Op zondag 15 april 2012 verzorgt de in Oss geboren hoogleraar pedagogiek Micha de Winter (1951) in de Groene Engel in Oss de laatste lezing in de reeks Who’s in control?
Iedereen die nadenkt over de vraag ‘Who’s in control?’ zal een standpunt moeten innemen over het fenomeen burgerschap. Micha de Winter, hoogleraar pedagogiek aan de Universiteit van Utrecht (en geboren en getogen in Oss) heeft zich door de jaren heen met burgerschapsvorming bezig gehouden. Wat houdt burgerschap in? Hoe kun je stimuleren dat meer inwoners van een land zich (meer) als burger gedragen? En hoe kun je in opvoeding en onderwijs de juiste stappen nemen om burgerschap te stimuleren? Voor Micha de Winter is ons democratisch systeem the best of both worlds. Het torent (in zijn en in de ogen van vele anderen) qua aantrekkelijkheid ver uit boven een dictatuur of een anarchistische samenleving.
In zijn recentste boek – Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding – komt zijn (levens)ervaring op dit punt samen. Hij slaat in dit boek en artikelen die rondom de publicatie zijn verschenen een kritische toon aan. Waarin hij deels tegen de tijdgeest in vraagtekens zet bij een opvoeding waarin te veel de nadruk gelegd wordt op het individu. Een individu dat daardoor wellicht de indruk kan krijgen in control te zijn terwijl hij of zij ondanks alles deel uitmaakt van een samenleving. Een democratische samenleving waarin je niet altijd je zin krijgt én begrijpt dat in voorkomende gevallen de mening van anderen (al dan niet de meerderheid) (tijdelijk) prevaleert. Een burger die zich ietwat bescheiden door het leven heen beweegt. Het tegendeel van een narcist die meent dat alles rondom hem of haar draait. Een burger die snapt dat control twee kanten opgaat: je ‘controleert’ anderen én anderen ‘controleren’ jouw. Als pedagoog stelt hij zich op het standpunt dat opvoeding daar om zou moeten draaien: kinderen bewust maken van het feit dat ze in een democratische samenleving gaan participeren waarin ze niet altijd hun zin zullen krijgen. En snappen dat dit niet alleen kan, maar zelfs goed is om tot een ‘volledig’ mens te kunnen uitgroeien.
Nature-nurture
Indien een hoogleraar pedagogiek zich in een lezing uit gaat spreken over de vraag wie ‘in control‘ is, dan komt ongetwijfeld de discussie over nature versus nurture aan de orde. Of de vraag waardoor (jonge) mensen worden gestuurd, geleid: hun genen, hun karakter, hun bedrading aan de ene kant (‘de natuur’) of meer door de omgeving (zeg opvoeding) die hen op de een of andere manier vormt. Bewust en onbewust. Denk bij ‘omgeving’ aan ouders, (andere) kinderen (uit het gezin), andere opvoeders, vriendjes, opa’s en oma’s, leiders van een sportvereniging en verder weg rolmodellen uit de wereld (al dan niet echt).Recent hersenonderzoek voegt een nieuwe (?) dimensie toe
Aan deze nature-nurture discussie worden de laatste jaren resultaten van hersenonderzoek toegevoegd. Daaruit zou blijken dat het gros van de beslissingen die een mens neemt onbewust worden ‘genomen’. Op de achtergrond. Op de automatische piloot. Er zijn zelfs enkele hersenwetenschappers die de stelling betrekken dat de ‘vrije wil’ van de mens niet bestaat. En dat de mens als het ware door het leven gaat met de illusie dat hij zelf in control is en niet dat onderbewuste. Hoe dan ook, Micha de Winter zal ongetwijfeld ook dit aspect meenemen in zijn verhaal. De Nijmeegse onderzoeker Ap Dijksterhuis noemt het Het slimme onbewuste. Een andere, meer radicale onderzoeker (Victor Lamme) beweert zelfs dat de vrije wil niet bestaat. Micha de Winter neemt ongetwijfeld een middenpositie in en weet hoe om te gaan met die kennis in relatie tot het opvoeden van kinderen tot democratische burgers.
Micha de Winter
De titels van de boeken die Micha de Winter door de jaren heen heeft gepubliceerd geven in een nutshell aan waarmee hij zich bezig heeft gehouden en wat hem drijft in zijn doen en laten. De kwaliteit van het kinderlijk bestaan. Kinderen als medeburgers. Beter maatschappelijk opvoeden. Democratieopvoeding versus de code van de straat. Opvoeding in democratie. Opvoeding als spiegel van de beschaving. En, in 2011, Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding.
