Door omstandigheden was het op zondag 3 april 2016 – de eerste echte lentedag! – niet mogelijk een stukje te gaan wandelen of fietsen. Nadat het gras voor de tweede keer dit jaar was gemaaid, zat er niets anders op dan in een tuinstoel te gaan zitten. En alhoewel de zaterdagkranten en opiniebladen nog niet uit waren, koos ik voor een boek. Non-fictie; zoals gewoonlijk.
Een recente aanwinst: Ontspullen van James Wallman. Een Engelse journalist en trendwatcher. En alhoewel Rutger Bregman zich regelmatig geringschattend over dit soort mensen uitlaat (en hij heeft een punt: trendwatchers extrapoleren wat nu gaande is; échte veranderingen trekken zich daar vaak niets van aan en kunnen derhalve ook niet ‘voorspeld’ worden) begon ik redelijk opgewekt aan het boek.
Goed geschreven. Leest als de spreekwoordelijke trein. Wat heet: ‘s avonds had ik het uit. Grofweg tweehonderdvijftig pagina’s. En tussendoor ook nog tijd om te koken en Tegenlicht te kijken. Dat laatste is in dit verband essentieel om te vermelden. Want Ontspullen had – zoals ik al vermoedde – een relatie met die Tegenlicht-uitzending (Rendement van geluk). Had ook – zoals ik van tevoren ook al dacht – een relatie met de bibliotheek, en hoe wij in onze regio daarmee bezig zijn.
James Wallman
In het boek leer je hem goed kennen. Een Engelsman die als journalist scherp volgt wat in de samenleving gaande is. Wat verandert er. Hij adviseert ook bedrijven hoe daarmee om te gaan. Hij komt niet met grote, daverende inzichten. Past wel eerder opgedane brokjes informatie over veranderingen die gaande zijn, mooi in zijn grote verhaal in. Het is uiteraard niet alleen ‘zijn’ verhaal. Anderen (denkers, wetenschappers, journalisten) hebben dingen die hij aanreikt in andere woorden en in een ander verband ook reeds naar voren gebracht. Tóch is het een prima boek voor iedereen die in grote lijnen wil begrijpen wat er nu gaande is. En hoe deze ‘trend’ zich de komende jaren waarschijnlijk verder zal ontwikkelen.
Wat is die grote lijn? We verlaten een samenleving waarin het hebben van spullen centraal stond en betreden een tijd waarin mensen meer op zoek zijn naar (interessante, leuke) ervaringen. Daarin kunnen en zullen mensen gaan verschillen. Er zijn nu reeds mensen die op een extreme manier bezig zijn om te ‘ontspullen’. Mensen die nog ‘maar’ honderd ‘dingen’ hebben of bezitten. Ook zijn er steeds meer mensen die hun ‘oude’ spullen (aan)houden, maar amper meer geld voor nieuwe willen uitgeven; zij spenderen hun geld voornamelijk aan het opdoen van interessante (leuke, spannende, uitdagende) ervaringen.
Genoeg en Genoeg
James Wallman komt niet met hemelbestormende inzichten. Dat steeds meer mensen bezig zijn met ‘ontspullen’ is zeker. Al in 2008 schreef een andere Engelsman het boek Enough. Genoeg. Verscheen van de Amerikaanse duurzaamheidsbepleitster Annie Leonard haar The story of stuff : hoe onze obsessie met spullen de planeet, onze samenleving en onze gezondheid uitput, en een visie op verandering. En wordt in Oss door Heleen van der Sanden al jarenlang het kwartaalblad Genoeg (met de ondertitel: Meer doen met minder) uitgegeven. De opvolger van ‘De vrekkenkrant’. Een naam die écht niet meer kan en waar het in wezen ook niet om draait.
