People who can laugh at their own insignificance

Arnold Grunberg schreef vandaag in De Volkskrant zijn 1.814e Voetnoot. Als mijn telling klopt. Zeker is dat op vrijdag 28 juni 2013 zijn 1000e verscheen. Petje af: zes dagen per week een column schrijven; jaar na jaar! In een interview stelt hoofdredacteur Philippe Remarque in 2013 dat zijn rubriek-je (van maximaal 140 woorden) veel fans heeft, maar ook dat veel lezers er een afkeer van hebben. Die constatering lijkt me niet correct. Ik vermoed dat bij iedereen die regelmatig deze dagopening leest verschillende emoties opkomen. De ene keer ben je het roerend met hem eens; een andere keer val je hem af. Zelden laat hij je als lezer onberoerd. Een overheersend gevoel is wel dat Arnon Grunberg een redelijk cynisch mens is. Die weinig opheeft met mensen die geloven in ‘het goede’. Zich inzetten om de wereld te veranderen. De mens is in zijn wereldbeeld altijd geneigd tot het kwade. Die kan het bij hem zelden goed doen. Dus blijft hij lekker cynisch, skeptisch; en wordt daarom en daarin zelden teleurgesteld.

Voetnoot van maandag 22 februari 2016
De Voetnoot van vandaag (Terlouw) is een perfecte illustratie van de manier waarop hij deze ultrakorte column schrijft. Hij blikt vaak terug op iets dat hij gelezen heeft. Dat hoeft niet per se iets uit zijn Volkskrant te zijn, maar dit keer wel. Hij begint aardig, voorkomend, gaat deels mee met hetgeen in zo’n artikel wordt aangedragen. Maar aan het eind komt hij met een uitsmijter. Zoals vaak: negatief. Hij kan het niet nalaten zo iemand als een naïeve dwaas weg te zetten. En zadelt de lezer van de column op met ‘iets’ om over na te denken. “Is die persoon inderdaad zo’n naïeve dwaas?” Moet ik mijn mening over hetgeen in dat aangehaalde artikel wordt beweerd wijzigen? Heeft Arnon inderdaad een punt? En zo ja, pas ik mijn eigen kijk inderdaad aan.

Hoe dan ook: missie geslaagd! Arnon Grunberg heeft je voor de zoveelste keer op een ander been gezet. Je gedwongen je eigen meningen over een bepaald onderwerp te herevalueren.


Dislikes & Likes
Op zijn website tref je twee lange lijstjes aan: likes & dislikes. Die, als je hem een beetje volgt, zeer herkenbaar zijn. Hij houdt o.a. van:
People who can laugh at their own insignificance.
Politeness, even feigned.
Newspapers. The smell of newspapers, leafing through them, their rustling sound.
Deadlines.

En heeft o.a. een hekel aan:
Religion.
The sensitivity of religious people who only half believe.
Freedom demonstrations.
Old people who think that they can get away with anything, just because they are old.
Social engagement as hobby.
All social engagement for that matter: either you do something, or you don’t, but you can’t just be engaged.
Not all democrats, but most of them.
Believers, no matter whether they believe in God, the blessings of the free market, communism, or Buddha.
People who say: “Now you are going too far.”
People who want to avoid at all cost being seen as bourgeois.
Almost all opinions.

Het ‘slachtoffer’ van deze Voetnoot: Jan Terlouw
Zoals het hoort lopen op een redactie van een grote (kwaliteits)krant zoals De Volkskrant journalisten rond die het niet altijd met elkaar eens zijn. Sterker: er zijn facties. Journalisten die vanuit een ander wereldbeeld werken. Anders naar de werkelijkheid kijken. Jan Tromp loopt al decennia op de krant rond en behoort tot een clubje dat niet veel moet hebben van collega’s (zoals Frank Kalshoven en Martin Sommer)  die een (bijna) heilig geloof hebben in het nut van marktwerking. Deze Jan Tromp interviewde voor de zaterdagbijlage oud-politicus en kinderboekenschrijver Jan Terlouw. De aanleiding was de verschijning van een nieuwe editie van zijn bekendste boek: Oorlogswinter. Die vanaf die zaterdag voor EEN euro te koop is. Maar Jan Tromp houdt zich bezig met politiek en wat zich in de samenleving afspeelt; dus ging het gesprek vooral daarover. Dat interview heeft Arnon Grunberg overduidelijk geërgerd. En alhoewel hij de mens Jan Terlouw hoog acht kan hij het toch niet nalaten hem als een naïef iemand weg te zetten.

