Aan de vooravond van de vakantie mocht Kim Putters als directeur van het Sociaal en Cultureel Planbureau (‘zijn’) politici en betrokken burgers in NRC Handelsblad van zaterdag 9 juli 2016 een verhaal meegeven (Tijd voor een nieuw sociaal contract). Daarin constateert hij dat we ‘het’ in ons land redelijk goed voor elkaar hebben, maar er zijn wel degelijk zaken waar we ons zorgen om moeten (gaan) maken én proberen ze in de (nabije) toekomst bij te stellen. Bedoeld om erger te voorkomen. Hij brengt in zijn artikel vier zogenaamde ankerpunten naar voren. Hij schrijft:
Onze kwaliteit van leven bevindt zich weliswaar op een veel hoger niveau dan een eeuw geleden, maar sommige groepen delen structureel minder mee in welvaart en welbevinden. Dat leidt tot polarisatie, wantrouwen en onrust. Zonder ankerpunten voor een nieuw sociaal contract lijkt maatschappelijk conflict onvermijdelijk.
Zorgen
Kim Putters maakt zich zorgen. Heeft als directeur van een onderzoeksinstelling – waar veel slimme mensen werken – een zeer brede kijk op ontwikkelingen. En constateert dat ‘het’ niet helemaal goed gaat. Een understatement. U kunt dagelijks tientallen voorbeelden van de krantenpagina’s afschrapen. Tegelijkertijd zijn er ook voorbeelden dat we in een soort luilekkerland leven waar de belangrijkste zorg is of Dafne een estafettestokje correct en snel aan een medeloopster overhandigt. En gunt de hoofdredactie van Radio 1 ons één lange sportzomer zonder zorgen.
Maar toch weet Kim Putters dat er veel onheil onder de oppervlakte borrelt. En dat de dames en heren politici samen met betrokken burgers daar ‘iets’ mee moeten. Om te voorkomen dat ‘de’ of ‘een’ bom ontploft. Door zijn verhaal schemert trouwens (weer) ons jaarthema, de vraag: Wat delen we met elkaar?
Vier ankerpunten
Verbreed het welvaartsbegrip
Herijk de definitie van solidariteit
Nieuwe gedeelde cultuur: respect, tolerantie, bestrijding radicalisme
Meer democratie, minder politiek
Hij sluit zijn artikel als volgt af:
Een nieuw sociaal contract
Deze ankerpunten moeten snel worden ingevuld. Hoe breed wordt ons welvaartsbegrip? Hoe herijken we solidariteit? Hoe open staan we voor een inclusieve cultuur? Hoeveel zeggenschap geven we mensen? Voor het antwoord is meer nodig dan het politieke leiderschap ons nu biedt. De rekenmeesters lijken te suggereren dat het volgende kabinet niet meer dan op de winkel hoeft te passen. Nonsens! Regeren vraagt om veel meer visie, waartoe de werkgevers inmiddels een aanzet geven met de campagne ‘NL, next level‘. De komende verkiezingen bieden de politiek niet alleen een uitgelezen kans, maar wellicht ook de laatste om maatschappelijke conflicten te voorkomen. Hierover moeten de politici zich dit zomerreces maar eens buigen.
Een oproep tot lezen
Kim Putters roept de heren en dames in ‘de politiek’ op om zich tijdens de vakantie te voeden. Om beter te leren begrijpen wat ‘er’ onder de oppervlakte schemert. Hij reikt geen titels aan. Dat zal ik in zijn naam doen. Een selectie uit honderden in ons taalgebied verschenen non-fictieboeken, waarin auteurs vanuit verschillende achtergronden proberen te duiden wat er speelt. Soms reiken ze ook suggesties of oplossingen aan. Niets mis met een thriller of lekker wegleesboek, maar het kan geen kwaad enkele titels van deze lijst tot u te nemen.
‘De val van Lehman Brothers heeft mij veranderderd’
Het verhaal van Kim Putters is niet uniek. Dagelijks kunt u vergelijkbare artikelen lezen. Dezelfde dag stond in Het Financieele Dagblad een interview met Martin Schuurman, de directeur van MKB Brandstof (‘De val van Lehman Brothers heeft mij veranderd’). MKB Brandstof is verantwoordelijk voor het meest irritante radiospotje van de laatste tijd. Deze Martin Schuurman is geen gemiddelde CEO. Hij figureert in de rubriek ‘Kantelpunt’ (‘een rubriek waarin mensen vertellen over een belangrijk moment in hun leven en loopbaan‘).
