Ontnuchteringsjaren – inleiding

Ontnuchteringsjaren zijn de jaren waarin we keer op keer tot de ontnuchterende conclusie (moeten) komen dat sommige dingen toch nét iets anders zijn als we tot voor kort dachten. Dat grote gebaren om hét probleem op te lossen niet bestaan.

Jaren waarin we moeten constateren dat de wereld aan elkaar hangt van hypes en inspelen op het gevoel.

Jaren waarin we waarschijnlijk weer flink moeten gaan investeren in het onderwijs, de cultuur en de publieke sector. 

Jaren waarin we tot de conclusie komen dat de wetenschap weliswaar in bijna alle sectoren van het leven is doorgedrongen, maar door veel (romantisch ingestelde?) mensen toch als een bedreiging wordt gezien.

Jaren waarin burgers weliswaar mogen kiezen maar er weinig politici zijn die boeiende en inspirerende vergezichten en nastrevenswaardige doelen aanreiken. 

Jaren waarin we een flink aantal illusies moeten gaan opgeven.

Jaren waarin we constateren dat er veel organisaties en bedrijven bezig zijn gebakken lucht rond te pompen. Goed betaald. Dat wel. En vult u zelf maar aan.

Kortom jaren waarin we als samenleving na moeten gaan denken over de samenleving waarin  we over pakweg 25 jaar willen leven. En in welke samenleving juist niet. En dat de aanzetten voor die samenleving juist nu gelegd (dienen te) worden. Of niet. Een vijftal sprekers zullen elk op hun eigen manier stof aandragen om daarover na te denken.

Sprekers in de cyclus zijn achtereenvolgens: Bas Heijne (19 november), Marijke Verbrugge (17 december), Maarten van Rossem (21 januari), Ad Vingerhoets (18 maart) en Salomon Kroonenberg (15 april). Door omstandigheden heeft op zondag 17 december de filosoof Ad Verbrugge de lezing verzorgd.

Een inleiding : we zitten er midden in!
Een kleine groep Nederlanders zit er al een aantal jaren in! De rest zal de komende jaren tot de ontdekking komen dat ze er ook in terecht zijn geraakt. Het heeft te maken met het ontnuchterende gevoel én wetenschap dat zeer veel dingen in onze samenleving niet zo goed zijn geregeld als tot voor kort werd gedacht.

Twijfels of de economie tot in lengte van dagen zal blijven groeien. Onze kinderen het nog beter zullen krijgen. Dat we niet bang hoeven te zijn voor China en India. Of we geen vraagtekens moeten (gaan) zetten bij al die hoog opgeleiden met weinig bagage. De zekerheid dat we nog niet weten welke kant het met het milieu uit gaat. Het twijfelachtig is of we nog gelukkiger zullen worden. De groeiende twijfel of de meesten van ons ooit een Zwitserleven-leventje zullen kunnen gaan leven. Het idee dat de moslims vanzelf zullen integreren. Of een samenleving het zich kan permitteren als de gemiddelde burger in zijn vrije tijd per dag gemiddeld  3,5 uur achter de tv hangt. Of we recht hebben op 2 tot 3 vakanties per jaar. Kinderen zich alleen op school dienen in te spannen en opvoeding vooral niet de verantwoordelijkheid is van de ouders. Discussies die meer en meer worden gevoerd over zaken als marktwerking, managers, solidariteit, het Angelsaksische model versus het Rijnlandse model. Enzovoorts, en zo verder.

In deze ontnuchteringsjaren gaat het over verschijnselen als globalisering, de multiculturele samenleving, de vergrijzing, de staat van het onderwijs en het gevoel dat er iets moet gebeuren. Wellicht de roep om een grote leider. Regelmatig wordt ook verzucht dat begrippen als vakmanschap, saamhorigheid en solidariteit onder druk staan.
 
Kortom, genoeg redenen om een vijftal deskundige en bevlogen sprekers hun licht te laten schijnen over dit fenomeen. 

Een andere inleiding : de werkelijkheid is toch anders

Lang is door velen gedacht, dat we in Nederland goed bezig waren: we aren multicultureel, het ging ons financieel voor de wind, we konden ‘het er van nemen’.