Nietsverplichtend idealisme
Arnon Grunberg ergerde zich waarschijnlijk aan onderstaande regels uit dit interview. Regels die tegelijkertijd door anderen warm zullen worden onderschreven. Mensen die zich waarschijnlijk minder ergeren aan dat ‘nietsverplichtende idealisme’. Arnon Grunberg heeft natuurlijk gelijk: veel mensen die de woorden van Jan Terlouw onderschrijven zullen niet meteen de barricades gaan bezetten. Aan de andere kant: de laatste maanden kun je dit soort geluiden steeds vaker tegenkomen. Er hangt change in de lucht. De tijd zal leren of er niet een of andere revolte aan het groeien is tegen een sterk dominerend wereldbeeld. Die uiteindelijk zal leiden tot een bijsturing van zaken waar een Jan Terlouw zich tegen afzet.

‘Het kapitaal is helemaal de baas’
Al aan de telefoon, bij het maken van de afspraak, zette hij de toon: ‘We gaan kapot aan het neoliberalisme. We gaan er helemaal aan kapot.’ Zo’n zin blijft hangen, zeker als hij komt uit de mond van Jan Terlouw, politicus van de jaren zeventig en tachtig. Voormalig leider van D66, voormalig minister, voormalig vicepremier.

() ‘ABN Amro is in 2008 door de overheid van de ondergang gered. Het werd een staatsbank, een bank van ons allemaal. Nu privatiseren we haar weer. Belachelijk. Is het bankensysteem dan na de crisis van 2008 zo fundamenteel veranderd dat een herhaling van een crisis is uitgesloten? Nee, zou ik denken, bij lange na niet.’

() We hebben het tussen 1990 en 2000 laten glippen, er ontstonden allerlei ondoorzichtige constructies en we hebben ervaren waartoe het heeft geleid. Fundamenteel is er nadien weinig veranderd. Dan zou je als overheid je toch drie keer bedenken voordat je een bank waarin meer dan 20 miljard euro gemeenschapshgeld is gestoken, weer gaat privatiseren.’
Vraag: Waarom is die bedenking er dan niet?
JT: ‘Omdat de economie tegenwoordig voor alles gaat. Geld is macht.’
Vraag: Dat is geen nieuws.
JT: ‘We worden geregeerd door het kapitaal – ik praat niet alleen over Nederland, ik praat over de wereld. De politiek is niet meer de baas. Dat zou men wel kunnen zijn, maar uiteindelijk laat men zich de wet voorschrijven door het kapitaal.’

() Vraag: Meteen maar de oudemannenvraag, die kunnen we maar beter gehad hebben: was vroeger alles beter?
JT: ‘Ik ben beducht voor die vraag. Maar ik kan niet anders zeggen dan dat het anders was, beter, ja. Gouden handdruk? Dat was je eer te na. Tegenwoordig is dat niet meer zo. () De publieke moraal, onder politici en ook in de samenleving, is echt minder geworden. () Vroeger vonden we dingen eerder verkeerd en leugenachtig en hypocriet dan tegenwoordig.’
We komen te spreken over de Amerikaanse verkieizngscampagne. ‘Neem die Clintons’, zegt hij strijdlustig. ‘Tweehonderd duizend dollar voor een lezing. Wat is dat voor moraal? Waarom denk je dat je dat waard bent? Hoe wil je nou president van de Verenigde Staten worden als je zo met geld omgaat?’
‘De jonge mensen willen Bernie Sanders, de senator uit Vermont en tegenkandidaat van Hillary Clinton. Die hoor je zeggen dat hij in zijn campagne minder met de grote geldmachines van doen heeft, met Wall Street en dat soort contacten. Wat me goed doet, is dat in Amerika jonge mensen op een man van 74 gaan stemmen omdat hij zegt: we moeten het hebben van idealen, we moeten veertig jaar terug, toen we nog niet geheel en al door kapitaal werden geregeerd.

() ‘De klimaatcrisis is een glasheldere illustratie. Eigenlijk weet iedereen wat we zouden moeten doen. Ik zeg als natuurkundige: het probleem is simpel oplosbaar. Simpel. De zon schijnt iedere dag een enorme hoeveelheid energie op aarde; 98 procent ervan gaat zo weer het heelal in. Het winnen van duurzame energie uit die overvloed is een peuleschil.’ Nog eens, met veel nadruk: ‘Een peuleschil. Echt waar.’

() Vraag: U bent bijna 85 en radicaler en somberder heb ik u eigenlijk niet eerder gehoord.
JT: () ‘Ik heb op het jubileumcongres van D66 gezegd: jongens, het liberalisme van ons is toe aan een nieuwe bezinning. Ik ben heel erg voor allerlei individuele vrijheden, maar laten we de publieke taak van de overheid alsjeblieft niet verontachtzamen. Pas toch op voor de wet van de jungle.’

