Deze zin wordt uitgesproken door Manon Blaas, onderzoeksjournalist verbonden aan het tv-programma Zembla. Samen met haar collega Ton van der Ham wordt ze in Volzin geïnterviewd over haar werk en vooral de morele aspecten die aan juist deze baan zijn verbonden. De kop van het artikel trok de aandacht: ‘Wij zijn de tegenkracht‘. Geen Tegenlicht, maar tegenkracht. Zembla is een tv-programma dat maatschappelijke misstanden blootlegt. Aan elk programma ligt veel research ten grondslag. Door de jaren heen hebben ze veel heikele zaken aan het licht gebracht. Binnen de regio Noord Oost Brabant zullen velen zich de afleveringen rondom de Q-koorts herinneren. De aanleiding voor het gesprek was de publicatie van het boek De verzuimpolitie : een onthullend verhaal over de jacht op uw medische gegevens (Bakker). Uit dit artikel enkele citaten.
De verantwoordelijkheid van een onderzoeksjournalist is groot. Eén enkele uitzending kan grote gevolgen hebben. Een voorbeeld is de reportage over de Q-koorts, die begon met de vraag waarom het Ministerie van Landbouw niet bekend wilde maken welke boerenbedrijven besmet waren.
Ton: “Wij hebben samen die hele epidemie gereconstrueerd en getoond hoe die groter en groter werd, omdat Landbouw keihard het belang van de boeren boven dat van de volksgezondheid stelde. Dat leidde tot diepe frustratie bij de artsen en de mensen die de ziekte moesten beteugelen.”
Manon: “Er zijn heel wat mensen overleden en veel mensen zijn ziek geworden, waarvan veel mensen chronisch. Achteraf zegt men: dat had zó ontzettend veel minder kunner zijn. Dat vind ik een hard gelag. Wat ik minstens zo erg vond, is dat na de uitzending duizenden geiten geruimd zijn.” ()
Vraag: Waar komt jouw gedrevenheid vandaan?
Manon: “Ik vind dat de waarheid altijd verteld moet worden. Wij hebben allemaal recht op een eerlijk en volledig verhaal. Als mens moet ik in mijn leven heel veel beslissingen nemen. Heel veel kleine dingen. Van slik ik deze pil of slik ik die pil? Tot: op welke partij ga ik stemmen, of: welk brood koop ik?
Ik probeer dat te doen op basis van eerlijke informatie. Als ik erachter kom dat die informatie niet eerlijk is, omdat er grote concerns zijn die er belang bij hebben dat ik dat ene pilletje slik, dan denk ik als journalist: werk aan de winkel.”
Zouden jullie jezelf idealistisch noemen?
Ton: “Ik vind begrippen als waarheid en gerechtigheid heel wezenlijk. Ik wil ergens een lampje bijhouden: dit is het echte verhaal. Dat kun je idealisme noemen. Ik snap dat je belangen moet afwegen en dat het politieke bedrijf waanzinnig ingewikkeld is. Maar ik vind het cruciaal dat er tegenkrachten zijn. Van die tegenkracht wil ik deel uitmaken. Ik doe dit werk vanuit een diep doorleefd gevoel van urgentie.”
Er is behoefte aan inhoud
Onder deze kop verscheen in Broadcast magazine (een maandblad voor en over de mediawereld) een interview met oud-NRC journalist en tegenwoordig hoofdredacteur Joost Oranje van Nieuwsuur. Het dagelijkse achtergrondprogramma op Nederland 2. Vanaf januari 2014 zeven dagen per week.
In het begin van dit artikel snijdt Joost Oranje aan wat te weinig mensen weten: dat er dagelijks een strijd wordt gevoerd tussen redacties van uiteenlopende mediavormen. Alle redacties willen – als het kan – een exclusieve deal sluiten met degene die op een bepaalde dag het meest aanwezig was in de media. Sommige redacties chanteren zelf: als je ergens anders met ‘je verhaal’ heengaat, dan zullen we jou negeren. In het artikel met de Zembla-mensen kwam dit ook al zijdelings aan de orde.
Iedereen die wil begrijpen hoe we in dit mediacircus terecht zijn gekomen, zou het boek Gebakken lucht van Nick Davies uit 2009 moeten lezen. Daarin worden de media aan de schandpaal genageld. En deels weggezet als slachtoffer van de neoliberale golf. Samen met mensen die werkzaam zijn in de marketing en pr-branche. Allen (journalisten, communicatiemensen) zijn bewust bezig de werkelijkheid – voorzichtig geformuleerd – beter of anders voor te stellen.