Tot … in het begin van de 21e eeuw de ONTNUCHTERINGSJAREN, de jaren van ontgoocheling, volgden: de werkelijkheid was toch anders dan een tijd lang aangenomen. We werden met zijn allen geconfronteerd met de keerzijde van de permanente – met name economische – vooruitgang: zinloos geweld, terrorisme, doorgeschoten assertiviteit, oppervlakkigheid.

Nu moeten we weer met beide benen op de grond komen en op zoek naar nieuwe referentiekaders. Zijn we wel echt goed bezig? Zijn we wel zo multicultureel? Hebben we zo’n voorsprong in onze kennismaatschappij? Zijn we wel zo hoog opgeleid met onze diploma’s? Welke zaken zijn écht de moeite waard?

Als maatschappij dienen we opnieuw te bepalen welke kant we op willen – voor zover dat in onze  macht ligt – en welke “prijs” we daarvoor willen/moeten betalen: nog meer markt en minder overheid? Meer eigen verantwoordelijkheid en minder solidariteit? Meer of minder belastingen? Geld voor onderwijs of …?

In deze cyclus zullen een vijftal sprekers elk op hun eigen manier stof aandragen om daarover na te denken.

Een poëtische inleiding : Zinloze liefde

Ik had er laatst echt zin in,
een avondje hangen voor de buis,
lekker thuis, met de bips op de bank en chips en drank onder handbereik,
mmm, ja, je weet wel hoe dat gaat.
Maar er was weer eens niks op, je weet wel hoe dat gaat,
ik kreeg alleen maar rommel en ruis.
Ik werd niet geraakt en niet vermaakt, ik werd eigenlijk niks, behalve kwaad.
En in plaats van dat ik hem uitzette, zette dat mij aan het denken.
Van: Eigen schuld en dikke bult, het ligt echt aan jou en mij.
Want wij krijgen wat we geven in dit leven en als wij nou niet meer liefde schenken.
Dan verdienen we dit: Deze shit, is de spiegel van de maatschappij.
Liefdeloosheid is de ziekte van deze tijd. Of is het zo oud als de mensheid?
Ben ik nou gek of klopt er gewoon iets niet aan de manier waarop wij leven.
Aan deze wereld waarin winstbejag sinds jaar en dag met stip op nummer één staat.
Waarin iedereen uiteindelijk dus méér wil krijgen dan wil geven.
Maar je voor niks (ja dat weer wel) door een klootzak doodgetrapt wordt op straat: Liefdeloosheid…
Ik hoor je denken: Ja ja ja.
Weg met die vinger! Genoeg gemopperd. Ja ja ja.
De schuld van de maatschappij en het grote geld. Ja ja ja.
Hoog tijd dat er een oplossing wordt geopperd.
Een antwoord op die liefdeloosheid en dat zinloze geweld.

Zinloze liefde is een liedje van filmmaker, muzikant en verhalenverteller Leon Giesen die onder de naam Mondo Leone inmiddels twee cd’s heeft uitgebracht. Zinloze liefde staat op zijn  in juni 2006 verschenen “Nieuwe liedjes” (V2)  Verkrijgbaar in elke fatsoenlijke platenzaak (maar die zijn door het illegale graasgedrag van ons Nederlanders bijna allemaal uitgestorven).

Ontnuchteringsjaren – de folder

Bas Heijne – Ontnuchteringsjaren
Marijke Verbrugge – De staat van het onderwijs
Maarten van Rossem – Ontnuchteringsjaren  in de 21e eeuw
Ad Vingerhoets – Wat bepaalt het geluk van de mens?
Salomon Kroonenberg – Het klimaat hoeft niet gered te worden

Inleidende tekst
Lang is door velen gedacht, dat we in Nederland goed bezig waren: we waren multicultureel, het ging ons financieel voor de wind, we konden ‘het er van nemen’.

Tot… in het begin van de 21e eeuw de ONTNUCHTERINGJAREN, de jaren van ontgoocheling, volgden: de werkelijkheid was toch anders dan een tijd lang aangenomen. We werden met zijn allen geconfronteerd met de keerzijde van de permanente –met name economische –vooruitgang: zinloos geweld, terrorisme, doorgeschoten assertiviteit, oppervlakkigheid.
Nu moeten we weer met beide benen op de grond komen en op zoek gaan naar nieuwe referentiekaders. Zijn we wel echt goed bezig? Zijn we wel zo multicultureel? Hebben we wel zo’n voorsprong in onze kennismaatschappij? Zijn we wel zo hoog opgeleid met onze diploma’s? Welke zaken zijn écht de moeite waard? Momenteel  blijken veel  “krachtdadige” oplossingen toch  weer andere problemen te veroorzaken (“bestuurlijke boemerang”).