Het is misschien een cliché, maar de val van de Amerikaanse zakenbank Lehman Brothers in 2008 heeft mij veranderd. Als oprichter van een inkoopcollectief wist ik natuurlijk hoe het spel gespeeld werd. Maar het heeft me verbaasd dat niemand, ik ook niet, de ruiten van de grote banken heeft ingegooid. De woede vond geen uitweg. Dat heeft me aan het denken gezet over de rol van grote bedrijven. Ik ben meer een systeemdenker geworden.
() Als mensheid zitten we in een doodlopende straat. We denken dat we een economische groei nodig hebben die 2% hoger is dan de inflatie. Dat betekent dat mijn kinderen straks 80% meer moeten consumeren dan ik. Dat kan misschien nog. Maar mijn kleinkinderen moeten drie keer meer consumeren. Nou, dat gaat niet gebeuren! Sinds de jaren tachtig, de jaren van Reagan en Thatcher, de val van de Berlijnse Muur, nemen we een voorschot op de toekomst en financieren we groei met schulden. We consumeren ons te pletter om onze schulden af te betalen. Dat werkt niet. Economische groei is alleen bestendig als die voortkomt uit toename van productiviteit. Er is maar één oplossing: we moeten terug naar de welvaart van de jaren tachtig.
De weg erheen zie ik nog niet, maar ik deel de illusie niet dat er niks aan te doen is. Ik denk dat de oplossing van ondernemers moet komen. Niet van ngo’s of politici, want die vergaderen alleen maar.
Rutger Bregman
Van een van de belangrijkste duiders (van onze tijd) en leverancier van andere ideeën (voor onze tijd) – Rutger Bregman – verscheen gisteren een nieuw artikel. Op De Correspondent: Waarom de grootste uitkeringstrekkers aan de top zitten (en leven op kosten van de leraar, verpleger en vuilnisman). Een typisch Bregman-stuk. Waarin hij een karrevracht aan gelezen boeken en artikelen in een lang artikel verwerkt én de werkelijkheid op een andere manier presenteert. Zodanig dat veel mensen verrast of geïrriteerd opkijken. ‘Staat hier echt wat er staat!’ Of ‘Wat maakt hij me nou!’
Rutger is bewust bezig met het zogenaamde Raam van Overton. Een verschijnsel dat hij in een (inmiddels fameus) Kerst-artikel poneerde: Wie de wereld wil veranderen moet onredelijk, onrealistisch en onuitstaanbaar zijn. Ik schreef er eerder over (You can blow out a candle/But you can’t blow out a fire). Kern van het bewuste Raam van Overton is dat er binnen een samenleving altijd ideeen zijn waar niet iedereen het mee eens is. Maar dat sommige volstrekt misplaatste of ‘verkeerde’ ideeën in de loop van de tijd voor meer mensen ook ‘gewoon’ worden. En vaak komt het voor dat deze abjecte gedachtes decennia later als volstrekt normaal worden gezien en mensen zich amper meer kunnen voorstellen dat ooit hele volksstammen er tegen waren. Denk aan slavernij, vrouwenkiesrecht en momenteel de discussie over Zwarte Piet en binnenkort de invoering van een basisinkomen of een verbod voor mensen om zelf een auto te mogen rijden.
Op dit moment leeft de gemiddelde burger in de waan of illusie dat mensen aan de top belangrijk zijn en daarom zo veel mogen of moeten verdienen. Rutger draait dat beeld bewust 180 graden om en stelt dat veel mensen aan de top leven ‘op de zak’ van normale mensen. De zogenaamde ‘hardwerkende Nederlander’ die Nederland draaiend houdt. Als leraar, verpleger of vuilnisman. Het artikel gaat over mensen die rentenieren. Met (veel) geld geld maken. Zo veel geld verdienen dat hun verdiensten meer en meer ten koste gaat van het inkomen van de gemiddelde hardwerkende Nederlander. Zeg maar ten koste van de middenklasse zonder een groot banksaldo of vermogen.
