Bernie Sanders – Wat is in ‘s hemelnaam water?

Vanochtend sprak ik met een collega over Bernie Sanders. Die had weliswaar gehoord van de man, maar niet in de gaten dat zijn aanhang in de Verenigde Staten dagelijks groter wordt. Dat duizenden, beter honderdduizenden, ‘normale’ middenklasse burgers hem met kleine geldbedragen steunen. Hopen dat hij met hun steun de voorverkiezingen van de Democratische partij kan winnen. Campagne voeren kost immers in the States geld, veel geld. Hij wil winnen van een tegenstander van formaat: Hillary Clinton. Die niet alleen uit een ‘goed’ nest komt, veel goodwill binnen haar partij heeft maar vooral heel erg veel grote bedrijven financieel heeft weten te strikken.

Die Bernie Sanders is een tegenstander van formaat aan het worden. Er zou hetzelfde kunnen gebeuren als acht jaar geleden, toen – ogenschijnlijk vanuit het niets – Barack Obama de leiding nam in de voorverkiezingen en kort daarna de officiële kandidaat werd. Veel journalisten zien deze voorverkiezingen als een wedstrijd, een aardigheidje, waarmee je veel rubrieken en programma’s kunt vullen. Hebben waarschijnlijk onvoldoende in gaten dat het meneer Sanders ernst is. Hij wil fundamentele veranderingen in de VS door gaan voeren. Dat er een andere wind gaat waaien. Opdat die ‘normale’ mensen weer volledig mee kunnen doen.

Dit verhaal lijkt veel op dat van Jeremy Corbyn, in Groot Brittannië. Die tegen alle verwachtingen (van media, prominente partij-‘tijgers en deskundigen) in, verkozen werd tot partijleider van de Britse Labour Party. Beide zijn mannen die niet zo veel om uiterlijk en marketing-gedoe geven, maar vooral bezig zijn om een heel ander verhaal binnen hun partij naar voren te halen. Trivialiteiten waar veel journalisten over door blijven zagen.

Een ander frame?
Beiden stappen als het ware buiten het overheersende frame, dat binnen hun partij én de hele samenleving krachtig aanwezig is. Een frame dat je kort en bondig kunt samen vatten als: ‘De markt regelt alles’. Of: ‘De overheid is het probleem, en moet derhalve zo klein mogelijk gemaakt worden’.

Een frame of maatschappijbeeld dat zó sterk is dat bijna niemand zich meer realiseert dat het ook maar ‘een keuze’ is. Dat er andere manieren zijn om naar de samenleving te kijken en om te gaan met de uitdagingen waarmee we geconfronteerd worden.

Beide heren kennen zonder enige twijfel de beroemde toespraak van David Foster Wallace: ‘Dit is water‘ (uit 2005).

Twee jonge vissen zijn rustig aan het zwemmen als ze een oudere vis tegenkomen, die de andere kant op zwemt. De oudere vis knikt ze toe en vraagt: ‘Môge, jongens, lekker water?’ De  twee jonge vissen zwemmen nog een stukje door, maar dan kijkt de een de ander aan en vraagt:  Wat is in ‘s hemelnaam water?’ (pagina 5 van Dit is water, uit 2011) (Youtube: This is water) (Transcript This is water).

Een uniek geluid?
De aanleiding voor het gesprek over Bernie Sanders had te maken met een bijeenkomst die de komende dagen in Davos wordt gehouden. De World Economic Forum Annual Meeting van 20 t/m 23 januari. Een plek waar ruim tweeduizend ‘hot shots’ samenkomen om zich over uiteenlopende onderwerpen te laten informeren en te netwerken. Een bijeenkomst waarvoor je gevraagd wordt. Bernie Sanders en Jeremy Corbyn zullen er niet zijn.

