Overvloed vraagt om discipline. Maar als er veel te halen is, is juist dat het eerste waar we vanaf willen.

Soms vallen door een artikel in een tijdschrift, waar je ‘wel eens’ doorheen bladert – niet bij de kapper, nee gewoon in de bieb – , stukjes informatie op z’n plek. Dat was het geval bij het artikel ‘De terugkeer van de discipline‘ in het septembernummer van het Psychologie Magazine. De redactie had filosoof Marli Huijer gevraagd een artikel te schrijven op basis van een hoofdstuk uit haar binnenkort te verschijnen ‘Discipline : overleven in overvloed‘.

Een artikel dat een relatie heeft met Grand Theft Auto 5, een gepeperd stuk van Bastiaan Bommeljé over het belang van lezen, een git- en gitzwart recent verschenen boek-‘je’ van ene Stephen Emmott en ‘het klimaatrapport’ van het IPCC (ook nummer 5) dat eind september zal verschijnen. En het heeft ‘natuurlijk’ ook iets te maken met het jaarthema van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken: Oefenen voor een andere tijd.

De terugkeer van de discipline
Onder deze titel stond in het PM (nummer 9 van 2013) een artikel van vijf pagina’s. Geschreven door filosoof Marli Huijer (1955). Die een hoofdstuk uit haar binnenkort te verschijnen boek voor dit populaire blad heeft bewerkt. Zij constateert terecht dat we in een wereld vol overvloed leven. En die groei gaat maar door. Er komt steeds meer op ons af. Waaruit we kunnen en moeten kiezen. En niet alles wat op ons pad komt is goed voor ons. Té veel verleidelijk voedsel, drank, ontspanning, informatie. We moeten onszelf leren beheersen. Af en toe nee zeggen. Niet toegeven aan al die verleidingen, want soms is too much te veel. We worden dikker, dommer, egoïstischer en we lopen ook tegen de grenzen aan van wat onze aarde aankan. Genoeg reden om af en toe nee te zeggen. Enter discipline. Maar, constateert ze terecht, discipline is een vies woord geworden. Iets uit de jaren vijftig. Enkele citaten uit dit artikel:

Aan het einde van NW, de nieuwe roman van Zadie Smith, bedankt de Britse schrijfster Freedom en SelfControl voor het ‘creëren van tijd’. Freedom en SelfControl zijn geen vrienden van haar, maar apps, software-applicaties voor de smartphone of computer. Je kunt er gedurende enige tijd je mailprogramma’s, Facebook of de toegang tot het web mee blokkeren. Dat geeft de rust om ongestoord te werken. De blokkade kan niet ongedaan gemaakt worden. Het is wachten tot de zelf ingestelde tijd voorbij is.
() Smith lijkt wat dat betreft op de in 2011 overleden zangeres Amy Winehouse, die bij optredens aan de barman vroeg om haar onder geen beding drank te geven. Ze wist dat haar zucht naar drank groter was dan haar wilskracht.
Wat beide kunstenaars gemeen hebben, is dat ze de discipline die nodig is om zich tegen verleidingen te wapenen niet in zichzelf zoeken, maar uitbesteden. Winehouse aan een mens, Smith aan apparaten.

Smith en Winehouse zijn niet de enigen die worstelen met discipline. Nu we ons in vrijheid mogen laven aan een overvloed aan drank, websites en andere aangename zaken, blijken steeds meer mensen moeite te hebben om in de overvloed overeind te blijven.

() Overvloed vraagt om discipline. Maar als er veel te halen is, is juist dat het eerste waar we vanaf willen.

Bastiaan Bommeljé
Deze BB is historicus en uitgever, die in ‘zijn’ Hollands Maandblad als hoofdredacteur al jarenlang uitdraagt weinig fiducie te hebben in het  hoge opleidingsniveau van ons allen. Sterker: hij weet dat er een negatieve relatie is tussen het almaar groeiend aantal hoger opgeleiden en het niveau van hun diploma. Anders gezegd: het aantal hoger opgeleiden kon de afgelopen decennia alleen maar stijgen doordat het niveau jaar na jaar daalde. Op zaterdag 21 september 2013 kreeg hij in NRC Handelsblad alle ruimte om in te gaan op het belang van veel lezen. Écht lezen. Boeken. Een artikel waarin hij poneert dat lezen van boeken, veel boeken een significant positieve invloed heeft op het niveau van studenten en anderen. Lezen van artikelen in een tijdschrift, teksten op een website, smartphone, tablet of e-reader heeft die postieve invloed NIET. Daarmee trapt hij heel veel mensen tegen de schenen. Zijn boutade is één lang pleidooi: mensen leg jezelf de discipline op om met een ouderwets (papieren) boekje in een hoekje te gaan zitten. Zet alle afleidende apparaten en apps uit, en lees. Blijf dagelijks geruime tijd in die houding zitten. Het is goed voor je eigen (intellectuele) ontwikkeling. Enkele citaten uit ‘Nederland is kampioen ontlezing’:

