Op zondag 15 maart verzorgde filosoof Joep Dohmen in de Groene Engel de zesde en laatste lezing in het kader van De latten verleggen.
De latten verleggen is de overkoepelende titel voor de vijfde reeks lezingen die door BasisBibliotheek Maasland op de derde zondagmiddag van de maand worden georganiseerd in de Groene Engel. Lezingen waarin sprekers van verschillende kanten een maatschappelijk relevant thema belichten. In het seizoen 2008-2009 is het jaarthema (De latten verleggen) voor het eerst verder uitgewerkt in de verschillende bibliotheekvestigingen van BasisBibliotheek Maasland. Een mix van extra lezingen, tentoonstellingen, kleine presentaties, het maken van een Goed doen scheurkalender 2009 of een knutselmiddag voor basisschoolkinderen met afvalmateriaal.
In het seizoen 2009-2010 zal BasisBibliotheek Maasland verdergaan met een jaarthema dat binnen de verschillende bibliotheken én in de zaal van de Groene Engel op de derde zondagmiddag van de maand nader wordt uitgewerkt.
Na afloop van de lezing van Joep Dohmen werd door de organisatie iets verteld over dit nieuwe thema. Na afloop kregen de bezoekers een flyer mee over dit thema. Een thema dat nog geen titel of noemer heeft. Die titel komt er, ongetwijfeld.
De eerste vijf reeksen hadden de volgende overkoepelende titels:
2004-2005 Waarom IK een probleem werd voor ONS (Ad Verbrugge / Bas Haring / Hans Wolf / Herman Vuijsje / Charles Vergeer}
2005-2006 Verlos ons van … / Geef ons … (August Hans den Boef / Arjo Klamer / Ralf Bodelier / Jaap Peters / Jeroen van Merwijk)
2006-2007 Ontnuchteringsjaren ( Bas Heijne / Ad Verbrugge / Maarten van Rossem / Ad Vingerhoets / Salomon Kroonenberg)
2007-2008 Onmetelijke kwaliteit (Arnold Heertje / Jaap Dirkmaat / Willem Hoogendijk / Richard Engelfriet & Herman de Regt / Mondo Leone)
2008-2009 De latten verleggen (Kris Verburgh / Willem Middelkoop / Jan Juffermans / Marcel van Herpen / Ad Verbrugge / Joep Dohmen)
Wat wordt het thema voor de Blikopener speciaal lezingen in het seizoen 2009-2010?
Het is een goede gewoonte (geworden) om aan het eind van een lezingenseizoen in De Groene Engel vooruit te kijken naar het nieuwe seizoen. Dat kan alleen door in eerste instantie terug te kijken. Op de vijfde reeks. Ook achteraf was de keuze voor De latten verleggen niet verkeerd. In maart 2008 zag de wereld er anders uit. Had niemand écht in de gaten dat onze wereld zo tegen een muur op zou lopen. Maar als er de afgelopen maanden iets duidelijk is geworden dan is het dat we als mensheid de latten écht moeten gaan verleggen. En het volstaat waarschijnlijk zelfs niet om overal zonnecellen en windmolens te installeren.
We zitten wereldwijd midden in een grote crisis. Niemand kan op dit moment voorzien hoe lang die crisis zal aanhouden. Crises is meervoud. Denk aan: grondstoffen, energie, klimaat, water, financieel of krediet. Uiteindelijk is het vooral een vertrouwenscrisis.
Er worden uiteenlopende maatregelen voorgesteld en uitgevoerd. Vaak spreken deze maatregelen elkaar tegen of verergeren de crisis. Steeds duidelijker wordt dat de good old days niet snel terug zullen keren. Het zal, om Joop den Uyl te parafraseren, nooit meer hetzelfde worden. En dit keer heeft hij hoogstwaarschijnlijk wél gelijk.
