Toen in het voorjaar van 2013 Rob Wijnberg de publiciteit zocht om abonnees voor De Correspondent te vinden, had hij het vaak over de hoeveelheid ‘nieuws’ in ons media-aanbod. Nieuws is er altijd. Gaat maar door. Maar – en dat is de voornaamste kritiek van Rob Wijnberg – nieuws leidt zelden tot inzicht. Het is vaak een aaneenschakeling van ‘brandjes’. Een terroristische aanslag, een aardbeving, een (groot) ongeluk, een moord, de beurskoersen die dalen (of stijgen), een enquête van (meestal) meneer de Hond, filemeldingen, de (bijna altijd verkeerde) prognoses van het CPB, het weer. Uur na uur. Teletekst. Dag na dag. ‘Het’ journaal, al dan niet opgeleukt met reacties van de man of vrouw in de straat. Week na week. Kranten, tijdschriften, tv-programma’s, radioprogramma’s, ja zelfs nieuwszenders (twenty-four-seven). Een eindeloze brij nieuws. Nieuwtjes. Dingen die je moet weten. Of waarvan ‘de’ redactie vindt dat je het moet horen.
Maar nieuws leidt zelden tot inzicht. Zelden wordt in zo’n nieuwsitem duidelijk gemaakt waarom het is gebeurd. Noch zeldzamer wordt door de reporter vermeldt dat het in wezen om ‘oud’ nieuws gaat, want gisteren en de week daarvoor was er ook een file, ging de AEX ook omhoog (of omlaag), werd er weer ergens een terroristische aanslag gepleegd, roerde de aarde zich wederom of werd alweer een crimineel op klaarlichte dag vermoord.
Vijfenvijftig doden per dag
Rob Wijnberg zal zich ongetwijfeld herkennen in een column die op donderdag 25 juni 2015 in NRC Handelsblad verscheen. Geschreven door een overduidelijk boze Marc Chavannes. Die als sad, wise and old journalist niet wenst te begrijpen dat in dit land nog steeds dagelijks 200 jongeren met roken beginnen. En dat van die tweehonderd er na vier weken 126 verslaafd zijn. Vanuit het oogpunt van de tabaksindustrie een prima zaak, want jaarlijks sterven in Nederland twintigduizend mensen door roken. Dat is – een vlugge som – vijfenvijftig doden per dag. En ‘het’ journaal, noch ‘de’ krant opent ooit met die kop: “Gisteren stierven 55 Nederlanders door roken!” In Telefgraaf-koeieletters. Komt niet voor. De presentator van het NOS Journaal opent nooit met zo’n boodschap: “Ook vandaag zijn er, net als gisteren en de dag daarvoor vijfenvijftig mensen gestorven door roken”. Op het nieuws hoort u wel dat ergens door een autoongeluk twee mensen het leven verloren, de beurs 10 punten hoger was en NAC met 2-0 van NEC won.
De impact op het leven van velen is door ‘deze ramp‘ (woorden Chavannes) vele malen groter. En ‘dat terwijl roken een vermijdbare dood is.‘
Lobbywerk
Marc Chavannes maakt zich boos over het feit dat tijdens een commissievergadering van de Tweede Kamer, waar het onderwerp tabaksontmoedigingsbeleid is, willens en wetens niets wordt gedaan om deze tsnuami aan dood en ellende te stoppen. Hij legt de schuld bij politiek én tabaksindustrie. De politiek neemt door de lobbykracht van de rookindustrie geen veel hardere besluiten om het roken te ontmoedigen. Uit deze column (Tabak is hier een keurig aangeharkt massagraf) enkele citaten. En daarna enkele zinnen uit een artikel van een andere NRC-redacteur, die recent de zognaamde Anne Vondelingprijs voor helder taalgebruik kreeg. Ook iets over een proces tegen ‘de staat’ en de manier waarop wij als mensen vaak als struisvogels door het leven wensen te gaan.
Meestal winden we ons meer op over één vermijdbare dode in eigen land dan duizenden in een ver land. Maar soms is de ramp dichtbij zo groot dat we wegkijken. Ieder jaar sterven in Nederland 20.000 mensen aan de gevolgen van roken. Een ramp zou je zeggen, ongeveer honderd neergestorte vliegtuigen.
() Wat stelt staatssecretaris van Rijn voor? De branche nog een kans te geven. Maar als het volgend jaar niet beter is, dan zwaait er wat. Misschien.
