Hoe toevallig! Een dag nadat Albert Jan Kruiter tijdens het Osse Armoededebat in de Osse bibliotheek heeft uitgelegd hoeveel bureaucratie er omgaat in de wereld waarin arme mensen en hulpverleners met elkaar leven, opent het Brabants Dagblad met een artikel dat precies hierover gaat. Gemeentes worden horendol van de Rijksoverheid die ondanks de decentralisatie toch grip wil blijven houden op bijvoorbeeld het aan het werk helpen van Wajong-jongeren.
Het Osse Armoededebat
Jaarlijks organiseert PROTA (Platform Regio Oss Tegen Armoede), het zogenaamde Armoededebat Oss. Dit jaar zocht de werkgroep contact met de bibliotheek. In de aanloop naar dit debat organiseerden enkele mensen van PROTA lunchbijeenkomsten waar arme Osse mensen konden verwoorden wat hen tegenstaat in het ‘regelcircus’ waar zij mee te maken krijgen. De bevindingen van deze lunchbijeenkomsten werden meegenomen naar het debat op maandag 12 oktober 2015.
De inleider van het Armoededebat Oss
Albert Jan Kruiter werd door de bibliotheek als inleider voor deze avond benaderd. Hij is de auteur van het ontluisterende boek De dag dat Peter de deur dichttimmerde : waarom mensen die onze hulp het hardst nodig hebben niet geholpen worden. Tevens is hij oprichter/directeur van het Instituut voor Publieke Waarden. Door de jaren heeft hij veel inzicht verworven in de manier waarop overheden proberen ‘de zaak’ te besturen én – vooral dat – te blijven controleren. Zijn conclusie: er is een bureaucratisch monster ontstaan.
Hoog tijd dat we het anders gaan proberen. In zijn in 2012 verschenen boek over Peter en zijn gezin met vijf familieleden maakt hij duidelijk dat het hulpcircus rondom problematische gezinnen volstrekt uit de hand is gelopen. Qua omvang (soms twintig tot dertig verschillende hulpinstanties en hulpverleners voor één gezin), geld, wantrouwen én uiteindelijk (geen) resultaat. Problematische gezinnen worden omringd door veel goedwillende hulpverleners, maar het zet geen zoden aan de dijk. Elke hulpverlener is té veel bezig vanuit zijn of haar verkokerde opdracht (denk aan dieetadvies, opvoedingsondersteuning of schuldschanering) (wordt daar door zijn of haar baas ook op gecontroleeerd, en die op hun beurt natuurlijk weer door nog hogere machten) en verliest het overall doel (zorgen dat arme mensen weer mee kunnen doen aan de samenleving) uit het oog.
Kruiter vertelde over een jongeman die iets rottigs had uitgehaald. Zich voor de rechtbank moest verantwoorden. Een flinke straf kreeg (huisarrest, met zo’n enkelbandje). Probleem was dat hij kort voor die uitspraak door schulden uit zijn huis was gezet. Catch 22. Hij kreeg huisarrest. Op niet nakomen daarvan staat een boete van honderd euro per dag. Maar, hij had geen huis. En door niet te voldoen aan de straf groeide zijn schuld wekelijks met zevenhonderd euro. Kruiter is een té beschaafd man, dus hij liet ‘Wie is er hier nou gek!’ achterwege.
In de zaal zaten veel Osse armen die zich in dit en andere verhalen herkenden en af en toe – hoe dapper! – in het openbaar een klein tipje van hun sluier (zeg ontluisterende ervaringen met ‘de’ instanties) optilden.
Extra lunchbijeenkomsten
Albert Jan Kruiter gaf aan dat hij zeer tevreden is met de door de landelijke overheid ingezette trend om taken over te hevelen naar gemeentes. Alleen is het probleem dat die rijksoverheid nog moet wennen aan écht loslaten. Wetgeving terugdraaien of aanpassen opdat gemeentes slagkracht krijgen om naar eigen welbevinden maatwerk te gaan leveren. Kruiter maakte ook duidelijk dat op dit moment gemeentes al van alles kunnen doen om voor deze of gene af te wijken van die regels. Niet alles ligt namelijk op landelijk niveau wettelijk vast. Ze mogen kortom al veel, maar het grootste probleem is volgens Albert Jan Kruiter dat Nederland een extreem egalitair land is. Om dit duidelijk te maken had hij over het getal 5000.