Ook wordt steeds duidelijker dat de grondhouding van velen om de schuld bij de ander te zoeken, niet meer werkt. Ieder is op zijn manier “schuldig” en zal op zijn manier mee moeten werken aan de oplossing. Vluchten kan niet meer. Ieder zal op zijn of haar manier bij zichzelf te rade moeten gaan en bedenken wat er anders kan of moet. Dat kunnen in wezen alleen volwassen mensen die zich als – kernbegrip – burgers opstellen en daarmee samenhangend gedrag vertonen. En de “kinderlijke” fase waarin men zich té vaak als consument opstelde, achter zich laten.
Het thema van 2009-2010 heeft te maken met burgerschap. En als je het over burgerschap hebt dan kom je al snel uit bij deugden. Of het werkwoord deugen. Burgers dienen zich de vraag te stellen welke oplossingen voor de mondiale problemen deugen; én welke minder of niet. Om vervolgens als kritische burgers vooral naar zichzelf te kijken. Hun eigen gedrag. Hun eigen meningen. En – kernbegrip voor het nieuwe thema – zijn in dat verband bereid hun eigen taboes kritisch te benaderen.
Burgers die natuurlijk de moeite doen om zich over “de toestand in de wereld” te informeren. En zich vervolgens bewust scharen achter een nastrevenswaardig ideaal. Die zich tegelijkertijd realiseren dat enerzijds in naam van idealen de grootste rampen zijn verricht, maar anderzijds snappen dat een wereld zonder een wenkend perspectief ook niet kan blijven bestaan. Er is behoefte aan hoop.
Het thema van 2009-2010 gaat over burgerschap, consumentengedrag, idealen en taboes. Op dit moment is de woordcombinatie die dat uitdrukt nog niet komen bovendrijven. Maar die komt. Net zoals op zeker moment de ontnuchteringsjaren én De latten verleggen zich aandienden.
Hoopvolle tekens
Er zijn vele hoopgevende signalen. Twee citaten. Een quote uit de inauguratiespeech van Barack Obama én een onlangs uitgebrachte “rest”-opname van Bob Dylan.
Het “liedje” van Bob Dylan sluit naadloos aan op de woorden van Barack Obama. Maar eigenlijk is het andersom. De woorden van Dylan tonen wederom aan dat grote kunstenaars op hun manier de tijdgeest aanvoelen. Ruim voordat die tijdgeest aan het kantelen is. Want dat is wat er op dit moment aan het gebeuren is. De tijdgeest kantelt. Het gaat de komende jaren weer over idealen. Jezelf wegcijferen. Jezelf opofferen. Gaan voor iets groters als je eigen, privé belang.
Barack Obama tijdens zijn inauguratiespeech op dinsdag 20 januari 2009
Our challenges may be new. The instruments with which we meet them may be new. But those values upon which our success depends — hard work and honesty, courage and fair play, tolerance and curiosity, loyalty and patriotism — these things are old. These things are true. They have been the quiet force of progress throughout our history. What is demanded then is a return to these truths. What is required of us now is a new era of responsibility — a recognition, on the part of every American, that we have duties to ourselves, our nation, and the world, duties that we do not grudgingly accept but rather seize gladly, firm in the knowledge that there is nothing so satisfying to the spirit, so defining of our character, than giving our all to a difficult task.
This is the price and the promise of citizenship.
‘Cross the Green Mountain van Bob Dylan
Voor de tv-film Gods and generals schreef Bob Dylan in 2002 het liedje ‘Cross the Green Mountain. Dat liedje van ruim acht minuten wordt vertoond aan het eind van de film. De film gaat over de eerste jaren van de Amerikaanse burgeroorlog (1861-1865). Aan beide kanten doen mensen mee die ten diepste overtuigd zijn van hun gelijk. Soldaten die geloven in hun strijd. Centraal staat in de ruim 3 uur durende film generaal Stonewall Jackson. Die in 1863 door friendly fire sneuvelt. In de lange tekst van Bob Dylan geen woord over deze generaal, maar het nummer gaat in wezen over deze man. Een gelovig man. Maar het gaat vooral over een mens die staat voor zijn zaak. Zichzelf wegcijfert. Zijn leven wil geven voor de goede zaak. Een man die deugt. Alhoewel hij in de geschiedenisboeken aan de verkeerde, want verliezende kant stond.
