de illusie van ’ik’.
Artikel: Er groeit een massa die iedere richting kwijt is
Bron: Brabants Dagblad, maandag 22 november 2004
Auteur: Twan van Lierop
(donderdag 22 november 2004)
Één reactie op “Ad Verbrugge – ‘Er groeit een massa die iedere richting kwijt is’”
[…] ‘Er groeit een massa die iedere richting kwijt is’ […]