Ik vermoed dat de meeste burgers het niet eens zullen zijn met de teneur van zijn artikel. Allereerst omdat ze (nog) niet gewend zijn aan zijn analyse. Dit verhaal hoor je amper in het publieke domein. Hij loopt bewust voor de troepen uit. Gaat op tenen staan. Schuurt. Tergt. Maakt boos. Maar allemaal bedoeld om mensen aan het denken te zetten. Maar Rutger – nog een kenmerk – vervalt niet in ZIJ-WIJ-denken, maar spreekt ook die gemiddelde middenklasser aan. Die heeft evenzo boter op zijn of haar hoofd. Complexe materie, maar kraakhelder en vlot opgeschreven. Maar vol dilemma’s en zaken om verder over na te (gaan) denken. Of op zoek te gaan naar aanvullende informatie. Om beter te begrijpen waar hij het over heeft en wat er aan te doen.
In een opmerking onder het artikel (een kenmerk van De Correspondent: abonnees mogen op het artikel en elkaar reageren) staat het volgende:
Beste Rutger, Heb je wel eens overwogen om de politiek in te gaan?
En Rutger reageert daarop als volgt:
Ik zit al in de politiek, denk ik eerlijk gezegd 🙂
Maar dan een wat bredere opvatting van wat ‘politiek’ is – niet alleen dat gedoe in Den Haag, maar proberen om de tijdgeest een klein beetje te veranderen.
“Proberen om de tijdgeest een klein beetje te veranderen”
Dus schrijft Rutger Bregman artikelen voor De Correspondent, houdt lezingen, mengt zich in debatten. Maar altijd vanuit een gedegen basis: veel leeswerk. In enkele jaren is hij uitgegroeid tot een van de smaakmakers in het maatschappelijk debat over de richting die onze samenleving in zou moeten of kunnen slaan. In zijn artikelen poneert hij bijna altijd een prikkelende stelling. Een gedachte waar lang niet iedereen het mee eens is. Maar hij weet dat ideeën de wereld regeren. Zonder individuen die recalcitrant uit de hoek komen, verandert er niet veel. Dus blijft hij (en dat is zijn ‘politieke’ missie) de wereld (maar vooral Nederland) voeden met nieuwe gedachtes. Ideas die het worth zijn te spread-en.
Té bont?
Gisteren maakte hij het waarschijnlijk voor velen weer veel té bont. Valt het algemeen gedeelde gevoel aan dat mensen op hoge posities belangrijk zijn en daarom veel geld mogen verdienen. Hij borduurt natuurlijk voort op het ruim een jaar eerder verschenen essay dat hij in de Maand van de Filosofie met collega Jesse Frederik schreef: Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers. Het artikel is zeker geen herhaling van dit boek; is daarop een aanvulling. Hij is (samen met collega Jesse) over dit belangrijke thema blijven nadenken, lezen, zich informeren, de actualiteit en werkelijkheid blijven volgen. Komt ruim een jaar later met een soort status update. Doe er mee wat u wil.
Meer lezen? 61 suggesties!
In mijn ogen hangen de ankerpunten van Kim Putters, het kantelpunt van Martin Schuurman en het artikel van Rutger Bregman met elkaar samen. Overal zie je signalen dat een oud vertrouwd (economisch) systeem in haar voegen kraakt. Op haar einde loopt. Er moeten alternatieven komen. Uitgeprobeerd worden. Daarover wordt nog veel meer geschreven. Hieronder een aantal boeken die in Nederland in de laatste jaren zijn verschenen. Dertien absolute ’toppers’, zeven must reads, nog 40 andere en – vooruit – één roman. Totaal: eenenzestig stuks. Een mooi getal zou bladendokter Rob van Vuure zeggen!