Enkele regels die de tijdgeest pakken (toen in 1863, en nu – 2009 en verder)
The world is old, the world is great
Lessons of life can’t be learned in a day
I watch and I wait and I listen while I stand
To the music that comes from a far better land
Pride will vanish and glory will rot
But virtue lives and cannot be forgot
Let them say that I walked in fair nature’s light,
And that I was loyal to truth and to right
BasisBibliotheek Maasland organiseert in het seizoen 2009-2010 voor de zesde keer een aantal lezingen op de derde zondagmiddag van de maand. In De Groene Engel. Die lezingen dragen wat ons betreft bij aan de publieke meningsvorming in onze regio, Noord Oost Brabant. Het is aan u – burgers – er uw voordeel mee te doen.
Oss, zondag 15 maart 2009
Tijdens de lezing van Joep Dohmen op zondag 15 maart 2009 kwamen enkele punten aan de orde die te maken hebben met het thema van volgend seizoen. Dat is niet echt verrassend want de lezingen die sinds 2004 in de Groene Engel worden georganiseerd hebben een rode draad. Grofweg gezegd kun je stellen dat onze samenleving op zoek moet naar een nieuwe balans. Mensen hebben over die balans verschillende meningen, maar dat dit proces al een tijdje aan de gang is kan niemand ontkennen. Noch kan iemand serieus beweren dat die balans al is gevonden. En waarschijnlijk kan dat ook niet, want du moment dat het gros van de mensen het met elkaar over iets eens is komt er altijd weer een ander die een andere opvatting heeft over die balans.
Tijdens zijn lezing ging Joep Dohmen nadrukkelijk in op de voorkanten van zijn boeken over levenskunst. Schilderijen van de Amerikaanse schilder Edward Hopper (1882-1967). Iedereen die zijn werk kent – of de moeite neemt een boek door te bladeren – zal opvallen dat uit zijn werk eenzaamheid spreekt. Stilte. Op zichzelf betrokken zijn. Afzondering. Alleen optrekken. En ze hebben iets melancholisch. Het zijn daardoor enerzijds harde schilderijen en anderzijds (tegelijkertijd) schilderijen waaruit een groot meegevoel voor anderen spreekt. Het zijn eenzame schilderijen.Joep Dohmen ging vooral in op het feit dat mensen op zijn schilderijen met zichzelf bezig zijn. Niet betrokken op anderen. Zelfs als in sommige gevallen meerdere personen tegelijkertijd op het doek voorkomen. Daarmee geven deze schilderijen weer hoe mensen tegenwoordig met elkaar omgaan. Vaak op zichzelf betrokken. Banden met hun familie, buurt of werk zijn zeer losjes geworden. Vergeleken met de situatie zoals die was in de jaren vijftig of daarvoor.
Tegen de onverschilligheid : pleidooi voor een moderne levenskunst (Ambo 2007, 316 p)
Joep Dohmen bepleit in zijn boeken dat mensen individuen zijn. Dat de jaren zestig veel goeds hebben opgeleverd en dat we niet terug zouden moeten willen keren naar die gesloten samenleving van toen. Maar hij realiseert zich terdege dat er iets verloren is geraakt. Het meest voor de hand liggende is dat in de jaren vijftig en daarvoor het geloof voor velen houvast gaf en bood. Dat geloof en de daarmee samenhangende zuilen en rituelen zijn grotendeels weggevallen. De mens is teruggeworpen op zichzelf. In zijn boeken doet hij een poging te formuleren hoe (niet gelovige) burgers houvast kunnen hebben aan levenskunst. Een manier van in het leven staan. Een methode die niet bedoeld is als een truc om gelukkig te worden. Geluk ziet hij als iets dat je toevallig overkomt en per definitie niet kan worden nagestreefd door dit of dat te doen. Lezen van Happinez leidt juist niet tot wat mensen denken te vinden!Hij realiseert zich echter dat de moderne mens door té veel met zichzelf bezig te zijn iets belangrijks heeft verloren. Het zich verhouden tot de ander. Daarom heeft hij op zijn tweede boek het laatste schilderij van Edward Hopper gezet, omdat daar voor het eerst mensen elkaar vasthouden. Het zijn Hopper en zijn vrouw zelf, die zich op een soort toneel voorstellen aan hun publiek. Dat vasthouden, daar gaat het wat betreft Hopper om. Individualisme is prima, heeft veel positiefs opgeleverd, kan en zal niet teruggedraaid worden maar iedereen moet begrijpen dat er meer in het leven is als je eigen “geluk” nastreven. Daarvoor heb je de ander nodig.