Volgens het gezaghebbende internationale onderzoek PIRLS behoort Nederland, samen met onder meer Bulgarije, Roemenië, Litouwen en Marokko, tot de weinige landen waar de leesprestraties sinds 2011 significant zijn verslechterd.
Nederlandse scholieren presteren vooral minder goed op cognitief complexere taken. Zo behalen ze op het gebied van interpreteren, integreren en evalueren van teksten duidelijk veel lagere scores dan Europese leeftijdgenoten.
() Niet lang geleden waarschuwde de onderwijsinspectie dat een kwart van de leerlingen de basisschool verlaat met een leesvaardigheidsachterstand van tenminste twee jaar. Deze achterstand wordt tijdens de verdere schoolloopbaan nooit meer ingelopen.

() Is dit erg, zult u vragen. Moeten wij nog wel boeken lezen, nu alle informatie onder handbereik is op pc of tablet? Dit lijkt een gerechtvaardigde vraag, en het is daarom prettig dat er een duidelijk antwoord op te geven valt. () Een vorig jaar in het Tijdschrift voor Communicatiewetenschap gepubliceerd vervolgonderzoek maakte zelfs duidelijk dat het lezen van boeken voor kinderen in het basisonderwijs een rechtstreekse positieve invloed heeft op de scores van alle Cito-onderdelen, en dat dit bij geen enkel ander medium met informatie (zoals tablets of pc’s) het geval is. Sterker nog: uit dit onderzoek bleek het lezen van boeken van een hoog niveau de beste voorspeller voor Cito-scores. () Anders gezegd: het lezen van boeken is de enige ‘mediaconsumptie’ die een positieve samenhang vertoont met Cito-scores.

() Bij het lezen van boeken, zo houden de geleerden ons voor, speelt het verschijnsel van reciproke causaliteit. Ook uit de Leidse dissertatie To Read of Not to Read uit 2010 van S. Mol bleek deze wederzijdse beïnvloeding van lezen en cognitie: het lezen van boeken leidt simpelweg tot schoolsucces en hogere intelligentie.

() Franse scholieren hebben te maken met hun baccalauréat, waarvoor ze zo’n 100 tot 150 boeken moeten lezen. In Nederland hebben we vijftig jaar onderwijshervorming achter de rug, zodat boekenlijsten voorzover ze nog bestaan, op menige school mogen worden afgewerkt door het inleveren van videofilmpjes.
Inmiddels is het besef doorgedrongen dat Nederland wat betreft de economische crisis zo ver achterblijft bij de buurlanden omdat wij leefden in de typische Nederlandse illusie van welvaart zonder productie en van consumptie zonder arbeid. Wij hadden immers het beste hypotheek- en het beste pensioensysteem ter wereld. En nu ontwaken wij ruw uit de roes van wat in wezen de grootste speculatieve vastgoedzeepbel uit de recente geschiedenis was.
Evenzo dient het besef door te dringen dat wij wat betreft het kopen van boeken zo ver achterblijven bij buurlanden omdat wij leefden in de typisch Nederlandse illusie van hoger opgeleid worden zonder moeite, van een kenniseconomie zonder inspanning. Wij vertelden onszelf dat wij een belezen land waren. En nu ontwaken wij ruw uit de roes van de grootste intellectuele zeepbel uit de recente geschiedenis.

Wij leven in een land dat steeds voller wordt met communicatiedeskundigen en steeds leger wat betreft bibliotheken, een land dat steeds voller wordt met literaire prijzen en steeds leger wat betreft boekenkopers.

Grand Theft Auto 5
Ondertussen werd in dezelfde week een nieuw ‘spelletje’ uitgebracht. Het ontwikkelen daarvan kostte 265 miljoen dollar wist de krant te melden. Maar gelukkig (!) werd het product goed ontvangen. In de eerste 24 uur bracht het meer dan 800 miljoen dollaar op (= €590 miljoen). “Geen enkele game verkocht zo goed op de dag van de lancering” merkte de topman van het bedrijf op.

Benieuwd hoeveel discipline de kopers aan de dag zullen leggen om dagelijks achter hun console te kruipen. En in staat zijn andere verleidingen (zoals lezen) te weerstaan.
Weinig spelers zullen helaas tijdens het rondrijden tijd hebben om Digitale dementie : hoe wij ons verstand kapotmaken van Manfred Spitzer te lezen.

