Op maandag 2 maart 2015 sprak hoogleraar duurzaam ondernemen Jan Jonker voor ruim tweehonderdvijftig man in de Kruisherenkapel in Uden. Uitgenodigd door Energie Uden, accountantskantoor HLB Van Daal & Partners en de Noord Oost Brabantse Bibliotheken. In de zaal een mix van ondernemers en ‘normale’ burgers. Jan Jonker was uitgenodigd om te komen praten over zijn nieuwste boek, Nieuwe business modellen : samen werken aan waardecreatie. Aanwezig waren ook veel leden van de coöperatie Energie Uden.
Wordt wakker, voor zover nog nodig
Jan Jonker verstaat de kunst om een prikkelend betoog neer te zetten. Voor sommige bezoekers had hij meer in mogen gaan op de inhoud van zijn interessante boek en model. Hoopten op praktische tips. Maar die kwamen amper voorbij. Feitelijk was zijn uurtje één lange wake-up call. Als u nog steeds gelooft, denkt, hoopt of bidt dat binnenkort ‘alles’ weer als vroeger wordt: droom gerust verder. Ook in Den Haag en omstreken. Het zal niet gebeuren. Over enige maanden of jaren is ‘de crisis’ niet over en uw business wordt nooit meer as usual. En – nog belangrijker – u zult het als ondernemer (in wat voor branche dan ook) zeer moeilijk krijgen. Sterker: het is maar zeer de vraag of over vijf, of zeven jaar uw onderneming nog zal bestaan.
WEconomy
Deze boodschap gold natuurlijk ook voor de burgers in de zaal, want die werken bij ‘een baas’, zijn consument, worden er ook mee geconfronteerd en zullen over al deze geschetste ontwikkelingen een standpunt in moeten nemen. Jan Jonker kwam terecht aanzetten met exponentionele groei (de driving force achter dit alles, de Wet van Moore), die er voor zorgt dat alles met elkaar verbonden wordt of raakt. Wat leidt tot een explosie van nieuwe mogelijkheden en kansen voor mensen en bedrijven die ‘het’ zien. Een trend die tegelijkertijd voor heel veel disruptie zal zorgen. Om- en wegvallen van vertrouwde ‘dingen’, bedrijven, instanties. Toch was het geen pessimistische avond. Het geloof in de nieuwe tijd spatte er van af. Maar, je moet wel aan de bak. In die andere, nieuwe WEconomy. Die duurzaam of niet zal zijn. En duurzaam is veel meer dan zuinig omgaan met energie en grondstoffen. In een duurzame samenleving wordt rekening gehouden met veel meer belangen. Niet langer staat het (financiële) rendement centraal. Integendeel, bedrijven die daar op blijven focussen zijn gedoemd te verdwijnen.
Van C2C en C2B
Opmerkelijk was ergens aan het eind van de avond dat we allen rekening moeten gaan houden met C2C en C2B. Al iets langer ‘rondzingende’ afkortingen. We staan volgens Jonker aan de vooravond van een grote groei van deze twee nieuwe takken aan de boom van manieren waarop verbindingen tussen mensen en bedrijven (instellingen, organisaties) worden gelegd. De oude loten aan die boom waren en zijn B2B (Business 2 Business) en B2C (Business 2 Consumer).
‘2’ staat – u weet het sinds Prince – voor het Engelse woord ‘to’ (naar). C2C staat voor Consumer 2 Consumer en C2B betekent Consumer 2 Business. Een voorbeeld van C2C is Thuisafgehaald.nl (van Marieke Hart). Burgers koken voor de buurt. Tegen een kleine betaling af te halen. C2B is bijvoorbeeld dat u uw opgewekte zonnestroom aan Nuon levert.
Maatschappelijke verbouwing
Jan Jonker sloot af met de constatering dat we in een grootscheepse maatschappelijke verbouwing zitten. Er ligt (helaas voor sommige ‘oude’ systeemdenkers) geen masterplan klaar. We zullen het zelf moeten doen. Of niet, maar dat is niet slim. Dus laten we vooral monter (een typisch woord van iemand van zijn leeftijd) verder gaan. Kortom: Oefenen IN een andere tijd.
Koop, lees dit boek
Vervolgens haalde hij een drietal co-auteurs naar voren die meegewerkt/meegedacht hebben. En een meubelmaker uit Loosbroek, die voor deze avond een bijzonder katheder had aangeleverd. Gemaakt van sloophout (à la Piet-Hein). Vervolgens kon er genetwerkt worden. En het boek van Jan Jonker aangeschaft worden. Helaas zagen velen daarvan af. Wellicht een idee om het later alsnog te doen. Of te lenen via de bibliotheek. Iedereen die bezig is om na te denken over alternatieven voor of in zijn bedrijf, organisatie, instelling kan er zeker iets uit halen. Einde reclamespot.