Als maatschappij dienen we daarom opnieuw fundamenteel  te bepalen welke kant we op willen – voor zover dat in onze  macht ligt – en welke “prijs” we daarvoor willen/moeten betalen: nog meer markt en minder overheid? Meer eigen verantwoordelijkheid en minder solidariteit? Meer of minder belastingen? Geld voor onderwijs of….?
In deze cyclus zullen een vijftal sprekers elk op hun eigen manier stof aandragen om daarover na te denken:

19 november 2006 : Bas Heijne – Ontnuchteringsjaren
“De afgelopen jaren sprak alles wat vanzelfsprekend leek ineens niet vanzelf meer: de multiculturele samenleving, een verenigd Europa, de verwachte eenwording van heel de wereld onder de warme deken van de vrije markt. Maar die ontregeling van onze verwachtingen riep grotere, persoonlijker vragen op: waar geloven we echt in? Hoe verhouden we ons tot de wereld om ons heen? Die vragen zijn niet langer vrijblijvend – in de ontnuchteringsjaren lijkt er meer vanaf te hangen dan ooit.”

Bas Heijne (1960) groeide op in de buurt van Amsterdam. In 1978 ging hij Engelse taal- en letterkunde studeren in Amsterdam. In 1984 studeerde hij af. Heijne schrijft romans, reisverhalen, journalistiek en essayistisch werk. Sinds 1991 werkt hij voor NRC Handelsblad.

 
17 december 2006 : Marijke Verbrugge – De staat van het onderwijs
“Er is alle reden om te investeren in goed en effectief onderwijs op alle niveau’s.  Maar dat gebeurt in ons land momenteel in onvoldoende mate, of, erger nog, op de verkeerde manier. Ons onderwijs verwordt geleidelijk aan tot een speelbal van bestuurders en onderwijsideologen, die veelal andere prioriteiten hebben dan de vakinhoudelijke kwaliteit van opleidingen. Hervormingen en vernieuwingen volgen elkaar in hoog tempo op, tegenvallende resultaten worden verdoezeld en critici worden stelselmatig buiten spel gezet. Wat kunnen we doen om dit tij te keren? En waar moet goed onderwijs eigenlijk in bestaan? Daarover moeten wij nodig spreken.”

Marijke Verbrugge (1966) studeerde Klassieke Talen aan de universiteit van Leiden. Ze was aansluitend zeven jaar werkzaam als lerares Latijn en Grieks op verschillende scholengemeenschappen. De invoering van het Studiehuis in de bovenbouw van het VWO heeft haar het onderwijs doen verlaten.

21 januari 2007 : Maarten van Rossem – Ontnuchteringsjaren in de 21e eeuw
Tijdens de herdenking van  9/11 werd  Maarten van Rossem geconfronteerd met zijn toenmalige reactie, toen hij als een van de zeer weinigen aangaf niet echt diep geschokt te zijn. Hij geloofde ook niet dat het einde van de wereld nabij was. Een typische Maarten van Rossem-houding: ironisch, welbespraakt, nooit verlegen om een mening maar vooral nuchter.  Tijdens zijn lezing zal hij op zijn eigen, volstrekt unieke manier ingaan op het thema. Hij betrekt daarin de stelling dat het niet zinvol is optimistisch, noch pessimistisch over de wereld te zijn.

Maarten van Rossem (1943) studeerde geschiedenis in Utrecht. Hij promoveerde in 1983 en werd in 1997 benoemd tot Bijzonder Hoogleraar. Hij schrijft artikelen en columns en geeft regelmatig commentaar op politieke en culturele kwesties voor radio en televisie.

18 maart 2007 : Ad Vingerhoets – Wat bepaalt het geluk van de mens
“Met een beetje ironie zou je kunnen stellen dat ons levensgeluk momenteel afhankelijk is van (a) hoeveel inkomen je meer hebt dan de buren; (b) het merk en type van je auto en je mobiel; (c) je cup-maat (of in geval van een man: die van je vriendin); en (d) de afstand van je huis tot je vakantiebestemming. In de lezing zal worden ingegaan op de mechanismen die mensen toepassen om zich met bepaalde zaken gelukkig te voelen. Tevens zal aandacht worden geschonken aan de effecten van ingrijpende traumatische gebeurtenissen (zoals de ziekte kanker) op je kijk op het leven en je ervaren levensgeluk.”