Tien miljard
Toevallig lag het boekje Tien miljard : kan de aarde mensheid aan? van ene Stephen Emmott in de lokale boekwinkel. En stond in de VK een recensie. Het is een niemendalletje. Weliswaar ruim 200 pagina’s, maar met heel erg veel witregels en lege ruimte. Je leest het in een uurtje uit, maar houdt er de rest van de dag (week?) chagrijn aan over. Want deze meneer Emmott, een onderzoeker verbonden aan een Microsoft Reseacrh centrum, is geen vrolijke jongen. Dat wil zeggen, hij is misschien thuis een olijk type, maar zijn boek is git- en gitzwart. Hij maakt zich geen enkele illusie dat ‘de mens’ op korte termijn anders om zal gaan met de mondiale catastrofes die hij op ons af ziet komen. Een wereldbevolking die doorgroeit naar negen, tien (ja zelfs 28) miljard mensen. Gebrek aan grondstoffen. Opraken van water. Klimaatveranderingen. Stijgend water. U kent het verhaal wel, en volgens Stephen Emmott denkt u nog steeds dat het ‘een verhaal’. En dat er ook andere verhalen verteld worden. 
Verhalen die dit weekend ook in VK en NRC stonden. Waar in de wetenschapskaternen vooruit werd gekeken naar het binnenkort te verschijnen vijfde rapport van het IPCC. ‘Het’ klimaatrapport waarover zo veel te doen is. Omstreden omdat wederom niet met 100 procent zekerheid wordt aangetoond dat het met de aarde de verkeerde kant opgaat. En dat het daarom (nog) niet nodig is om op allerlei terreinen andere wegen in te slaan. Stephen Emmott heeft die rapporten niet meer nodig. Hij weet dat het de verkeerde kant opgaat en gelooft dat alleen een erg sterk signaal ‘de mensen’ wakker zal schudden. Hij formuleert het op pagina 191 als volgt:

Als we er morgen achter zouden komen dat er een asteroïde rechtstreeks op de aarde af kwam en – aangezien natuurkunde een vrij eenvoudige wetenschap is – we zouden kunnen berekenen dat zij de aarde op 3 juni 2072 zou raken, en we ook zouden weten dat de inslag ervan 70 procent van al het leven op aarde zou verwoesten, zou de hele planeet tot buitengewone actie worden aangespoord door overheden van over de hele wereld.

Iedere wetenschapper en deskundige, elke universiteit en elk bedrijf zouden worden ingezet: de ene helft om een manier te vinden om de asteroïde te stoppen, de andere helft om een manier te vinden waarop onze soort kan overleven en aan wederopbouw zou kunnen beginnen als de eerste operatie zou mislukken.

We zitten nu bijna in precies dezelfde situatie, alleen is er geen precieze datum en geen asteroïde.

Wij zijn het probleem.

Uiteraard heeft Stephen Emmott ook niet de waarheid in pacht. Integendeel. Maar de komende weken zult u overal geluiden tegenkomen van wegkijkers (“Er is niet onomstotelijk bewezen dat er iets aan de hand is, dus …”) en doemdenkers (“We gaan naar de verdoemenis, en daarom …”). Waarschijnlijk ligt de waarheid in het midden en zullen we allen de discipline op moeten brengen om “voor alle zekerheid” toch maar een deel van onze overvloedige consumptie terug te dringen.  

Lees ook Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden van Paul Gilding (met ‘zijn’ Pearl Hrabour-moment i.p.v. een asteroïde) en een artikel over Filisofie voor een betere wereld van filosoof Floris van den Berg.

Oefenen voor een andere wereld
In onze complexe wereld komen doorlopend heel erg veel impulsen op ons af. En die hoeveelheid blijft maar groeien. Tegenstrijdige signalen. Red de economie, dus koop. Save the planet, leef daarom sober(der). De ene wetesnschapper zegt dit, een ander dat. Daar sta je dan als eenvoudig burger. Je zult uit die brij aan informatie zelf wijs moeten worden. Dat vergt moeite. Kost tijd. Lezen helpt. Dat durf ik als bibliothecaris – samen met BB – wel te stellen. Liflafjes mogen. Graag zelfs, af en toe. Maar om ingewikkelde zaken beter te kunnen doorgronden zul je toch iets langere teksten ter hand dienen te nemen. Dat kost tijd. Je kunt het discipline noemen. Maar als je bovenstaande teksten tot je neemt dan moge duidelijk zijn dat we op weg zijn naar een andere tijd, een andere wereld. Waarin we allen – of we het nu ‘leuk’ vinden of niet – in mee moeten. Er ligt – voor alle duidelijkheid – geen model of blauwdruk klaar. Integendeel, we zullen zelf in onze eigen omgeving gaan oefenen. Oefenen voor een andere tijd. Gedisciplineerd, met de nodige veerkracht.

Citaat 069 (zondag 22 september 2013)
Homepage Citaten 2017