Jan Marijnissen in gesprek met Micha de Winter
Jan Marijnissen, een andere bekende Ossenaar, sprak met Micha de Winter over zijn laatste boek. Het verslag daarvan verscheen in het juninummer van De Tribune (het blad van de Socialistische Partij). In dit lange interview komen veel zaken aan de orde die tijdens de lezing van Micha de Winter op 15 april 2012 ook aan de orde zullen komen. Klik hier voor het volledige interview.
Jan Marijnissen: De meeste jongeren komen na verloop van tijd, wanneer ze op zichzelf of samen gaan wonen, toch gewoon vanzelf op het rechte pad?
Micha de Winter: Ja, dat geldt voor tachtig, negentig procent van de jongeren, behalve voor diegenen die al op jonge leeftijd in aanraking zijn gekomen met echte criminaliteit.’Jan Marijnissen: De kern van je boodschap is eigenlijk: de individualisering van de opvoeding is doorgeschoten.
Micha de Winter: Ja. Elk onderzoek, ook neurobiologisch onderzoek, wijst uit dat kinderen het best gedijen in rijke, sociale netwerken. Hoe meer volwassenen er buiten de ouders bij de opvoeding betrokken zijn, hoe beter het is voor een kind. En wat we zien is dat die netwerken juist aan het afkalven zijn. Wat ze in Amerika bedoelen met: bowling alone.’ En enkele citaten uit het boek Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding:“hoe geef je gestalte aan vrijheid in je leven? Wat is belangrijk: ongestoord je eigen gang kunnen gaan, of juist samen met anderen vorm geven aan het bestaan, bijvoorbeeld als het gaat om duurzaamheid of sociale rechtvaardigheid?” (pagina 6)
“Vrijheid is zich bevrijden van onwetendheid en van gedetermineerdheid door onze genen en sociale omgeving, zegt Savater*, en daarom vereist de opvoeding tot vrijheid altijd een zekere mate van discipline.” (pagina 16)
* Savater, F. (2001): De waarde van opvoeden
“Individualisering en globalisering worden vaak gezien als belangrijkste maatschappelijke oorzaken van deze [tegenwoordige] angst. De cultuurfilosoof Zygmunt Bauman* gebruikt hiervoor de term liquid fear. In de moderne wereld is weinig meer zeker, is alles voortdurend in beweging en dus vloeibaar.” (pagina 63)
*Bauman, Z.: Liquid fear (2006) en Liquid time (2007)
“De onzekerheid van ouders werd in de loop van de twintigste eeuw steeds meer commercieel geëxploiteerd en gestimuleerd.” (pagina 66)
“Angst is in zijn [=Frank Furedi’s] ogen een obsessie van de moderne mens die steeds minder te maken heeft met een concrete angstaanjagende ervaringen.” (pagina 67)
*Furedi, F.: Cultuur van angst
“Democratie betekent niet zozeer dat burgers altijd ‘goed gedrag’ vertonen, maar ook dat zij een geïnformeerd oordeel hebben over politiek en beleid” [volgens Lerner*] (pagina 82)
[civil society] “Deze definieert Lerner* als ‘de waarden en instituties van een samenleving die, onafhankelijk van de overheid, de democratie en vrijheid garanderen’ (pagina 82)
*Lerner, Richard M.: Liberty : thriving and civic engagement among America’s youth (2004)
“De autoritatieve [opvoedings-]stijl, dat wil zeggen een goed gebalanceerd mengsel van ondersteuning en monitoring, gecombineerd met een inductieve manier van corrigeren, leidt daarentegen tot een optimale vervulling van ontwikkelingstaken (nogmaals: binnen de context van een moderne westerse samenleving).” (pagina 100)
Voorkomen van haat
“In zijn ogen [=Sternberg*] is wijsheid de beste remedie. Dat begrip definieert hij als het gebruiken van intelligentie, creativiteit en ervaring ten behoeve van het algemeen belang, door een evenwicht te zoeken tussen het eigen belang en dat van anderen, en tussen belangen op korte en lange termijn.”
*Sternberg, R.J.: Understanding and Combating Hate (2005)
Meer informatie
Klik hier voor een interview in de NRC van 25 maart 2011 (“Laten we weer eens samen gaan opvoeden”)
Klik hier voor een artikel in Trouw van 23 maart 2011 (“De ouders blijven verantwoordelijk”)
Klik hier voor een filmpje (15 minuten) (lezing Micha de Winter over zijn laatste boek) (geeft een prima beeld hoe hij spreekt)
Klik hier voor het lemma over Micha de Winter in Wikipedia
(dinsdag 28 juni 2011)
Één reactie op “Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding”
[…] Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding […]