Ombudsman – Gemeenten die verantwoordelijk worden voor sociale zekerheid en jeugdzorg dat is een ‘onbezonnen’ ontwikkeling.

“Gemeenten besteden zo’n 16 miljard euro per jaar. Door die decentralisatie komt er 14 miljard bij. Dat is een gigantische operatie. Er is geen multinational die dat bedrag binnen een of twee jaar verantwoord kan verwerken. En wij gaan dit in die korte periode doen met vier-, vijfhonderd gemeenten. Dit lukt je in nog geen honderd jaar. Dit is echt een onbezonnen keuze geweest, zonder overleg.”

Vraag: Maar er moet toch wel een doordacht plan achter zitten?
“In Den Haag hebben ze gezegd: wij hebben een probleem, de gemeenten lossen het maar op. Het is gewoon over de muur gegooid. En we hebben eerder kunnen zien wat voor perverse effecten dat kan hebben, bij de wet maatschappelijke ondersteuning. Gemeenten moesten met heel weinig geld ineens heel veel doen, kijk maar eens wat voor gevolgen dat heeft gehad voor de thuiszorg, het werd een race naar de bodem. Mensen die met volle overtuiging en met hart en ziel in die sector werkten zijn er uitgejaagd. We hebben er kennelijk niets van geleerd.”

Vraag: Moeten we dan alsnog ophouden met die decentralisatie?
“Het vervelende van dit soort situaties is dat als je eenmaal zo’n stap zet, je die moeilijk weer kunt terugdraaien. Maar we moeten ons er wel bewust van zijn dat gemeenten met een vrijwel onmogelijke opgave worden opgezadeld en dat de maatschappelijke kosten van deze operatie enorm hoog zullen zijn.”

Het fundament van de wet- en regelgeving is fout, zegt Brenninkmeijer, want zij is gebaseerd op wantrouwen. “Mijn uitgangspunt is dat het overgrote deel van de mensen deugt. Dat zeg ik niet zomaar, dat zeg ik op basis van uitgebreid onderzoek en ervaring. Als ik ergens een toespraak houd, vraag ik meestal: hoeveel procent van de mensen deugt, denkt u? Er zijn mensen die zeggen 50 procent, anderen 80 of 90 procent. En dan zeg ik, bijna triomfantelijk: ruim 98 procent! In deze zaal van vierhonderd mensen zijn er hooguit een paar die in het vizier van justitie zijn geweest, als verdachte of als veroordeelde. Bij de belastingdienst komt 98,7 procent van de aangiften correct binnen, en dit jaar met die vooraf ingevulde opgaves zal het nog wel meer zijn. Veruit de meeste mensen deugen. Wat willen we nog meer? We leven in een  fantastische samenleving.”

Aldus
Alex Brenninkmeijer, de Nationale Ombudsman, in het katern Letter & Geest, de bijlage van Trouw (zaterdag 20 april 2013).

Bovenstaande regels vormen het slot van dit interview. De reden voor het gesprek was het onlangs verschenen jaarverslag, dat (wederom) zeer kritisch was over de overheid en aanverwante organen. In het begin van dit artikel geeft hij enkele redenen aan waarom onze overheid handelt zoals ze handelt.

Vraag: Kan dat niet anders?
“Bij de aanbieding van mijn jaarverslag aan de Tweede kamer heb ik tegen de parlementariërs gezegd: ga op uw handen zitten en hou op met al die regelgeving. Ik kreeg applaus. Maar toen ik de Kamerleden bij het afscheid  een hand gaf, vroeg een van hen, vriendelijk lachend: ‘Wat moet ik dan doen?’ Het volgende moment stemt zo’n Kamerlid weer voor een nieuwe wet, dient een amendement in, of stelt een Kamervraag. Want daar worden ze op afgerekend, amendementen en Kamervragen. Het is een helse machine die zichzelf in stand houdt en maar niet tot stilstand komt.”

Vergelijking met Zweden
Een collega uit Zweden, bakermat van het instituut én van de term ombudsman, vertelde Brenninkmeijer onlangs na uitgebreid onderzoek dat hij nergens ter wereld zo’n complexe overheid had gezien met zulke ingewikkelde regels als in Nederland. “Toen ik acht jaar geleden ombudsman werd, vroeg ik hier op kantoor over hoeveel overheidsorganisaties ga ik eigenlijk? Het antwoord was: ‘Dat weten we niet.’ En ik ben tot de ontdekking gekomen dat dat inderdaad ook zo is. We weten het niet, het is ontelbaar.

Vraag: Hoe is te verklaren dat de overheid in Nederland zo ingewikkeld is?
“Er ontbreekt een visie op het geheel. Wat moet een overheid doen? Die principiële vraag wordt niet gesteld, laat staan beantwoord. Het wordt ook steeds moeilijker om die visie te ontwikkelen. Kabinetten volgen elkaar in dit land steeds sneller op, het afgelopen decennium is elke twee jaar een nieuw kabinet aangetreden, in een nieuwe politieke samenstelling, met nieuwe ministers en staatssecretarissen die stuk voor stuk een enorme dadendrang hebben, die in een heel hoog tempo willen scoren met het ene na het andere voorstel. Dat verdraagt geen samenleving. Je krijgt plak- en pleisterwerk. Vergeef me de platitude, maar regeren is vooruitzien, over een langer tijdvak dan twee jaar. Pas over een periode van vijf of tien jaar kun je een visie ontwikkelen.”

Vraag: Maar de voorstellen van al die bewindslieden zijn toch niet allemaal zinloos?
“Je ziet helaas steeds vaker dat er politieke keuzes worden gemaakt waarvan elke deskundige direct zegt: waar is dit op gebaseerd? ()

Vraag: U vindt dat funest voor het vertrouwen in de overheid?
“De goede verbinding tussen overheid en burgers raakt zoek. Uit metingen blijkt dat het vertrouwen in politici op het niveau staat van dat in een autoverkoper.

Aanvulling op zaterdag 27 april 2013
Op vrijdag 26 april kwam Marjoleine de Vos in haar column (onder de titel: Wat zijn wij toch daadkrachtig) terug op de woorden van de Nationale Ombudsman. Enkele citaten:

De hele sfeer is er een geworden van daadkrachtig administratief handelen. Vinkjes zetten in een computerprogramma en nooit meer kijken of het goed is. Niet luisteren naar wat mensen zeggen en vragen, maar protocollen volgen. Die protocollen in je daadkracht dan ook nog eens maar half volgen. Alles snel, alles efficiënt. Dat gaat de staatssecretaris nu allemaal aanpakken. Ja dat zal wel.
Nog meer regels en voorschriften.
We zijn verliefd geworden op regeltjes en tamelijk onverschillig ten aanzien van wat die opleveren. Het is ook zo makkelijk om gewoon administratief werk te doen met formulieren en computerprogramma’s en je nooit meer af te vragen wat al die handelingen betekenen voor een echt persoon.
Allerlei instanties vermijden het ooit nog een mens te zien, ze corresponderen zich gek, ze sturen brieven in en te vullen formulieren, maar een gesprek met een levend mens en eens luisteren wat iemand te zeggen heeft, ho maar.
In een interview met Trouw afgelopen weekend vertelde de Nationale Ombudsman, Alex Brenninkmeijer dat een alleenstaande ouder met kinderen via acht verschillende instanties geld krijgt uit twaalf verschillende inkomstenbronnen waarvoor achttien formulieren ingevuld moeten worden. En wij altijd maar lachen om de ambtenarij in Italië of Frankrijk.

Meer lezen?
# – It’s trust, stupid! over vertrouwen (2009)
# – De vertrouwenscrisis : over het krakend fundament van de samenleving (2008)
Thomas Decreus. Een paradijs waait uit de storm (2013)
Dirk de Wachter. Borderline times : het einde van de normaliteit (2012) 
Tobias Reijngoud. Weten is meer dan meten (2012) 
Paul Verhaeghe. Identiteit (2012)

Citaat 023 (maandag 22 april 2013)
Homepage Citaten 2013