Een bruggetje
En nu een bruggetje naar een andere hoogleraar. Op een heel ander vakgebied. Uit een ander land, want België. Maar een recent artikel en filmpje van deze Paul Verhaeghe hebben een relatie met deze avond en oproep. Om vooral mee te gaan in de trend dat overal in kleiner (lokaal) verband mensen samen komen om ‘iets’ anders te gaan doen. Uit dat artikel (‘In ons verlangen naar autoriteit spreiden wij het bedje voor macht‘) enkele citaten.
Volgens Verhaeghe zijn kleinere tot minder kleine groepen, die bottom-up ontstaan, de politiek aan het heruitvinden. Buiten de officiële politiek om. Wat hij ook opmerkt, is dat die groepen vaak buiten de bestaande organisaties om tot stand komen: “Die groepen fietsen, letterlijk en figuurlijk, naast de gevestigde organisaties, want die hebben allemaal boter op hun hoofd”. Of die groepen nu binnen de kortste keren veranderingen teweegbrengen, is voor Verhaeghe minder van belang. Het zijn hoopvolle aanwijzingen voor een ander maatschappijmodel en een zoektocht naar een andere vorm van autoriteit die bottom-up volop bezig is.
Paul Verhaeghe
Paul Verhaeghe is (ook) in Nederland bekend geworden door zijn boek Identiteit. Dat verscheen in 2012 en is een poging van deze hoogleraar klinische psychologie om onze tijdgeest te ‘pakken’. Daarin is hij zeker geslaagd. Zijn boek wordt door talloos veel auteurs geciteerd. Is (en wordt) gelezen door mensen die proberen te begrijpen in wat voor samenleving en tijdsgewricht we (na de crises van 2007-2008) terecht zijn gekomen. Volgens Paul Verhaeghe waren die crises (meervoud) een uitvloeisel van een maatschappij die de laatste dertig-veertig jaar fundamenteel van karakter is veranderd. Verhaeghe’s identiteit gaat niet alleen over individuen, maar even zo over ons systeem. Dat van kleur is ‘verschoten’. We zijn in een neoliberale samenleving terecht gekomen waarin het IK centraal staat en het ‘rendementsdenken’ overheerst. Verhaeghe ziet samen met anderen – zoals een Jan Jonker – dat er een verschuiving gaande is. Samen optrekken om ‘iets’ in je eigen omgeving (buurt, dorp, stad, werk) anders te gaan doen. Overal komen coöperaties op, broodfondsen, actiegroepen voor dit of dat. Burgers die begrijpen dat wachten op ‘de politiek’ of ‘de baas’ niet helpt. Ergo: als je wil dat ‘het’ anders moet, wat let je! Verzamel mensen om je heen die voor hetzelfde willen staan, en begin. Go, make something happen.
Autoriteit en macht
Paul Verhaeghe vliegt deze ontwikkeling op een veel abstractere manier aan. In het genoemde artikel (en filmpje) borduurt hij verder op zijn boek uit 2012. Over onze identiteit en hoe die de laatste decenna langzaam aan is veranderd. Anno 2015 heeft hij het over gezag, autoriteit en macht. Begrippen die daar (natuurlijk) ook mee te maken hebben. Sinds het midden van de jaren zestig zijn in het Westen op veel terreinen de autoriteiten van hun sokkel gestoten. De pastoor, de notaris, de burgemeester, de hoogleraar, het hoofd der lagere school. Overal lopen dit soort mensen rond die doen wat hun voorgangers ook deden, maar ze hebben weinig aanzien of gezag meer. Hun woord is zeker geen Wet meer, en door veel burgers worden ze vaak niet meer serieus genomen. “Het is (ook) maar een mening”. Die trend (ontluistering van de autoriteiten) was volgens Verhaeghe aan de ene kant goed, nodig én onvermijdelijk. Maar tegelijkertijd ontwaart hij bij veel mensen van nu een terugverlangen naar die tijd.
