Hoogleraar maatschappelijke bestuurskunde Gabriël van den Brink nam vorige week afscheid van de Tilburgse Universiteit. Moest weg. Werd 65 jaar. Maar is beslist van plan ergens anders door te gaan met zijn werk. Als socioloog onze maatschappij bestuderen. En op basis van onderzoek en nadenken met aanbevelingen komen. Dit vertrek is niet onopgemerkt voorbijgegaan. Minstens drie landelijke kranten spraken met hem. Ook kwam het Brabants Dagblad voorbij en publiceerde zaterdag 28 november het interview. Op dinsdag 1 december neemt hij op verzoek van die krant de derde lezing voor zijn rekening in de reeks ‘Jong en zo veel verleidingen‘. Zijn bijdrage heeft als titel ‘Jong en vol idealen’.
In het artikel in het Brabants Dagblad komt hij naar voren als een optimistisch man, die niet als veel andere intellectuelen als een cultuurpessimist door het leven wil gaan. Grosso modo gaat het volgens hem in Nederland helemaal nog niet zo slecht. Maar. Maar in de landelijke kranten tapt hij uit een ander vaatje. Dat wil zeggen. Hij blijft bij zijn standpunt dat het met ons nog niet zo slecht gaat. Maar, helaas zitten we in zijn ogen als samenleving opgescheept met een politieke klasse die links en rechts veel fouten maakt. Als het ware los gezongen is van de werkelijkheid van normale mensen. Opgesloten in een ‘waanbeeld’ over hoe mensen zijn en wat ze willen.
‘De politiek is moreel leeg, dat is kwalijk‘ – Trouw, vrijdag 27 november 2015
Verdiep je dan écht in Henk en Ingrid – De Volkskrant, zaterdag 28 november 2015
Overheid, waar zijn uw morele waarden? – NRC Handelsblad, zaterdag 28 november 2015
We moeten er samen iets van maken – Brabants Dagblad, zaterdag 28 november 2015
David Van Reybrouck
Dagelijks kan de oplettende lezer en kijker signalen opsnuiven van ‘dingen’ die Gabriël van den Brink in deze artikelen aansnijdt. Ook zijn er andere intellectuelen die tot eenzelfde conclusie komen; maar het zijn er niet zo veel. Een van hen is de Vlaamse schrijver David Van Reybrouck, die al in 2008 in zijn pamflet Pleidooi voor populisme tot eenzelfde conclusie kwam en een hartstochtelijk pleidooi hield om klagende burgers (die wellicht op de PVV stemmen) niet weg te zetten als domme mensen. Nee, neem hen serieus. Hoor hun klachten aan. En ga er niet van uit dat het allemaal racisten zijn.
Pieter Geenen
Regelmatig tref je op pagina twee van Trouw bewijs voor de stelling van Gabriël van den Brink dat onze politieke kaste amper oog heeft voor de ‘noden van het volk’. Op die binnenpagina houdt tekenaar Pieter Geenen al jarenlang de lezers in zijn rubriek Anton Dingeman een spiegel voor. Na enkele citaten uit de interviews met Van den Brink volgt de tekst van de aflevering van maandag 30 november 2015. Pieter Geenen is – voor degenen die hem niet kennen – een kunstenaar die de werkelijkheid vaak vanuit een andere hoek bekijkt, aanvliegt. Zet daardoor de kijker/lezer aan het denken. Is iemand die onmogelijk in een beperkt links-rechts-denkkader opgesloten kan worden. Hij is een vrijdenker, die dagelijks de waan van de dag op de hak neemt. Centraal staat bij hem meneer Dingeman, een ‘gewone’ burger die niet vele moet hebben van allerlei praatjesmakers. Hij zet ook vaak zichzelf te kijk. Pieter Geenen realiseert (beter: weet) dat we als mensen allemaal maar wat aanklooien en regelmatig uit de bocht vliegen. Pieter Geen laat ons glim- en grimlachen.
Overheid, waar zijn uw morele waarden?