Toen ik maandagmiddag bij boekhandelaar Bert van der Heijden in Uden binnenliep wees hij me op een nieuwe hype: Marie Kondo. Twee titels liggen in de winkel (en bibliotheek): Opgeruimd! : de manier om orde en rust in je leven te aan te brengen en Spark joy. Beiden dit jaar uitgebracht. Boeken die aan mijn waarneming waren ontsnapt. Waarin naar mijn smaak té veel de nadruk op praktische aspecten van ontspullen wordt gelegd. Met een beetje fantasie kun je zelf wel bedenken hoe dat aan te pakken. En ‘s avonds had Margriet Oostveen het in haar rubriek in De Volkskrant over ene Tony Crabbe, van wie zeer onlangs het boek Nooit meer te druk : een opgeruimd hoofd in een overvolle wereld uitkwam.
Ontspullen heeft vooral te maken met het inzicht dat we in het Westen omkomen in ‘de troep’. We omringen ons om verschillende redenen met té veel dingen. Waardoor niet alleen ons huis dichtslibt, maar eigenlijk ook ons hoofd. Ontspullers komen tot het inzicht dat het in het leven niet draait om dingen, maar om ervaringen. Daarvoor heb je vaak geld nodig; niet altijd. Maar het helpt wel om naar een interessante voorstelling of concert te kunnen gaan, een reis te maken, zo maar een kopje koffie op een terras te nemen in de hoop dat iemand je aanspreekt. Er iets onverwacht, bijzonders gebeurt. In de ondertitel van het tijdschrift Genoeg (Meer doen met minder) zit nog deels die oude reflex opgenomen. Doe maar zuinig aan. Mijn voorstel richting Heleen zou zijn om een andere ondertitel te gaan bedenken.
Zeker is wel dat dit genoeg niet alleen slaat op de gigantische hoop ‘troep’ waarin we moeten leven, we bijna omkomen. Troep die leidt tot chaos, verlies van overzicht, (keuze)stress. Ontspullen heeft vooral ook met het inzicht te maken dat ons levenspeil té belastend is voor de planeet. De aarde trekt het niet. Ecologische voetafdruk. Earth Overshoot Day. Onze hyperconsumptie is nu al een probleem; hoe zal het zijn als miljoenen mensen in China, India en Brazilië op onze manier gaan meedoen: overbodige spullen kopen.
Ontspullen heeft uiteindelijk vooral te maken met waarden. Andere waarden. Die oude waarden gaan verdringen. Bedrijven die niet in willen of kunnen zien dat andere waarden komen bovendrijven hebben op termijn een probleem. Burgers die het niet langer meer pikken dat bedrijven louter op hun eigenbelang (geld) zijn gericht, delven in die nieuwe tijd het onderspit. In de Tegenlicht uitzending kwam een vrouw aan het woord die werkt voor een nieuwe Engelse supermarktketen: HisBe. Daar is een bescheiden winst maken één van de doeleinden. Hun motto: Happiness before profits. Deze winkelketen is een groot rood zwaailicht voor de AH’s en Jumbo’s in onze omgeving. Je kunt op allerlei manieren tijdelijk verhullen dat je je eigenlijk niet bekommert om de omgeving waarin je als supermarkt fungeert, maar uiteindelijk kiezen mensen voor leveranciers die waar maken waar ze voor staan. Bedrijven die in de perceptie van ‘ontspulde’ burgers louter bezig zijn met veel geld verdienen, vallen om.
Panama leaks
Toevallig werd gisteravond bekend dat deze week onthullingen zullen komen over ‘rijke stinkerds’ en bedrijven die op zeer creatieve manier bezig zijn inkomen en vermogen(s) buiten het zicht te houden van belastingdiensten. Van de samenleving dus; ons allen. Dat soort mensen worden in Ontspullen juist NIET beschreven. Alhoewel ze impliciet wel degelijk langs komen. Als James Wallman en andere tijdgeestduiders zich niet vergissen ontstaat een samenleving waarin het niet zo zeer meer zal draaien om zo veel mogelijk geld vergaren. Ten koste van alles en eigenlijk als ultiem doel. Bedrijven en individuen die daarmee (nog) bezig zijn, zullen het af leggen tegen bedrijven en individuen waar het in eerste instantie draait om de toegevoegde waarde van zo’n bedrijf of individu voor de omgeving.