Aan de vooravond van deze informele wereldtop publiceerde Oxfam strategisch een rapport over de verdeling van inkomens, titel: An economy for the 1% : How privilege and power in the economy drive extreme inequality and how this can be stopped. En weet daarmee de pers te halen. Net zoals vorig jaar. Alleen wordt de boodschap steeds schriller. Vorig jaar waren er ‘nog’ 80 wereldburgers die evenveel ‘bezitten’ als de armste helft van de wereldbevolking, circa 3.500.000.000 (3,5 miljard) mensen . Dit jaar is dit aantal geslonken tot 62 wereldburgers. In 2010 waren het nog 388 burgers. Ze passen in 2016 allemaal in een grote bus. Het vliegtuig hoeft de hangar niet meer uit. De trend dat steeds minder mensen veel bezitten, neemt alleen maar toe. Bernie Sanders en Jeremy Corbyn zijn ondermeer met dít punt bezig. Hoe kan het dat we, ondanks alles wat sinds 2007 is gebeurd, we niet in staat zijn om o.a. deze trend te keren. Zit het in het water?

Geen zondebokken
Sanders en Corbyn zijn niet bezig met zondebokken aanwijzen (‘de buitenlanders’, ‘de vluchtelingen’). Ze komen met concrete voorstellen om het huidige (kapitalistische) systeem, dat voor zo veel welvaart heeft gezorgd, overeind te houden. Maar daarvoor dienen in hun ogen wel bakens verzet te worden. Het frame anders gepositioneerd te worden.

Ze onderschrijven zonder enige twijfel de hartenkreet van een van die superrijke wereldburgers – Nick Hanauer – die in 2014 een toespraak hield waarin hij zijn mede plutocraten voorhield dat, mits er geen veranderingen komen, ‘de hooivorken zullen komen’. Een verwijzing naar de Franse Revolutie van 1789 -1799, toen de heersende klasse van toen door verbitterde armen hardhandig werd aangepakt. Ze begrijpen ook Warren Buffet – nummer drie op de lijst – die keer op keer aangeeft dat hij (procentueel) meer belasting wil gaan betalen als zijn secretaresse.

https://www.youtube.com/watch?v=q2gO4DKVpa8

Veel boeken
Maar Sanders en Corbyn zijn niet de enigen die hiertegen ageren. De afgelopen jaren hebben zich veel denkers, schrijvers, activisten in dit koor gemengd. Hieronder een aantal boektitels. Niet uitputtend, niet netjes geordend. Maar allemaal boeken waarin de schrijvers vraagtekens zetten bij ons huidig maatschappijmodel.  

Boeken die een relatie hebben met de vraag: ‘Wat delen we met elkaar?’, het jaarthema van de samenwerkende bibliotheken in Noord Oost Brabant. Dit jaarthema omvat veel subthema’s; het gaat niet alleen over de vraag of ons economisch model niet aangepast zou moeten worden. Maar de boeken hieronder focussen wel op dit thema.