5000 -> 1000 -> 25
Stel je voor dat er in een gemeente 5000 gezinnen wonen. Duizend daarvan doen in meerdere of mindere mate een beroep op uiteenlopende hulpverleningsinstanties, die links- of rechtsom door ‘ons allen’ betaald worden. Sommige gezinnen doen in extreme mate een beroep op hulpverleners. Of krijgen ze op hun dak. Hij noemde cijfers, gemiddelden. Er zijn gezinnen waar een tot drie instanties langskomen, gezinnen waar vier tot zeven verschillende deskundigen incidenteel of structureel langskomen. In elke Nederlandse gemeenschap van vijfduizend gezinnen zijn er gemiddeld 25 gezinnen waar rond de twinig verschillende hulpverleners ‘iets’ komen doen. En – kernpunt – ze acteren vooral vanuit hun eigen opdracht en vergeten daardoor ongewild het grotere doel (om deze arme mensen vooruit te helpen) uit het oog.
Albert Jan Kruiter hield een warm pleidooi om te gaan experimenteren. Door de overheveling van taken van de rijksoverheid naar gemeentes ontstaat er ruimte om uitzonderingen voor dit of dat gezin te realiseren. Alleen dan komt het probleem op dat we in dit land volgens Albert Jan Kruiter extreem egalitair zijn. Hij bedoelt daarmee dat we als burgers veel naar elkaar kijken en moeilijk kunnen accepteren dat andere mensen anders (zeg: ‘beter’) worden behandeld. Jaloezie, afgunst. Indien de komende jaren gemeentes samen met hulpverleners in voorkomende gevallen gaan afwijken van standaard regels en andere oplossingen bedenken, dan zullen er zonder enige twijfel mensen opstaan die zeggen waarom voor hun ook geen uitzondering gemaakt kan worden. In zo’n geval moet je als bestuurder een goed verhaal hebben. We hebben in dít geval van het normale protocol afgewezen, want … En tegelijkerijd durven zeggen dat het helaas voor u niet opgaat. Waarom? Omdat ons dít in dít geval de beste oplossing leek. Voor uw geval bedenken we iets anders. U kunt er geen rechten aan ontlenen.
Een mogelijke bron van ergenis bij de ‘normale’ burgers die – gelukkig – geen beroep doen op hulpinstanties. Zelf hun broek ophouden etcetera. Gemeentes krijgen er een extra taak bij: draagvlak creëren.
Draagvlak
Wethouder Kees van Geffen van de gemeente Oss zat deze avond in het panel. Samen met hulpverleners Vera van Dijk en Annie van den Bosch. Hij zegde toe om een aantal lunchbijeenkomsten met arme Ossenaren bij te gaan wonen. Enkele ambtenaren mee te nemen. Kennis te nemen van de bureaucratische muren, waar zij tegen aan lopen. En vervolgens te gaan experimenteren. Proberen een vastgelopen systeem los te trekken. Te ervaren hoe het anders zou kunnen. Een belangrijke toezegging. Hij zei niets over de vierduizend gezinnen, waarmee ‘niets’ aan de hand is. Gezinnen die geen beroep doen op hulpverleners. Ik voorzie dat daar draagvlak gecreërd moet worden. Ongetwijfeld zullen er geluiden opsteken in de trant van ‘Waarom zij wel, en ik niet’. Deze avond was slechts één keer dit geluid hoorbaar. Toen een meneer opmerkte had hij het niet zag zitten om te ‘betalen’ voor iemand die zelf verantwoordelijk was voor zijn of haar financiële schuld. Een burger die denkt dat iedereen in staat is verstandig om te gaan met … geld, drugs, drank, beteugelen van geweld of een andere vorm van niet voldoen aan wat hoort of ‘normaal’ is.