Een ander soort autoriteit
Daar is hij het niet mee eens. Hij wil dat er een andere vorm van autoriteit terugkeert. Waarom? Omdat – en dat is een keiharde conclusie (van Verhaeghe) – we als samenleving niet alleen iets zijn verloren (autoriteiten) maar zijn blijven zitten met mensen die alleen nog maar over (de) macht beschikken. Overal in de samenleving zitten functionarissen die met macht zijn bekleed (door verkiezingen, solliciteren, coöptatie, netwerken) maar die weinig tot geen moreel gezag (noem het autoriteit) uitstralen. Maar ze hebben ondertussen wel die macht én oefenen die ook uit. Vaak zonder moreel draagvlak. Technocraten in high en low places, op wie door het gros van de ‘normale’ burgers ietwat geringschattend wordt neergekeken. Een explosief mengsel. Geen goede trend. Integendeel. Verhaeghe maakt zich hierover grote zorgen. En is op dit moment bezig zijn gedachten hierover te verwoorden. In september 2015 komt een nieuw boek van hem uit. Titel, lekker kort: Autoriteit. In het artikel krijgt u al een beeld waar dat boek ongeveer over zal gaan. Nog enkele citaten.
Verlangen naar herstel autoriteit
“Autoriteit bevat altijd macht, in de vorm van gewettigde dwang. Macht daarentegen kan functioneren zonder autoriteit, en in dat geval is macht steeds uitgesteld geweld. Vandaag zien we dat toenemen: machtsuitoefening zonder autoriteit, en dus gedwongen onderwerping, binnen verschillende sectoren, zoals economie, politiek, onderwijs en zelfs zorg. De klassieke autoriteit is verdwenen, iedereen voelt dat en verlangt naar een herstel van autoriteit, maar in de plaats daarvan krijgen we steeds meer macht over ons heen. En dat is geen goed idee.”
De klassieke autoriteit is verdwenen, iedereen voelt dat en verlangt naar een herstel van autoriteit, maar in de plaats daarvan krijgen we steeds meer macht over ons heen.
A.u.b. geen nieuw, groot verhaal
() Veel intellectuelen dromen van een nieuw groot verhaal, maar voor mij hoeft dat niet, integendeel zelfs. Alle grote verhalen hebben voor meer ellende dan iets anders gezorgd. Bovendien hébben we al een groot verhaal, vandaag, dat van de zogenaamde vrije markt – en ook dat zorgt alleen maar voor ellende. Geef mij maar kleine verhalen, gefocust op concrete doelen, waarvoor mensen in groep aan het werk gaan. Op basis van wat ik rond mij zie gebeuren, denk ik dat dit de nieuwe grond van een nieuwe autoriteit zal worden: het collectief. In dat geval krijgen we bovendien een radicale omkering in de functionering van autoriteit: in plaats van top-down, zoals bij het patriarchaat, wordt het bottom-up en horizontaal.”
Het collectief
“Onder ‘het collectief’ begrijp ik een groep die in onderling overleg en volgens intern afgesproken regels beslissingen kan nemen in functie van een gemeenschappelijk doel. Dat gaat van kleinschalige groepen tot zeer grote, met toepassingen lopende van opvoeding en onderwijs over lokale burgerinitiatieven tot economie en politiek. Het peer-to-peer model is een voorbeeld van zo’n horizontaal collectief. Begrijp me niet verkeerd: binnen dergelijke horizontale groepen zal er ook leiderschap nodig zijn, maar dan niet van het genre ‘command and control’.”
Op basis van wat ik rond mij zie gebeuren, denk ik dat dit de nieuwe grond van een nieuwe autoriteit zal worden: het collectief.”
Bron: In ons verlangen naar autoriteit spreiden wij het bedje voor macht
Youtube: Oikos Feestcongres 31/01/2015: Paul Verhaeghe (15:33) (230 views op 4-3-2015)
Doe iets!
Het februari nummer van MT (Management Team) staat niet stil bij Jan Jonker, noch het nieuwe (en oude) boek van Paul Verhaeghe. Maar impliciet wel degelijk. Het dossier (Strategie) wordt als volgt ingeleid:
Veranderingen gaan nu zo snel dat een andere strategie bedenken niet meer helpt: bedrijven moeten vooral anders met strategie leren omgaan. Sneller, flexibeler, meer realtime: ‘Nu wordt gezegd: als je het zo goed weet, hel;p dan maar zelf mee bij de uitvoering.’
In het artikel ‘7 strategische hoofdzonden’ worden genoemd: superbia (hoogmoed), avaritia (hebzucht), luxuria (wellust), invidia (afgunst), gula (vraatzucht), ira (woede) en acedia (traagheid).
Meer lezen?
Een verslag van een avond met Paul Verhaeghe (in Nijmegen): De herontdekking van het collectief is een heel belangrijke evolutie in onze huidige zoektocht naar zingeving (februari 2015)
De kracht van verhalen (juli 2014)
Citaat 233 (woensdag 4 maart 2015)
Homepage Citaten 2015