Uiteraard voelen Manon Blaas, Ton van der Ham en Joost Oranje zich niet aangesproken; maar zij weten alle drie echt wel dat ze een vak uitoefenen waar de lijn tussen wat deugt en niet, erg dun is. Uit het interview met Joost Oranje ook enkele citaten:
Nieuwsuur moet gewoon iedere dag de gezaghebbende journalistieke achtergrondrubriek van de Nederlandse televisie zijn. Duiding, analyse en achtergrond geven bij de actualiteit en natuurlijk zoveel mogelijk eigen nieuws brengen. Maar door de hoeveelheid talkshows () zit er een enorme druk op de gasten van de dag. “Vooral politici en voorlichters hebben nu een heel mooi jachtveld. Ze maken steeds een andere afweging.
() Maar wat is nieuws eigenlijk” Daar waar toevallig een camera of een man met opschrijfboekje stond? Journalistiek is een bescheiden vak. Zo moet je het ook beoefenen en niet de illusie hebben dat je de hele wereld voor de mensen covert. Van huis uit ben ik onderzoeksjournalist en het mooiste is dat je iets onthult wat zonder jou niet gebeurd was.
() Joost vindt dat Nederland de afgelopen tien jaar ontzettend in zichzelf is gekeerd. “De luiken zijn dicht. In Nieuwsuur laten we zien dat de wereld groter is en investeren daar ook in.” ()
Toch is de taak van de journalistiek niet opvoedend als het aan Oranje ligt. “We moeten niet te belerend zijn, ondanks dat je altijd met je neus vooraan staat.” Maar je eigen mening mag nooit belangrijker worden dan de feiten zelf. Verslag leggen en tegels lichten: dat zijn de twee pijlers van ons vak.”
(0 Het gaat nu niet zo goed met ons. “Aan het beeld dat Nederland zo’n verschrikkelijk tolerant land is, is de afgelopen jaren wel flink geknabbeld. Ik maak me druk over het geroeptoeter van mensen, de agressieve toon van het debat, hoe makkelijk men meningen voor waar aan neemt zonder ze te checken.” ()
“Informatie moet de kans krijgen om in te dalen, maar dat wordt nu helemaal uitgebannen. Kinderen kijken én tv, zijn aan het whatsappen én hebben de computer aan. Bovendien worden ze gedwongen heel snel te reageren op elkaar. “Je ziet op Twitter nooit ‘hier moet ik even over nadenken, je hoort nog van me.'” ()
“Kwaliteitsjournalistiek staat onder druk, maar De Correspondent bijvoorbeeld komt van jonge mensen. Het inzicht zal dalen dat jongeren naar meer diepte verlangen, alleen duurt dat gewoon nog even. Nu is er fast food. Door schade en schande wijs wordend, zal men inzien dat wat er op Nu.nl staat iets anders is dan een lang artikel of achtergrondreporatge over de situatie in Egypte. Dat kost geld, via de publieke omroep zelfs belastinggeld. Maar men gaat zich hopelijk realiseren dat onze huidige kretologie tot niets leidt en dat we moeten gaan nadenken. Er is behoefte aan inhoud. Nieuwsuur is onontbeerlijk en broodnodig.
Onontbeerlijk en broodnodig
Als Openbare Bibliotheek sluiten we ons hier van harte bij aan. Iedereen die over willekeurig welk onderwerp ook meer wil weten zal terug moeten vallen op boeken. Liefst meerdere, met uiteenlopende visies. Kopen is vaak geen optie, want té duur of niet meer leverbaar. Uiteraard gaat dit niet op voor zaken die in de actualiteit spelen, maar dan komt de aloude leeszaal weer om de hoek kijken. Daar is nog steeds een variëteit aan kranten en tijdschriften te vinden. Met als extraatje digitale databanken met artikelen uit de meest uiteenlopende bronnen.
Meer lezen?
Nick Davies. Gebakken lucht (2009/10)
Raoul Heertje. Mark Rutte is lesbisch (2011)
Henk van Tuinen. Ons land kan menselijker : naar een economie de samenleving verbetert 92013)
Rob Wijnberg. De nieuwsfabriek : hoe media ons wereldbeeld vervormen (2013)
Citaat 086 (donderdag 21 november 2013)
Homepage Citaten 2013