Ad Vingerhoets (1953) is als Bijzonder Hoogleraar en Universitair Hoofddocent Gezondheidspsychologie verbonden aan de Universiteit van Tilburg. Zijn onderzoek richt zich met name op de thema stress, emoties en kwaliteit van leven. Hij is auteur/redacteur van 13 boeken en heeft meer dan 250 artikelen in (inter)nationale vaktijdschriften gepubliceerd.

15 april 2007 : Salomon Kroonenberg – Het klimaat hoeft niet gered te worden
“Hoe lang duurt duurzaamheid? Hoe eeuwig zingen de bossen? Wanneer komt de volgende ijstijd? Kunnen er nog grotere vloedgolven optreden dan die van Tweede Kerstdag 2004? Het zijn allemaal vragen die ons dwingen ver in de tijd vooruit te kijken. En niet alleen maar tot het jaar 2100 zoals de meeste klimaatmodellen doen: dat is de toekomst gemeten met de menselijke maat. We moeten minstens tot het jaar tienduizend kijken, omdat natuurlijke processen als klimaatverandering, zeespiegelstijging, aardbevingen en vulkanische erupties in veel grotere tijdschalen fluctueren. Omdat er over tienduizend jaar nog mensen zullen leven die de consequenties van onze huidige activiteiten ondervinden. Die misschien juist blij zijn met het beetje extra broeikasgas dat wij aan de atmosfeer hebben toegevoegd. Want daardoor is de ijstijd waarin zij leven niet zo koud.”

Salomon B. Kroonenberg (1947) is hoogleraar geologie aan de TU Delft. Hij studeerde en promoveerde aan de Universiteit van Amsterdam, werkte tien jaar in het buitenland en veertien jaar als hoogleraar geologie aan de Landbouwuniversiteit Wageningen, tot hij in 1996 de overstap naar Delft maakte. Hij was columnist van o.a. Intermediair en  Natuur en Techniek. Van zijn hand verscheen onlangs het boek “De menselijke maat; de aarde over tienduizend jaar.” Hij is getrouwd en heeft twee kinderen en een kleinkind.

 
Het programma
De aftrap wordt op zondag 19 november 2006 gedaan door schrijver/essayist/columnist Bas Heijne. Hij zal deze middag in zijn algemeenheid op het woord ontnuchteringsjaren ingaan. Hoe heeft het zo kunnen komen, hoe is de stand van zaken anno 2006 en wat zou er moeten gebeuren om vanuit deze ontnuchteringsjaren in een nieuwe, meer creatieve en rijkere periode te geraken. Het is louter toevallig dat Bas Heijne spreekt aan de vooravond van de verkiezingen voor de Tweede kamer op woensdag 22 november 2006. Hij had reeds in april toegezegd.

De tweede spreekster is lerares Marijke Verbrugge. Een ex-docent die in november 2006 in het programma Buitenhof op een niet mis te verstane manier manier haar mening ten beste gaf over het onderwijs. Inmiddels heeft ze samen met filosoof Ad Verbrugge (haar man) en anderen de vereniging Beter Onderwijs Nederland opgericht. De titel van haar lezing is: Ontnuchteringsjaren – de staat van het onderwijs.

De derde spreker is historicus Maarten van Rossem. Als een van de meest nuchtere Nederlanders zal hij tijdens zijn lezing ingaan op de associaties die het woord ontnuchteringsjaren bij hem oproepen. Als historicus zal hij uiteraard ingaan op het verleden maar hij doet deze middag ook een poging circa 100 jaar vooruit te kijken. De titel van zijn lezing is: Ontnuchteringsjaren in de 21 eeuw.

De vierde spreker is gezondheidspsycholoog Ad Vingerhoets die zich als onderzoeker bezig houdt met fenomenen als huilen en verliefdheid. In zijn lezing zal hij in gaan op zaken die (mede) bepalen waarom mensen psychisch goed in hun vel zitten en blijven zitten. En wat er met name in deze tijd voor zaken zijn die anders zijn als vroeger. Hij zal ontnuchterende feiten aandragen die echt bijdragen aan een gelukkiger leven.