(0 Dit is het probleem met al die message control: het komt helder over maar het versterkt de onwaarachtigheid. In Amerika is alle politiek reclame geworden. Verslaggevers van serieuze kranten hebben daar al jaren geleden de conclusie uit getrokken: zij hielden op politici te interviewen.
() Onderzoek onder Amerikaanse nieuwsconsumenten leert dat het vertrouwen in media mede daalt omdat burgers vinden dat media te veel de verhaallijnen van politici volgen. De nieuwsconsument begint het trucje te doorzien. Dit brengt mij tot mijn conclusie: dat politici meer reclametechnieken hanteren om zichzelf mooi te maken moeten zij zelf weten. Maar de schrijvende journalistiek kan alleen zijn geloofwaardigheid behouden door zichzelf te blijven. En niet in de message control mee te gaan.
() Eén ding valt op: Van Rijn is alert als hij omschrijft hoe contacten van zijn ministerie met de tabaksindustrie verlopen. Terughoudend en transparant. Vorig jaar heeft de Stichting Rookpreventie Jeugd een rechtzaak aangespannen tegen de Staat der Nederlanden. Eis: stoppen met alle contacten met de tabaksindustrie.
() De werkelijkheid is dat iedere dag 200 jongeren beginnen met roken. Na vier weken zijn er 126 verslaafd. Mede daardoor komt de industrie aan haar 40.000 nieuwe rokers die de plaats innemen van de 20.000 die in rook zijn opgegaan. En dat terwijl roken een vermijdbare dood is.
() De politieke meerderheid spreekt met twee tongen en handelt slap. Van Kesteren zei ook, ter herinnering, dat het om een legaal product gaat, waar men fatsoenlijk mee hoort om te gaan.
Dat klopt formeel. Het is alleen de vraag of dat zo moet blijven. Het kopen en gebruiken van vuurwapens is ook aan banden gelegd. De meeste drugs zijn verboden en onderwerp van veel justitiewerk. Tabak maakt veel meer slachtoffers.
() Onverstandig gedrag is maar een beetje een vrije keus. Om het nuttigen van overbodige en ongezonde snacks tegen te gaan subsidieert de overheid het malle JOGG-programma (Jongeren Op gezond Gewicht).
() Zelfs als de overheid zich tegenwoordig minder laat belobbyen door Big Tobacco dan wordt het hoog tijd de fictie te doorbreken dat tabak een product als ieder ander is.
Sigaretten zijn geen lifestyle-product. Ja, zelfmoord is een vrije keus, maar de handleiding wordt niet vrij beschikbaar gesteld op 60.000 verkooppunten.
De Anne Vondelingprijs 2014
Deze werd voor de 33e keer uitgereikt. Dit keer werd journalist Tom-Jan Meeus, verbonden aan NRC Handelsblad, uitverkozen. Op donderdag 24 juni 2015 sprak hij tijdens het overhandigen van deze prijs voor helder taalgebruik een rede uit. Op vrijdag 25 juni verscheen in ‘zijn’ krant onder de kop ‘Voorlichters schaden politiek als open iedeeënstrijd‘ een bewerkte versie. Tom-Jan Meeus heeft jarenlang als correspondent voor zijn krant in de Verenigde Staten gewerkt. Sinds enige tijd is hij terug en volgt nauwgezet de Haagse wereld. Hij heeft een vervelend verhaal. In zijn ogen krijgt ‘de politiek’ steeds meer trekken van reclame. Hij realiseert zich dat dit niet in één keer is gebeurd. Nee, het is een gradueel verlopend proces. Een trend die gevolgen heeft voor ons allen.
Net als de reclame draait politiek tegenwoordig primair om message control. Steeds dezelfde boodschap, gebracht door steeds hetzelfde gezicht – alles om optimaal herkenbaar voor de kiezer te zijn. De SP is sociaal bij monde van Roemer. De PVV tegen de islam via Wilders. D66 wil hervormen met Pechtold. Formatjes waarmee de complicaties en onvoorspelbaarheden van politiek worden versimpeld tot één thema, één gezicht en één mentaliteit. En waarin klare taal onder alle omstandigheden vereist is.