Het politieke leven concentreert zich in toenemende mate op regelgeving en machtsuitoefening, terwijl maatschappelijke belangen en morele waarden zelden aan de orde zijn. Bij deze bedenkelijke tendens spelen drie ontwikkelingen mee. De eerste is dat politici zich in hoge mate met openbaar bestuur vereenzelvigen. Ze denken en reageren vooral vanuit de staat. Er wordt in Nederland wel voor het volk maar nauwelijks door het volk geregeerd. () De tweede ontwikkeling is dat de publieke zaak vanaf de jaren tachtig door de economen is gekaapt. Het toen begonnen neoliberale offensief mikt op een andere relatie tussen overheid en burgers, waarbij de nadruk op privatisering ligt. Het zijn vooral de hoogopgeleiden die ervan geprofiteerd hebben. Minder oog is er voor de belangen van laagopgeleide burgers en andere kwetsbare groeperingen. () De derde ontwikkeling komt uit de professionalisering van het politieke leven voort. () Verder zijn de ideologische verschillen tussen de partijen van het midden verbleekt.
() Intussen bereikt deze onthutsende situatie langzamerhand haar grens. Ten eerste dringen zich steeds meer urgente vragen op die evident een morele kant hebben. () Ten tweede is de aandacht voor morele vragen in de samenleving zelf de afgelopen decennia steeds groter geworden. Het is aantoonbaar onjuist dat de meeste mensen zich als een calculerende burger opstellen. Wie studie van het alledaagse leven maakt, stelt vast dat de meeste Nederlanders zichzelf als sociale en morele wezens zien. Dat geldt a fortiori voor het gros van onze professionals. Ze werken zelden voor het geld alleen en willen vooral aan een betere samenleving bijdragen.
() We voelen dat de discrepantie tussen datgene wat er maatschappelijk gebeurt en datgene waar de meeste landelijke politici mee bezig zijn een bijna ondraaglijke vorm aanneemt. Daarom is het niet vreemd dat de politiek nog maar weinig burgers inspireert. Het is niet moeilijk om te voorspellen hoe dit gaat aflopen. Op de langere termijn zal de politiek zich moeten voegen naar datgene wat de samenleving wil.
Verdiep je dan écht in Henk en Ingrid
Vraag: Merkel decreteert dat Duitsland gaat veranderen, en de mensen denken wat krijgen we nou?
GvdB: dat zeggen elites wel vaker: niets blijft zoals het is. Alles stroomt, alles verandert. Een prachtige wijsheid, daar niet van. Maar wat is het nou voor arrogantie om dat op te leggen en te zeggen: je hebt er maar mee te leven? Wat mij betreft kun je best zeggen dat alles verandert of dat Europa onvermijdelijk is, of dat de werkgelegenheid niet terugkomt. Maar je moet er een goed verhaal bij hebben en dat is meer dan: we moeten met China concurreren. Dat zegt niemand iets. En bovendien moet er compassie zijn met burgers als het om cruciale dingen gaat.
Ik stel vast dat de politieke elite haar geloofwaardigheid langzaam maar zeker verliest. Ten eerste schept ze voortdurend faits accompli waar helemaal niet meer over te discussiëren valt. Ten tweede spreekt ze vooral de taal van de hoger opgeleiden. Dat stoort mij enorm.
Met de hoger opgeleiden gaat het wel goed. Die trekken hun eigen plan en hebben eigenlijk niks meer te schaften met die sukkels aan de onderkant. Die voelen zich in de steek gelaten door de staat. Zij worden dus pislink en gaan schelden. Ik vind het niet prettig maar ik snap het wel. Iets meer mededogen met lager opgeleiden zou geen kwaad kunnen.
De politiek is moreel leeg, dat is kwalijk
Terwijl kiezers van politici verwachten dat zij duidelijke morele keuzes maken en daar helder over spreken, verliest men zich in Den Haag in technocratisch bestuursdenken. Het gevolg is een breed levende onvrede met de politiek, vooral die van de middenpartijen, die hun ideologische bevlogenheid willens en wetens hebben begraven. PvdA, CDA en VVD spreken de taal van het economische belang.
() Vraag: Wilders hamert ook op de moraal, al is die misschien de uwe niet
GvdB: Hij zegt onze beschaving te willen verdedigen, maar komt niet verder dan zich af te zetten tegen anderen. Hij belichaamt belangrijke waarden van onze beschaving juist niet. Zoals naastenliefde, compassie of empathie. En dat maakt zijn woorden even gemakzuchtig als hol.