De vijfde spreker die heeft toegezegd is de Leidse geoloog Salomon Kroonenberg. Hij zal m.n. ingaan op het ontnuchterende feit dat op de lange termijn al het gedoe over het al dan niet veranderende klimaat gerommel in de marge is  De titel van zijn lezing is: Ontnuchteringsjaren : het klimaat hoeft niet gered te worden.

Verkiezingen 22 november 2006 en http://www.21minuten.nl
In het vroege voorjaar van 2006 kwam het woord ontnuchteringsjaren “boven drijven” als begrip om de jaren aan te duiden waarin we als westerse samenleving terecht zijn gekomen. Het zag er toen nog niet naar uit dat het kabinet Balkenende zou vallen. De verkiezingen waren oorspronkelijk gepland voor mei 2007. Toen het kabinet aan de vooravond van die warme julidagen viel, hadden  vier van de vijf sprekers reeds de uitdaging aanvaard om iets te komen vertellen over die ontnuchteringsjaren.

De reeks lezingen op zondagmiddag zijn nadrukkelijk niet bedoeld om mensen te helpen hun politieke keuzes te bepalen. Maar de thema’s die worden aangesneden hebben wel te maken met de richting die we als samenleving willen inslaan. De verkiezingen van 22 november (drie dagen ná de eerste lezing – van Bas Heijne) zullen er niet toe leiden dat de vier andere sprekers niets zinvols meer hebben te melden. Het ligt meer voor de hand dat de verkiezingen niet voldoende duidelijk zullen maken welke richting we met z’n allen in willen slaan. Er dient zich eerder een patstelling aan.

http://www.21minuten.nl
De komende maanden zullen er diverse initiatieven worden gepresenteerd waar mensen na kunnen gaan hoe ze over bepaalde (politieke) zaken denken. Een goed voorbeeld van zo’n internetsite is http://www.21minuten.nl. Burgers wordt uitgedaagd om op hoofdlijnen na te denken over de soort samenleving die we willen nastreven. Deze site  is nadrukkelijk niet bedoeld om duidelijk te maken op welke politieke partij je zou moeten gaan stemmen. Er wordt niet ingezoomd op kleine issues, maar meer op de hoofdlijnen. Hoofdlijnen die door sprekers uit de reeks lezingen ook zullen worden aangesneden.

Klik hier voor de website 

Literatuuropgave
# – De nieuwe schoolstrijd (Christen Democratische Verkenningen, herfst 2006)

Désanne van Brederode. Modern dédain (2006) 

Ian Buruma. Dood van een gezonde roker (2006) 

Theodore Dalrymple. Beschaving, of wat er van over is : nieuwe essays van een spraakmakend cultuurcriticus (2005)

Theodore Dalrymple. Drugs : de mythes en de leugens (2006)

Theodore Dalrymple. Leven aan de onderkant : het systeem dat de onderklasse instandhoudt (2004)

Frank Furedi. Waar zijn de intellectuelen? (2006)

Bas Heijne. Hollandse toestanden : nieuwe opmerkingen over Nederland (2005)

Bas Heijne. Het verloren land : opmerkingen over Nederland (2002) 

Salomon Kroonenberg. De menselijke maat : de aarde over tienduizend jaar (2006)

Harry Kunneman. Voorbij het dikke-ik : bouwstenen voor een kritisch humanisme (2006)

Simon Kuper. Retourtjes Nederland (2006)

Leo Prick. Drammen, dreigen, draaien : hoe het onderwijs twintig jaar lang vernieuwd werd (2006) 

Thomas Rosenboom. Denkend aan Holland (2005)

Maarten van Rossem. Amerika voor en tegen (2005)

Maarten van Rossem. De wereld volgens Maarten van Rossem (2005)

Maarten van Rossem. Heeft geschiedenis nut? (2003)

Maarten van Rossem. Typisch Nederland (2004)

Ad Verbrugge. Tijd van onbehagen : filosofische essays over een cultuur op drift (2004)

Ad Vingerhoets. Huilen is menselijk : de psychologie van tranen (2003)

Ad Vingerhoets. De ondraaglijke lichtheid van de liefde (2005) (met Miranda van Tilburg)

(woensdag 3 mei 2006)

Homepage Ontnuchteringsjaren