44 titels
Hans Achterhuis. De utopie van de vrije markt (Lemniscaat 2010, 319 p.)
Paul De Grauwe. De limieten van de markt : de slinger tussen overheid en kapitalisme (Lannoo 2014, 236 p.)
Wil Heeffer. Hoelang pikken we het nog? : over de afbraak van het publieke domein en het verloren gaan van solidariteit (Wilde raven 2015, 162 p.)
Robert & Edward Skidelsky. Hoeveel is genoeg? : geld en het verlangen naar een goed leven (De Bezige bij 2013, 320 p.)
Tomáš Sedláček. De economie van goed en kwaad : de zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street (Scriptum 2012, 400 p.)
Richard Layard. Waarom zijn we niet gelukkig? (Atlas 2005, 302 p.)
Mariana Mazzucato. De ondernemende staat : waarom de markt niet zonder overheid kan (Nieuw Amsterdam 2015, 320 p.)
Willem Schinkel. De nieuwe democratie : naar andere vormen van politiek (De Bezige bij 2012, 367 p.)
Daron Acemoglu & James Robinson. Waarom sommige landen rijk zijn en andere arm (Nieuw Amsterdam 2012, 496 p.)
David Van Reybrouck. Tegen verkiezingen (De Bezige bij 2013, 174 p.)
Rutger Bregman. Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen (De Correspondent 2014, 255 p.)
Thomas Decreus. Een paradijs waait uit de storm : over markt, democratie en verzet (EPO 2013, 150 p.)
Ewald Engelen. De schaduwelite voor en na de crisis :niets geleerd, niets vergeten (Amsterdam University press 2014, 248 p.)
Koen Haegens. De grootste show op aarde : de mythe van de markteconomie (Ambo/Anthos 2015, 287 p.)
Henri Houben. De veertigjarige crisis : het einde van het kapitalisme? (EPO 2015, 365 p.)
Tim Jackson. Welvaart zonder groei : economie voor een eindige planeet (Uitgeverij Jan van Arkel 2010, 258 p.)
Bas Jacobs. De prijs van gelijkheid  (derde, geheel herziene druk) (Bert Bakker 2008, 341 p.)
Arjo Klamer. In hemelsnaam! : over de economie van overvloed en onbehagen (Ten Have 2005, 175 p.)
Jesse Klaver. De mythe van het economisme (De Bezige bij 2015, 176 p.)
Dani Rodrik. De globaliseringsparadox : waarom mondiale vrijhandel, de natiestaat en democratie niet samengaan (Amsterdam University Press 2015, 375 p.)
Joris Luyendijk. Dit kan niet waar zijn : onder bankiers (Atlas Contact 2015, 208  p.)
Bernard Maris. Economie is geen wetenschap : het bijgeloof van onze tijd ontmaskerd (De Geus 2015, 125 p.)
Frank Mulder & Freek Koster. Economie op ramkoers : waarom onze economie ontploft als we vertragen en ook als we doorrijden (Uitgeverij Pepijn 2010, 175 p.)
Maarten van Rossem. Kapitalisme zonder remmen : opkomst en ondergang van het marktfundamentalisme (Nieuw Amsterdam 2011, 128 p.)
Michael J. Sandel. Niet alles is te koop : de morele grenzen van markt werking (Ten Have 2012, 288 p.)
Wolfgang Streeck. Gekochte tijd : de uitgestelde crisis van het democratisch kapitalisme (Uitgeverij Leesmagazijn 2015, 273 p.)
Helen Toxopeus. Een @nder soort geld : helpt economie, milieu en euro (Jan van Arkel 2014, 290 p.)
Yanis Varoufakis. De economie zoals uitgelegd aan zijn dochter (De Geus 2015, 189 p.)
Hans Versnel & Jaap Jan Brouwer. Stop de Amerikanen! : ten minste tien goede redenen om gewoon Europees te blijven (Terra 2011, 192 p.)
# – Economie draait niet om geld : relaties als principe voor een nieuwe economie (Dirk Bezemer ; Lans Bovenberg ; Helen Toxopeus ; Marcel Canoy) (Buijten en Schipperheijn 2015, 80 p.)
Mirjam de Rijk. 51 mythes over wat goed zou zijn voor de economie (Nieuw Amsterdam 2015, 176 p.)
Anthony B. Atkinson. Ongelijkheid : wat kunnen we eraan doen? (Uitgeverij Polis 2015, 443 p.)
Frederieke Hegger. De geldrevolutie : hoe nerds de macht overnemen van bankiers (Amsterdam University press 2015, 248 p.)
Arnold Heertje. Economie (Prometheus/Bert Bakker 2014, 357 p.)
Loek Dijkman. 50 jaar anders ondernemen: verdeling van inkomen, bezit en tijd – De Topa Groep en de Stichting Utopa (Stichting Utopa, Waanders 2013, 224 p.)
Rutger Bregman & Jesse Frederik. Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers (Maand van de Filosofie/Lemniscaat 2015, 101 p.)
Jan Rotmans. Verandering van tijdperk : Nederland kantelt (Aeneas 2014, 180 p.)
Sendhill Mullainathan & Eldar Shafir. Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen (Maven 2013, 360 p.)
Ha-Joon Chang. 23 dingen die ze je niet vertellen over het kapitalisme (Nieuw Amsterdam 2010, 304 p.)
Thomas Piketty. Kapitaal in de eenentwintigste eeuw (De Bezige bij 2014, 813 p.)
Klaas Mulder. Pakkenproletariaat (ISVW 2014, 234 p.)
Marc Chavannes. Niemand regeert : de privatisering van de Nederlandse politiek (NRC Boeken 2009, 261 p.)
Paul Verhaeghe. Identiteit (De Bezige bij 2012, 256 p.)
Paul Verhaeghe. Autoriteit (De Bezige bij 2015, 272 p.)

Citaat 325 (maandag 18 januari 2016)
Homepage Citaten 2016