Mullainathan en Shafir
Op zeker moment stipte de wethouder deze namen aan, zonder ze te noemen. Toen hij het had over het boek Schaarste. Geschreven door econoom Sendhill Mullainathan en psycholoog Eldar Shafir. In dit boek (met als ondertitel: hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen) beweren zij dat veel mensen op zeker moment door omstandigheden in hun hoofd gebrek aan ‘bandbreedte’ krijgen. Ze bedoelen daarmee dat soms mensen helemaal opgeslokt worden door vervelende omstandigheden (vooral gebrek aan geld én gebrek aan tijd) waardoor ze niet meer normaal of goed kunnen functioneren. De hele dag door maalt door hun hoofd hoe te overleven, de dag door te komen. Dit soort mensen staan feitelijk continue onder stress en zijn daardoor niet meer in staat normaal te denken of functioneren. En dat leidt tot vervelend, afwijkend gedrag. Hulpverleners die op dat moment bij zo iemand aankloppen, meedenken, goedbedoelde adviezen verstrekken bereiken niets. Hun verhalen komen niet binnen. De bandbreedte van die ‘cliënten’ is vol.
Draagvlak creëen bij ‘normale’ burgers heeft juist hiermee te maken. Om ruimte te maken in het hoofd van arme mensen moeten er soms onorthoxe maatregelen getroffen worden die ‘verkeerd’ kunnen vallen bij mensen die zich ogenschijnlijk zonder problemen door het leven bewegen. Leg als overheid uit hoe dit fenomeen werkt. Je kunt natuurlijk ook een beroep op empathie doen. Niets mis mee, maar waarschijnlijk is niet iedereen daar gevoelig voor. Alhoewel die vierduizend gezinnen natuurlijk ook voorgehouden kan worden dat er een dunne lijn is tussen ogenschijnlijk gezond en wel door het leven gaan én niet. Morgen kun je ontslagen worden, een vervelende ziekte krijgen, je huwelijk in elkaar klappen, een ongeluk krijgen of iets anders meemaken wat je hele veilige leventje dramatisch onderuit schopt. Gebeurtenissen waardoor je zonder dat je het wilt, je gezin lid wordt van de groep van duizend.
Een bibliotheek kan op haar manier proberen mee te helpen om deze transitie over het voetlicht te brengen. Een debat, een tentoonstelling, een lezing, workshop, quiz. Graag samen met uiteenlopende instellingen, organisaties en de gemeente.
Meer lezen? Boeken
Albert Jan Kruiter. De dag dat Peter de deur dichttimmerde : waarom mensen die onze hulp het hardst nodig hebben niet geholpen worden
Sendhill Mullainathan & Eldar Shafir. Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen (2013)
Jan Schuurman Hess. Voettocht naar het hart van het land : hoe sociaal en democratisch zijn we nog? (2014)
Stephan Steinmetz. De brievenbus van Mevrouw De Vries : gekmakende post van onze (semi)overheid (2010)
Meer lezen? Artikelen
Haal al die mensen weg en ik ben niemand meer (augustus 2015)
Ik heb geleerd dat ieder kleed waar je op staat zonder enige waarschuwing onder je vandaan getrokken kan worden. (juni 2015)
‘Het UWV – Is een computer. Het bestaat niet.’ (september 2014)
Oefenen in een andere tijd (25 oktober 2014) (column voor BD)
Hoe waardeer je een maatschappelijk initiatief? (juni 2015) (over het Instuut voor Publieke Waarden)
Zet je schrap voor het gevaarlijkste idee ooit: de meeste mensen deugen (Rutger Bregman, 1 oktober 2015)
Citaat 296 (dinsdag 13 oktober 2015)
Dank Johan Berendsen voor het leiden van het debat
Homepage Citaten 2015
