Het blijft een vreemd verschijnsel dat sommige Nederlanders pas bekend worden als ze met hun hoofd (kop) op de tv komen. Een bijzonder voorbeeld is de laatste weken Max Drenth.
Februari is zijn schuilachternaam, maar tot voor kort was haar voornaam Marjolijn. Ze veranderde van vrouw naar man en zocht rond de publicatie van zijn nieuwste boek nadrukkelijk de publiciteit. Een perfect staaltje pr. Maar veel tv-kijkers zullen amper weten dat zij/hij al jaren lang als filosoof goede columns en langere artikelen over uiteenlopende onderwerpen schreef. Tot voor enige jaren geleden in De Volkskrant; anno 2013 in NRC Handelsblad.
Geen inzinking
Haar geslachtsverandering heeft geen effect gehad op het niveau van zijn werk. Integendeel. Alhoewel het beoordelen van columns geen wedstrijd is. Toch kwam hij gisteren op zijn vaste plek met een uitermate scherpzinnige observatie. De aanleiding voor zijn column Kapitalistische tantes deed hij waarschijnlijk op door een artikel in het het Duitse weekblad Die Zeit. Hij noemt de auteur, ene Wolfgang Uchatius en met wat googelen kom je terecht bij Jan Müller hat genug. Of: Jan Modaal heeft genoeg.
Taartjes eten
De column begint als volgt:
Dunne mensen en taart: de combinatie zorgt voor een van de gevaarlijkste denkfouten in het leven. Slaan dunne mensen het aanbod af van een stuk taart op verjaarspartijtjes, dan roepen alle tantes onveranderlijk hetzelfde: “Ach kom, eet toch taart. Jij bent zo verschrikkelijk dun, jij kunt het wel hebben.”
De denkfout van de tantes is wijdverbreid en je komt hem overal in de samenleving tegen. Op het gebied van veiligheid bijvoorbeeld. () De denkfout bestaat uit de gedachte dat de status quo geen inspanning behoeft. Je bent dun, dus dat zul je vanzelf altijd wel blijven. Het is veilig, daar komt vast en zeker nooit verandering in. We zijn rijk, dus we hoeven eigenlijk nooit meer te werken.
Bruggetje
Die opmerking dat ‘we’ zonder veel inspanning vanzelf rijk zullen blijven is een bruggetje naar haar centrale stelling (én die van die Duitser). Ze blijft verrassen door met ‘de grootste filosoof’ verder te gaan:
De grootste filosoof uit de westerse geschiedenis, Lewis Carroll, heeft in 1865 laten zien dat er juist flink wat inspanning nodig is om op dezelfde plaats te blijven.
Alice en de koningin
In Alice in Spiegelland loopt Alice enig moment op met de koningin. Die spoort haar aan harder en harder te gaan lopen. Maar als Alice opmerkt dat al dat hollen hun geen steek verder heeft geholpen zegt de koningin: “Om op dezelfde plaats te blijven moet je nu eenmaal zo hard lopen als je kunt. Wil je vooruit, dan zal je minstens twee keer zo hard moeten gaan.
Ons economisch model
Vervolgens haalt ze ons huidig economisch model erbij, waar het adagium al tientallen jaren is dat we moeten groeien.
Het inzicht dat je twee keer zo hard moet als mogelijk is heeft in alle domeinen van de samenleving en de economie geleid tot druk op prestatie en productie. Een arts moet twee keer meer medische ingrepen verrichten dan verstandig is, een wetenschapper moet twee keer meer artikelen schrijven dan denkbaar is, de economie moet twee keer harder groeien dan haalbaar is. Gewoon twee keer zoveel van alles, dan gaan we vanzelf vooruit.
Niet ten koste van de kwaliteit?
Twee keer zoveel medische ingrepen? Gaat die productieverhoging dan niet ten koste van de kwaliteit? Nee – en hier komen de tantes weer aan het woord – want het kwaliteitsniveau van de zorg is zo hoog, dat kan best wat lijden. Twee keer zoveel eten! Word ik daar dan niet heel dik van? Nee, want jij bent zo dun, jij kunt dat wel hebben.
Zo gaan we vooruit door onmogelijke prestaties te verrichten en we worden al doende steeds dikker, ongezonder en onveiliger. Simpelweg omdat we vergeten de inspanning te verrichten die nodig is om zo dun, gezond en veilig te blijven als we waren.
Enter Rutte en Samson c.s.
Maxim (Marjolijn) Februari is in haar columns nooit zo politiek uitgesproken. Het komt wel aan de orde, maar op een ‘hoger’ abstracter niveau. Zo ook hier, maar ondertussen is het wel een keiharde aanval op de denkwereld van veel boven ons gestelde politici en bedrijfsleiders. Die de laatste jaren allemaal op zoek zijn naar ‘hét’ toverstokje om de economie weer te laten groeien. Februari schaart zich in een steeds langere rij critici die inmiddels weten dat die tijd voorbij is en niet gauw weer zal terugkeren. Hij formuleert het als volgt:
Ik geef toe, dit is een alarmistische analyse. Een paniekverhaal. Maar het is nog lang niet zo erg als het verhaal dat ik in het Duitse weekblad Die Zeit las, over de onverstandige hang naar groei. Journalist Wolfgang Uchatius had geen veroordelend stuk geschreven over dwangmatige productie, maar hij gaf nuchter alle maten en getallen. Aan het einde van de negentiende eeuw bezat een achttienjarige Duitser ongeveer dertig dingen, in de typische kamer van een hedendaagse achttienjarige staan vijfhonderd dingen. Daar zit weinig groei meer in, constateert Uchatius. Het huis is vol
En de iPad, iPod, en …
Die noemt Maxim niet, maar digitaal sneeuwen we ook onder. Legaal of illegaal.
Toch streven Duitse politici niettemin om het hardst naar twee keer zo veel eten. “Europa heeft meer economische groei nodig”, zegt Angela Merkel. () Als mensen nu maar steeds meer, steeds nieuwer en steeds duurder willen, komt alles vanzelf goed. Het probleem is alleen: ze willen niet.
Kapitalistische tantes
De kapitalistische tantes proberen ons nog steeds wel aan te praten dat groei volstrekt verantwoord is, omdat we toch dun, gezond en veilig genoeg zijn. Maar nu de energie uit het systeem verdwijnt, en niemand nog hard wil werken, is het hameren op kwaliteit een stuk verstandiger en urgenter dan hameren op meer productie en prestatie. Liever veilig en gezond op dezelfde plaats blijven staan dan twee keer harder lopen dan we kunnen.
De afbeelding
Toevallig verscheen The Economist deze week met een artikel over hetzelfde onderwerp: hoe krijgen we onze economie weer aan het groeien. Dat zal niet meevallen als de wielen zijn verwijderd.
Meer lezen?
Park Welgelegen : notities over morele verwarring (columns 2004), De literaire kring (maatschappijkritische roman, 2007) of een artikel over een andere column waarin ze zichzelf neerzet als ‘een M’
Een ander boek over dit onderwerp is Absurde overvloed : waarom het zo moeilijk is gelukkig te worden van Michael Foley.
Citaat 004 (dinsdag 12 maart 2013)
Homepage Citaten 2013