Vraag: De middenpartijen ogen misschien zo bleekjes omdat ze vaak in coalities terechtkomen
GvdB: Ja, dat is een probleem. Doordat ze besturen, kunnen ze onmogelijk hun morele overtuiging volgen. En als ze dat jaren achtereen doen, komt het moment dat kiezers niet meer herkennen wat deze partijen beweegt. Het komt ook door de keuzen die deze partijen maken. VVD, PvdA en CDA zijn nauwelijks van elkaar te onderscheiden. De VVD heeft daar het minste last van, die was nooit zo van de hogere doelen. Maar PvdA en CDA wel, die werden opgericht met een sociale missie en die zijn hun geloof helemaal kwijt: zij spreken alleen nog de taal van het economisch belang.
Pieter Geenen, maandag 30 november 2015
Plaatje 1 – Dagje de inkoop van de thuiszorg gedaan
Directeur thuiszorgbedrijf (knielt voor een bureau en de tranen spuiten uit zijn ogen): Nóg goedkoper thuishulp leveren? Onmogelijk, meneer de gemeente! Dan gaat mijn bedrijf failliet!
Meneer van de gemeente (die hooghartig achter zijn bureau zit): Onzin! Of goedkoper of ik kies een ander!
Directeur thuiszorgbedrijf: Heb meelij!
Plaatje 2 – Zorgorganisaties smijten met geld.
Meneer van de gemeente (die driftig naar stukjes papier wijst met daarop bewijzen): Nee maar! Geen wonder! U betaalt salarissen waar een mens van kan rondkomen!!
Directeur thuiszorgbedrijf (hoort het met hangende schouders aan, zegt niets behalve): Bloos bloos
Meneer van de gemeente: Uw personeel heeft vaste contracten! Arbeidsvoorwaarden! Pauze!
Plaatje 3 – 20e eeuwse wantoestanden komen nog altijd voor!
Thuishulp (die een foto aan een oudere vrouw laat zien): Wat een snoezige foto, mevrouw Dekkers. Dat is toch uw kleinkind Soenita?
Mevrouw Dekkers (een oudere vrouw in een leunstoel): Lief hè!
Meneer 1 van de gemeente (piept om de hoek van de deur de kamer in en constateert): Aha! Praten tijdens het werk!
Meneer 2 van de gemeente (piept ook om de hoek van dezelfde deur, en roept uit): U bent ontslagen!
Plaatje 4 – Alles kan altijd goedkoper.
Directeur thuiszorgbedrijf (staat voor het huis van mevrouw Derksen, met een zweep in zijn hand): Dit is Luminita, of zoiets. Afijn, uw nieuwe poetshulp. Ze spreekt enkel Roemeens, dus zeg maar niks tegen d’r.
Mevrouw Dekkers (maakt de deur open, is blij met de nieuwe hulpkracht die deemoedig haar hoofd buigt): Ah, een bekend gezicht, gelukkig. U woont toch bij het Troelstrapark, onder die brug daar?
Moraal: politici en daarmee verbonden uitvoerders zitten op een technocratisch pad; normale burgers wensen zich daar niet in te schikken. Staat immers vaak haaks op wat mensen tot mensen maakt.
Boeken van Gabriël van den Brink
# – Beroepszeer : waarom Nederland niet goed werkt (2005)
De Lage Landen en het hogere : de betekenis van geestelijke beginselen in het moderne bestaan (2012)
# – Publiek geweld / onder red. van: Kees Schuyt, Gabriel van den Brink (2003)
Eigentijds idealisme : een afrekening met het cynisme in Nederland (2012)
Geweld als uitdaging : de betekenis van agressief gedrag bij jongeren (2001)
Jongeren en grotestadsproblematiek (Tweede deel in de reeks ‘Cahiers Speciale Onderwijszorg’. Handelt over jongeren en grotestedenproblematiek) (2002)
Moderniteit als opgave : een antwoord aan relativisme en conservatisme (2007)
Citaat 312 (maandag 30 november 2015)
Homepage Citaten 2015