Lionel Messi
Anders gezegd: Lionel Messi betekent voor veel mensen iets. Een prachtige voetballer die velen plezier biedt met zijn spel. Uiteraard krijgt hij daar een redelijke vergoeding voor, maar als deze week bekend wordt dat hij redelijk sneaky miljoenen euro’s extra’s opstrijkt – die de arme Spaanse overheid zo hard kan gebruiken – dan valt hij van zijn voetstuk. Althans in die andere tijd die James Wallman beschrijft. Nog anders gezegd: Lionel Messi is gezegend met een groot voetbaltalent, dat hij zelf heeft uitgebouwd en krijgt daar nu een belachelijke hoop geld voor. Al dan niet met hulp van slinkse boys op de Zuidas. Over enkele jaren komt de nieuwe Lionel Messi daarmee niet langer weg. Zal tevreden moeten zijn met een zeer redelijke vergoeding én de notie dat miljoenen mensen hem adoreren om zijn spel. Lionel bezorgt die miljoenen mensen onvergetelijke ervaringen. Sluiten hem in hun hart. That’s it. En al het geldgedoe eromheen valt weg.
Tegenlicht – Rendement van geluk
Zoals gewoonlijk heeft de redactie voor deze uitzending met verschillende mensen in (vooral) het buitenland gesproken. Mensen waar je nog nooit van had gehoord. Onbekende bedrijven, instellingen of organisaties. Hoopvolle geluiden. Mooie voorbeelden. Inspiratie voor velen in ons land. Vanmiddag kwam een tweet voorbij van een Nederlandse ondernemer die op zijn manier al ‘goed’ bezig is: Bob Hutten, directeur van Hutten (de cateraar) uit Veghel. Een man die twee jaar geleden op uitnodiging van de bibliotheek in Uden in theater Markant al sprak over die andere redenen waarom een bedrijf bestaat. Natuurlijk draait het om winst maken. Maar evenzo om een goed personeelsbeleid, zorg voor de omgeving, energiezuinig bezig zijn, klanten noch toeleveranciers uitwringen/oplichten, geen flauwekul via reclame en marketinggedoe verkopen, nadenken over ons nageslacht. Bob wist toen al dat MVO (Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen) onzin is. Bedrijven die daar mee bezig – sterker: zich er op beroepen, trots op wijzen – snappen het niet. Natuurlijk ben je met mvo bezig! Dat doe je niet omdat het goed staat op je conto. Is geen uniek selling point meer.
Bob Hutten
Deze Bob Hutten twitterde vanmiddag (4-4-2016) naar aanleiding van die Tegenlicht-uitzending: YES, maatschappelijk VERBETERD ondernemen wordt de norm en happy is the new rich! Check @VPROTegenlicht.
Prijs je als bedrijf (instelling, organisatie, individu) gelukkig dat je op een plek in de samenleving zit waarin je anderen (een beetje of meer) gelukkig mag, moet, ja zelfs wilt maken. Voel je daarom een lucky bastard. En die té hoge beloningen zijn dan ook niet meer zo interessant.
Naïef?
Ik vermoed dat veel mensen bovenstaande woorden niet kunnen of willen begrijpen. Afdoen als naïef gepruttel in de ruimte. Uiteindelijk is geld het enige dat écht motiveert, nietwaar!? En waarschijnlijk heeft die meerderheid nog steeds gelijk, maar tegelijkertijd is deze beweging wél degelijk gaande. Is een klein golfje. Zit vooraan in die bekende golf van innovators, early adaptors et cetera.
Enkele dagen geleden schreef ik een lang stuk over het verschil tussen twee wereldbeelden, die momenteel beiden aanwezig zijn. Het postmodernisme en (de opvolger daarvan:) het metamodernisme. De oude wereld is postmodern, waarin mensen redelijk cynisch zijn en niet kunnen geloven dat sommige mensen gewoon ‘goed’ willen doen. Het boek van James Wallman heeft met die metamodene wereld te maken, waarin mensen weer willen geloven in waarden die door hun ‘voorgangers’ als naïef worden afgedaan. De tijd zal natuurlijk leren welke ‘richting’ de overhand zal krijgen.
Wat delen we met elkaar?