Het leven als kunstwerk (Maand van de filosofie 2008, 219 p)
Tijdens zijn lezing had Joep Dohmen het nadrukkelijk ook over het mythologische karakter Narcissus. Daarop lijkt de moderne mens (teveel). En dat is geen compliment.Het beeld van Narcissus kan zonder enig probleem gevoegd worden bij de vier eerder genoemde begrippen voor het komend seizoen: burger, consument, taboes en idealen. Narcissus staat als het ware voor een doorgeslagen consument. Die door te consumeren serieus meent een persoonlijkheid te zijn of te worden. Die zich van anderen op een positieve manier denkt te onderscheiden. Maar wat er in wezen ontstaat is een lege persoonlijkheid die niet langer in staat is zich te verhouden tot anderen. Na afloop van de lezing kwam een bezoeker terug op dit beeld van Narcissus en gaf aan dat binnenkort een boek zal verschijnen van een Nijmeegse hoogleraar. En of die man niet uitgenodigd kon worden voor volgend seizoen. Wellicht. Het gaat – na wat googlen – om psycholoog Jan Derksen. Klik hier voor een Youtube filmpjeHet moge duidelijk zijn dat de mentaliteit die uit het liedje van Bob Dylan spreekt en het appèl dat Barack Obama op zijn burgers doet haaks staat op de mentaliteit van mensen die overdreven narcistische trekken vertonen.
Die uitzending had als titel Bevangen in vrijheid en ging in wezen toen al over de thema’s die Joep Dohmen op 15 maart aansneed en in het komend seizoen door anderen ongetwijfeld op een iets andere manier zullen worden aangeroerd. Klik hier voor deze Tegenlicht-uitzending (die je meerdere keren moet/kunt bekijken om de reikwijdte ervan te kunnen pakken).
Ad Verbrugge. Tijd van onbehagen : filosofische essays over een cultuur op drift (Sun 2004, 285 p)
De belangrijkste vraag in deze is of de geest weer in de fles terug kan worden gestopt. Of zoals alweer bijna vijf jaar geleden werd uitgesproken in de leader van de Tegenlicht uitzending van 29 februari 2004. Waar eindredacteur Frank Wiering het item van en over Ad Verbrugge de zin uitspreekt of als de vogel eenmaal uit de kooi is, die ooit nog terug zal keren. De uitzending die aan de wieg stond van alle tot nu georganiseerde lezingen op de derde zondagmiddag van de maand in de Groene Engel.
Laatste opmerking. Tijdens de lezing liet Joep Dohmen verschillende keren merken dat hij het fundamenteel oneens is met de gedachten van filosoof Ad Verbrugge. Die vier weken eerder te gast was in dezelfde reeks. Hij gaat ervan uit dat Verbrugge terug zou willen naar die mythische tijd waarin mensen deel uitmaakten van een gemeenschap en nog niet als losgeslagen individuen door het leven gingen.Toch liggen de standpunten van beide heren dichter bij elkaar. In ieder geval dichter bij elkaar als Joep Dohmen denkt. Tenminste, zo denken de organisatoren van deze reeks lezingen erover. PS – In 1997 verscheen reeds een bundel van Dorien Pessers onder de titel Hedendaags narcisme (Balans 1997, 148 p)
(maandag 16 maart 2009)
(zaterdag 14 maart 2009)