Dertien Must reads
Zeven andere ’toppers’
Nog 40 andere titels (opdat u zich niet verveelt)
Rutger Bregman & Jesse Frederik. Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers (2015)
Marc Chavannes. Niemand regeert : de privatisering van de Nederlandse politiek (2009)
Dirk De Wachter. Borderline times : het einde van de normaliteit (2012)
Thomas Decreus. Een paradijs waait uit de storm (2013)
Al Gore. De aanval op de redelijkheid (2007)
Koen Haegens. De grootste show op aarde : de mythe van de markteconomie (2015)
Wil Heeffer. Hoe lang pikken we het nog? : over de afbraak van ons publieke domein en het verloren gaan van solidariteit (2015)
Bas Heijne. Kleine filosofie van de volmaakte mens (2015)
Naomi Klein. No time : verander nu, voor het klimaat alles verandert (2014)
Albert Jan Kruiter & Clara Pels. De dag dat Peter de deur dichttimmerde : waarom mensen die onze hulp het hardst nodig hebben niet geholpen worden (2012)
Richard Layard. Waarom zijn we niet gelukkig? (2005)
Ton Lemaire. De val van Prometheus : over de keerzijden van de vooruitgang (2010)
Joris Luyendijk. Dit kan niet waar zijn : over bankiers (2015)
Kishore Mahbubani. Naar één wereld : een nieuwe mondiale werkelijkheid (2013)
Paul Mason. Post kapitalisme : een gids voor de toekomst (2016)
Tom-Jan Meeus. Haagse invloeden : hoe de Nederlandse politiek echt werkt (2015)
Dominique Moïsi. De geopolitiek van emotie : hoe culturen van angst, vernedering en hoop de wereld veranderen (2009)
Michael Moss. Zout, suiker, vet : hoe de voedselindustrie ons in zijn greep houdt (2013)
Frank Mulder. De geluksmachine (2015)
Sendhil Mullainathan & Eldar Shafir. Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen (2013)
Susan Neiman. Waarom zou je volwassen worden? (2014)
Wim de Ridder. De strategische revolutie : nieuwe leiders nemen het stuur over (2012)
Mirjam de Rijk. 51 mythes over wat goed zou zijn voor de economie (2015)
Maarten van Rossem. Kapitalisme zonder remmen : opkomst en ondergang van het marktfundamentalisme (2011)
Michael J. Sandel. Niet alles is te koop (2012)
C. Otto Scharmer. Leiden vanuit de toekomst : van ego-systeem naar eco-systeem (2013)
Lenette Schuijt. Wat bezielt ons? : van verstarring naar vitaliteit (2014)
Tomás Sedlácek. De economie van goed en kwaad : de zoektocht naar economische zingeving van Gilgamesj tot Wall Street (2012)
Coen Simon. Een stok om mee te denken : de techniek van filosofen (2014)
Wolfgang Streeck. Gekochte tijd : de uitgestelde crisis van het democratisch kapitalisme (2015)
Farid Tabarki. Het einde van het midden : wat een maatschappij van extremen betekent voor mens, bedrijf en overheid (2016)
Will Tiemeijer. Hoe mensen keuzes maken : de psychologie van het beslissen (2011)
Helen Toxopeus. Een @nder soort geld : helpt economie, milieu en euro (2014)
Henk van Tuinen. Ons land kan menselijker : naar een economie die de samenleving verbetert (2013)
David Van Reybrouck. Tegen verkiezingen (2013)
Yaris Varoufakis. De economie zoals uitgelegd aan zijn dochter (2015)
Ad Verbrugge. Staat van verwarring : het offer van liefde (2013)
Paul Verhaeghe. Identiteit (2012)
Joseph Vogl. Het financiële regime (2016)
Auke van der Woud. De nieuwe mens : de culturele revolutie in Nederland rond 1900 (2015)
En één roman
Stel je een wereld voor waarin misdaad en ziektes in de kiem worden gesmoord voordat ze zichtbaar worden, waarin de overheid volledig transparant is, waarin alle kennis wordt gedeeld en beschikbaar is. De veelgeprezen Dave Eggers beschrijft in zijn nieuwe roman De Cirkel een wereld in de nabije toekomst waarin deze zaken vanzelfsprekend zijn geworden, door toedoen van het machtigste bedrijf ter wereld, De Cirkel. Er is echter een bezwaar: alles, maar dan ook echt alles, wordt geregistreerd en opgeslagen in de cloud en is beschikbaar voor iedereen die een Cirkelaccount heeft. Privacy is diefstal, ‘sharing is caring’! (Recensie op Mustreads) Looks familiar? Read on! In januari 2016 stelde ik een lijst samen waarin ruim driehonderd titels werden ondergebracht bij 25 thema’s. Deze lijst werd in februari 2021 naar deze website overgebracht: Boeken over onze snel veranderende wereld. Citaat 372 (woensdag 13 juli 2016) Homepage Citaten 2016 |