Het jaarthema van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken heeft een relatie met dat metamodernisme. Het is een vraag richting de samenleving. Waarin impliciet ligt opgesloten dat we nu – en ietsje eerder – in een tijd leefden waarin we minder met elkaar deelden. En of dat wel zo’n goede richting was of is? Dagelijks kun je – mits je er open voor wil of kunt staan – signalen oppikken dat mensen samenkomen om bepaalde zaken weer te gaan delen. Waarom? Omdat het soms gemakkelijker is om dat te doen! Energie produceren, zorg regelen, auto’s en andere spullen delen, samen kinderen opvangen (met gesloten beurs), deelnemen aan een broodfonds, bijdragen leveren aan de Wikipedia et cetera. Dat bijvoorbeeld dagloners (sorry: zzp’ers) zich gaan realiseren dat ze wellicht beter af en toe samen met lotgenoten kunnen gaan optrekken.
Aan de andere kant – en dat maakt James Wallman in zijn boek duidelijk, chapeau! – heeft dat jaarthema ook te maken met het delen van ervaringen. Samen ergens voor staan. Samen dingen doen. Opdat je ‘s avonds aan de avondmaaltijd kunt verhalen wat je op zo’n dag zoal met anderen hebt gedaan. Dingen die er toe doen.
Paul Mason
Eind maart verscheen de Nederlandse vertaling van een boek waarover de komende tijd ook in Nederland veel te doen zal zijn. Postkapitalisme : een gids voor de toekomst van de Engelse journalist Paul Mason. En zoals dat gaat verschijnen er dan interviews en artikelen. Op zaterdag 2 april stond een interview in het Financieel Dagblad: Kapitalisme heeft zijn langste tijd gehad.
In zijn boek betrekt hij de stelling dat het huidige economische model op haar laatste benen loopt. En dat er onvermijdelijk een zeer ingrijpende aanpassing of bijsturing aan zit te komen. Deels heeft dit te maken met het verhaal van James Wallman en anderen: ‘we hebben genoeg spullen!’ Geloven niet meer alle reclamepraatjes om ‘iets’ anders te gaan kopen. Verder heeft hij het over de impact van wetenschap en technologie op de economie. De komst van robots en zelflerende systemen zal voor veel werkloosheid zorgen. Hij voorziet in tegenstelling tot andere denkers weinig nieuwe, andere banen.
Ik ben dit boek gaan schrijven omdat ik wel het gevoel had dat we door de technologische ontwikkeling in een totaal nieuwe situatie terechtkomen, maar tegelijkertijd het optimistische verhaal wantrouwde dat dit ook tot banengroei en meer welvaart zal leiden, Ik ben meer dan twee jaar lang alles gaan lezen over de lange golfbewegingen in de economie en heb gekeken naar de drijvende krachten in het zich steeds weer aan nieuwe ontwikkelingen aanpassende kapitalisme. Mijn conclusie is dat het systeem zich dit keer niet meer zal aanpassen, dat we niet opnieuw een periode van groei en hogere werkgelegenheid tegemoet gaan. Daarom moeten we anders gaan kijken, proberen ons voor te stellen hoe een postkapitalistische wereld eruit zou kunnen zien. ()
Hij wil zich niet overgeven aan inktzwarte bespiegelingen over massawerkloosheid en ene verdere toename van laagbetaald flexwerk. ‘Als er niets gebeurt, gaat het die kant op, maar we moeten een laag dieper graven. We moeten onder ogen zien dat informatietechnologie de werking van het prijsmechanisme ondermijnt, we moeten erkennen dat al die activiteiten die mensen vrijwillig doen wel degelijk waarde vertegenwoordigen, ook als die niet in de bbp-cijfers tot uitdrukking komen. Wikipedia en Linux zijn daar voorbeelden van. ()
Tot slot de vraag of hij eigenlijk wel hoop heeft dat die maatregelen ook zullen worden genomen, gezien de ervaringen in het verleden. Hij veert op. Ja, hij is juist ‘very hopeful!’ ‘Zie wat er in Barcelona allemaal gebeurt op het gebied van vrijwilligerswerk, kijk naar Duitsland, waar 10% van de bevolking helpt om vluchtelingen op te vangen, kijk ook naar ruileconomie die overal opbloeit. Het essay dat ik in The Guardian schreef op basis van mijn boek is een van de best gelezen stukken ooit, en in het bedrijfsleven zie ik ook steeds meer mensen die snappen dat het anders moet. Natuurlijk moet de staat ook in actie komen als we echte verandering willen, en dat ligt veel moeilijker. Maar het besef groeit dat we zo niet doorkunnen.’