() Dit verklaart ook waarom moderne politici en hun partijen liever zenden dan debatteren. Bij debatteren – echt debatteren – komen ook andersdenkenden aan het woord en dit gaat ten koste van het eigen verhaal. Dus een belangrijk bij-effect van deze trend is dat het ideaal van politiek als openbare ideeënstrijd langzaam aan het uitsterven is. Daarom is ‘debat’ het meest misleidende begrip van de moderne politiek aan het worden. ‘Debat’ suggereert openbare nieuwsgierigheid naar andermans opvatting. ‘Debat’ suggereert de behoefte in het openbaar naar die ander te luisteren. Maar al die message control creëert juist dat ‘debat’ – óók in de Kamer – in feite alleen nog zelfexpressie is. Een vehikel om de eigen voortreffelijkheid te onderstrepen. Dus wat ‘debat’ genoemd wordt, is een maniertje om de eigen message control te continueren.
David Van Reybrouck en Alexander Pechtold
Onbedoeld verscheen op zaterdag 27 juni in de NRC een ‘bewijs’ voor de stelling van Tom-Jan Meeus dat politici vooral (of alleen maar) bezig zijn met message control. Voorkomen dat er iets gezegd wordt dat afwijkt van het centrale verhaal. Een aambeeld waar keer op keer op gehamerd wordt. Onlangs kwamen Alexander Pechtold, de voorman van D66, en David Van Reybrouck, de Belgisch schrijver en denker over o.a. de kloof tussen politiek en kiezers, op verzoek van de NRC samen in een hotel in Ermelo. Op verzoek van de redactie spraken ze een middag, avond en ochtend met elkaar. De eerste van een reeks ontmoetingen, om de (nieuwsluwe?) zomeredities te kunnen ‘opvullen’. Opvallend was dat Pechtold, zelfs na aandringen van Van Reybrouck, weigerde vrijuit met hem in DEBAT te gaan. Over de manier waarop we een nieuwe impuls aan het democratisch proces zouden kunnen geven. Alexander Pechtold wilde zich echter niet kwetsbaar opstellen, dingen zeggen die mogelijk haaks zouden staan op ‘zijn’ D66-verhaal. Artikel: Hoeveel ga jij zeggen?
Onverstandig gedrag is maar een beetje een vrije keus
Deze regel uit de column van Marc Chavannes brengt (weer) het centrale verhaal van de Israëlisch-Amerikaanse psycholoog Daniel Kahneman naar boven. Hij stelt dat we als mens doorlopend op ons gevoel door het leven bewegen. Met dit Systeem 1 doen we bijna alles. Op de automatische piloot. En meestal gaat het goed. Systeem 1 voorkomt ook dat we over op zich zware onderwerpen (als de kans om kanker te krijgen door roken) diep gaan nadenken. Nadenken, afwegen, rationeel besluiten doen we met Systeem 2, maar dat kost veel moeite. Als mens sluiten we door ons Systeem 1 de ogen voor allerlei bedreigingen. Struisvogel-houding. Nieuwsmakers weten dat ook. Lichten dagelijks incidenten uit de melee aan indrukken. Incidenten die appeleren aan ons Systeem 1. Ons gevoel. Waardoor ondergesneeuwd blijft dat er dagelijks 55 doden door roken vallen en tientallen anderen door andere oorzaken. Eleanor Roosevelt, de vrouw van president Roosevelt, schijnt ooit gezegd te hebben: Grote geesten praten over ideeën, middelmatige die over gebeurtenissen praten en kleine geesten die over mensen praten. Reclamemakers weten dit natuurlijk ook.
Marc Chavannes. Niemand regeert : de privatisering van de Nederlandse politiek (2009)
Daniel Kahneman. Ons feilbare brein (2011)
Rob Wijnberg. De nieuwsfabriek : hoe media ons wereldbeeld vervormen (2013)
Enkele boeken over roken
Joop Bouma. Het rookgordijn : de macht van de Nederlandse tabaksindustrie (2001)
# – Easyway to stop smoking [DVD-INFORMATIEF] (2006)
Allen Carr. Stoppen met roken (1985/2013)
Pauline Dekker & Wanda de Kanter. Nederland stopt! Met roken (2008)
Diana Dubois. Stop met roken én blijf slank! : het stoppen met roken dagboek van Diana Dubois (2012)
Stuart Evers. De laatste sigaret (2011)
Jan Geurtz. De opluchting : in één dag van het roken af! (2009)
Debby de Haas. Stoppen met roken in 5 stappen : van trek naar gemoedsrust (2012)
Marcel van Mosselveld. Stoppen doe je zo : eenvoudig en gemakkelijk stoppen met roken (2010)
Peter van Straaten & Henny Vrienten. Aan de laatste roker (2014)
Citaat 266 (maandag 29 juni 2015) voor Manita
Homepage Citaten 2015