Een ander ‘slachtoffer’ voor Arnon Grunberg?
Enkele dagen geleden werd door de Griekse oud-minister van Financiën – Yanis Varoufakis – een nieuw initiatief gelanceerd; DiEM25. De Democracy in Europe Movement is een groepje mensen die zich zorgen maakt over het democratisch gehalte van Europa. Vooral het gebrek aan daaraan. Burgers die zich ook zorgen maken over de manier waarop ‘Europa’ niet of amper meer in staat is de grote problemen van onze tijd (miljoenen werklozen, vluchtelingen, het klimaat) aan te pakken. Varoufakis en anderen constateren dat’ Europa’ geen wervend ‘verhaal’ heeft, dat technocraten aan de macht zijn en veel burgers zich afkeren van het Europese project.

Een manifest
Op hun website staat natuurlijk een manifesto. Kort en bondig wordt verwoord waar men voor staat. Woorden die – wedje – Arnon Grunberg zonder enige twijfel redelijk cynisch en skeptisch onder handen zal nemen. Tegelijkertijd is het waarschijnlijk ook een verhaal dat anderen weer wel zal aanspreken. Woorden die aansluiten bij de eerder geschetste trend dat er iets van een revolte tegen een overheersend(denk-)systeem in de lucht hangt. Jan Terlouw, de zeer bedaagde politicus uit de jaren zeventig, zal zich hierin deels herkennen. De ironie van de tijd én geschiedenis is dat hij anno 2016 in wezen voor dezelfde waarden staat als in 1973, toen hij deel ging uitmaken van het toenmalige kabinet. Hij past perfect in het rijtje Jeremy Corbyn en Bernie Sanders. Relatief oude politici die nu radicaal overkomen, omdat ze zijn blijven vasthouden aan ideeën uit hun jeugd. Arnon Grunberg is dertig tot veertig jaar jonger en een voorbeeld van ‘de jeugd’ die heilig gelooft (ja: ook Arnon gelooft) in het heersende model. En deze ‘oude’ heren wegzetten als naïeve, goed bedoelende dwazen.

Begin van Een manifest voor de democratisering van Europa (147 woorden)
Ongeacht al hun zorgen over mondiaal concurrentievermogen, migratie en terrorisme, jaagt slechts één vooruitzicht de Machten echt schrik aan: Democratie!

Ze spreken in naam der democratie maar ontkennen, bezweren en onderdrukken het vervolgens in de praktijk. Ze proberen democratie toe te eigenen, omzeilen, corrumperen, mystificeren en manipuleren om haar energie te breken haar mogelijkheden tegen te houden. Want bestuur door Europa’s volkeren, regering door de demos, is hun nachtmerrie.

De Europese Unie kon het spreekwoordelijke Baken op de Berg zijn, door de wereld te tonen hoe vrede en solidariteit kunnen worden weggerukt uit de klauwen van eeuwenlang conflict en bekrompenheid. Helaas, heden ten dage verdelen een gemeenschappelijke bureaucratie en een gemeenschappelijke munt Europese volkeren die zich beginnen te verenigen, ondanks onze verschillende talen en culturen.

Vandaag echter, voelen Europeanen zich overal teleurgesteld door EU-instellingen. () Een harde keuze nadert snel. De keuze tussen authentieke democratie en verraderlijke desintegratie.

140 Woorden
Ongetwijfeld zal Arnon Grunberg een dezer dagen gehakt maken van bovenstaande zinnen en gedachtegoed. Kort en bondig. Honderdveertig woorden. Petje af! Op voorhand.
Tegelijkertijd zal het echter hoop bieden aan mensen als Jan Terlouw, die weten dat er ‘iets’ fout zit in ons huidig model.
Maar Arnon weet als geboren cynicus hoe (insignificant )onbeduidend dit alles is.

Meer lezen, kijken?
Boek: Yanis Varoufakis. De economie zoals uitgelegd aan zijn dochter (2015)
Artikel: Bernie Sanders. Wat is in ‘s hemelnaam water? (januari 2016) (met 44 boeken over dit thema)
Artikel: De bibliothecaris steeds meer moeten gaan zien als antwoord op de behoeften die leven in de samenleving. (maart 2015)
Artikel: Dit boek verschijnt dan ook precies op het goede moment (juli 2015)
TED: Kapitalisme verslindt democratie – tenzij wij onze mond opendoen (december 2015) (19:51)
Blog: Over de intellectuele valkuil van de neo-klassieke economie en de sekte die daaruit is voortgekomen  (Henk de Vos, 22 februari 2016)
Prijs: toevallig krijgt vandaag de Italiaanse econome Mariana Mazzucato een Duitse prijs voor haar boek De ondernemende staat : waarom de markt niet zonder overheid kan

Citaat 333 (maandag 22 februari 2016)
Homepage Citaten 2016