De visie van Paul Mason wordt niet door iedereen gedeeld. Sterker: de bekende tv-econoom Mathijs Bouman gelooft dat het met ‘de economie’ de goede kant op gaat. In het FD stond maandag een artikel van zijn hand: Het geld klotst weer tegen de plinten: verkiezingsprogramma’s schrijven wordt straks een feest.
Rol van de bibliotheek
De ontspullen-trend heeft uiteraard ook iets te maken met de bibliotheek. Voor de hand ligt dat ontspullers bijvoorbeeld stoppen met boeken kopen en (weer) massaal gaan lenen. Fysieke exemplaren en/of e-books. Op dit moment kunnen via bibliotheek.nl al bijna twaalfduizend boeken legaal geleend worden. Verder is de bibliotheek volop bezig om in haar panden mensen samen te brengen. Om deel te nemen aan een bepaalde activiteit. Of gewoon door een collectie kranten en tijdschriften aan te bieden. Een plek waar je zomaar binnen kunt lopen, waar altijd andere mensen zijn en je zo maar iets kunt ervaren. Ook benaderen bibliothecarissen steeds actiever mensen om binnen of buiten het bibliotheekpand iets voor anderen te doen, te betekenen. Artikel: Rol van de bieb: Het is een cruciale opdracht () om grondiger te kijken, en te verhelderen wat ons leven en onze maatschappij aan het veranderen is. ‘De werkplaats van morgen’ is een project waar de Osse bibliotheek actief bij betrokken is. En te maken heeft met alle transities die momenteel in de samenleving gaande zijn.
Waarom bibliotheken allesbehalve luxe zijn
Frank Huysmans, hoogleraar bibliotheekkunde, maakte zijn volgers maandag attent op een artikel van ene Toby Litt. In zijn op zondag 3 april gepost blog Why libraries are anything but a luxury legt hij uit waarom bibliotheken juist vandaag de dag nog bestaansrecht hebben. Hij begint zijn verhaal (vertaald) als volgt:
Het is o zo gemakkelijk om te vergeten wat voor een briljant idee de bibliotheek is. Als we het nu zouden on-uitvinden en daarna her-uitvinden, is het niet moeilijk om je voor te stellen dat een of andere slimme jonge denker ons er tijdens een TED-talk op zou wijzen hoe geweldig het wel niet zou zijn om boeken net zoals auto’s en kleren met elkaar te gaan delen. En iedereen zou de link retweeten, het er op Facebook over hebben en hem een visionair noemen.
En Toby Litt eindigt zijn verhaal als volgt en heeft het niet toevallig over het begrip common (of commons, gemeengoed), Wat delen we met elkaar?
On Prague’s National Theatre there is a slogan, ‘To the Nation, From the Nation’. That’s what libraries are now, from the nation to the nation. Some of them may have come from Mr Carnegie and Mr Tate in the beginning, but they didn’t leave all that much money for maintenance. We’ve taken them over. They’re ours to keep or destroy.
If libraries go, our society will have – without question – become more selfish. Yet another civic space, another common, will have been destroyed.
Moraal
Als we James Wallman en anderen mogen geloven staan we aan de vooravond van een soort herovering van de commons. De notie dat we als mensen vooral ervaringen gaan delen. Iets voor elkaar willen, moeten en kunnen betekenen. Zeker in een maatschappij die zoals Paul Mason noemt postkapitalistisch aan het worden is.
Lezing over Marie Kondo
Op donderdag 21 april spreekt Annemieke Belgraver in de bibliotheek Heesch over Marie Kondo (Opgeruimd! De magie van het opruimen volgens Marie Kondo door Annemieke Belgraver).
Citaat 345 (maandag 4 april 2016)
Homepage Citaten 2016
