Zaterdag 27 augustus verscheen in Trouw een interview met een onbekende wetenschapper: Mijd zelfhulpboeken, zegt psychologieprofessor Brinkmann: ze maken je narcistisch. Zoals zo vaak was de aanleiding voor het artikel de publicatie van een boek. Uitgeverij LeV brengt de Nederlandse vertaling van een boek dat in 2014 in Denemarken verscheen en veel opzien baarde: Standvastig : onder alle omstandigheden jezelf blijven.
In het interview deed deze Svend Brinkmann (geboren in 1975) enkele opmerkelijke en behartigenswaardige uitspraken over het fenomeen zelfhulpboeken. Toen ik vandaag het boek inzag viel me op dat hij als anti-middel onder meer de nadruk legt op het belang van lezen. Maar voordat ik op die paradox doorga eerst enkele uitspraken uit het interview.
Vraag: Voor een boek tégen de zelfhulpcultuur staan er aardig wat adviezen in over hoe we ons leven moeten leiden.
SB: “Klopt. Het boek is ten dele een ironische parodie op het zelfhulpgenre, maar de ironie is wel degelijk serieus. Mijn doel is te komen tot een culturele kritiek over het egocentrisme van onze tijd door gebruik te maken van het genre dat dit egocentrisme vertegenwoordigt.”
Vraag: Wat is er mis met boeken over persoonlijke ontwikkeling?
SB: “Nou, de enorme hoeveelheid zelfhulpboeken geeft al aan dat ze niet echt helpen om geluk, gezondheid, succes of rijkdom te brengen. Als er één geslaagd boek tussen zat dat werkelijk werkt, zouden we het daarbij kunnen laten. Toch worden er elk jaar duizenden van zulke boeken geschreven.”
Vraag: Kennelijk is er behoefte aan. Wat is het probleem van overdaad?
SB: “Ze prediken een filosofie die draait om jezelf, om je eigen ik. Je moet ‘je ware zelf’ zijn, ‘ontdekken wie je bent’ en leren om ‘van jezelf te houden’.
Dergelijke boodschappen kunnen gemakkelijk leiden tot narcisme, maar ook tot een blijvende ontevredenheid met wie we zijn. De constante druk om ons als persoon te moeten ontwikkelen en groeien put ons uit en kan zelfs leiden tot angst – ben ik wel goed genoeg? – en depressiviteit: ik kan het niet bijhouden. ln een land als Denemarken lijdt een op de vier of vijf inwoners aan een psychiatrische stoornis.”
Uit de inleiding
Kortom, dit boek is geschreven voor de lezer die een tegengeluid zoekt voor de verering van het ontwikkelingsimperatief van de accelerende cultuur. De verschillende crises – op het gebied van klimaat, economie en de explosie van psychische kwalen – zijn grotendeels veroorzaakt door een kortzichtige groeifilosofie en algemene culturele acceleratie, en ook al is het stoïcisme geen wondermiddel, het kan inspireren tot nieuwe manieren om je leven te leiden, stil te staan bij wie je bent en wat je hebt in plaats van je voortdurend te ontwikkelen en om te schakelen. Het klinkt als conservatisme, maar het argument van dit boek is dat juist een vorm van conservatisme de ware progressiviteit is terwijl alle anderen in de cultuur acceleren. Wie kan stilstaan, is op paradoxale wijze degene die het beste kan omgaan met de toekomst en zijn plicht kan doen.
Een oceaan aan zelfhulpboeken
Brinkmann’s afkeer van zelfhulpboeken heeft vooral te maken met de nadruk die daarin (vaak, meestal?) gelegd wordt op persoonlijke groei, het op zoek gaan naar je zelf. Een naar binnen gekeerde, ja zelfs narcistische bezigheid. In het artikel worden enkele boeken en schrijvers genoemd, maar er zijn er nog véél meer. En in de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken kunt u die ook aantreffen. Enkele voorbeelden:
De held in je eigen verhaal : het pad van persoonlijk leiderschap van Mieke Bouma
Niet lullen maar poetsen : succes en de kunst van zelfmanagement van Wim Stuyck
Het innerlijk bureaublad : zelfvertrouwen door zelfcontrole van Martin Appelo
De kracht van focussen : luisteren naar je lijf kan je leven veranderen van Ann Weiser Cornel
Gezond zelfvertrouwen : verbeter je zelfwaardering stap voor stap van Melanie Fenell
Vergroot je zelfvertrouwen : voel je goed en presteer beter van Robert Haringsma
Help jezelf : het geheim van innerlijke moed en veerkracht van Hameeda Lakho
Ontdek je gebruiksaanwijzing : hoe beïnvloe jij je spanning? van Jannie Ligthart
Moodmapping : je routeplanner naar geluk van Liz Miller
Schrijf het van je af! : analyseer en verander je manier van leven van Allison Price
Progressie door zelfcoaching : 14 beproefde recepten om jezelf of je team vooruit te helpen van Gwenda Schlundt-Bodien
Hoe krijg ik meer grip op mijn emoties? : vaardigheden en technieken van Sheri van Dijk
en tientallen andere titels
Wat delen we met elkaar?
Het artikel trok ook mijn aandacht omdat het een relatie heeft met ons jaarthema, de vraag Wat delen we met elkaar?
Een mogelijk antwoord zou kunnen zijn: ‘Niet veel, want ik ben vooral op zoek naar mezelf!’ Uiteraard is dit een meer dan boude bewering, maar anderzijds ook weer niet. Svend Brinkmann kaart onze narcistische trekjes niet voor niets aan. Gelukkig zijn met jezelf is geen verkeerde manier om te overleven, maar we kunnen er ook in doorslaan.
Svend Brinkmann is met zijn kritiek niet uniek, maar tegenover die oceaan aan op het individueel welzijn gerichte zelfhulpboeken staat hooguit een stroompje andere boeken klaar. Denk aan Jan Derksen (Het narcistisch ideaal : opvoeden in een tijd van zelfverheerlijking), Dirk De Wachter (Borderline : het einde van de normaliteit) of Paul Verhaeghe (Identiteit).
Zeven tips
Ironie is Svend Brinkmann niet vreemd. Hij reikt zeven tips aan. Zeven, geen tien! Hij kent onze nationale bladendokter Rob van Vuure niet (die de Libelle groot heeft gemaakt met omslagen waarop 38 opvoedtips worden aangekondigd; en geen 40), maar gebruikt diens truc wel.
In zeven hoofdstukken bespreekt hij:
1. Stop met naar je innerlijke stem te luisteren
2. Concentreer je op de negatieve aspecten in je leven
3. Zet je nee-hoed op (een knipoog naar De Bono met zijn gekleurde hoedjes?)
4. Onderdruk je gevoelens
5. Ontsla je coach
6. Lees een roman in plaats van een zelfhulpboek of biografie
7. Sta stil bij het verleden
Lees een roman in plaats van een zelfhulpboek of biografie
Opmerkelijk dat zijn zesde tip een oproep is om romans te (gaan) lezen. En te stoppen met zelfhulpboeken of (de meeste) (auto)biografiën. Lees dus wel én niet. Paradoxaal. Hij opent dit hoofdstuk als volgt:
Biografieën staan altijd hoog op de bestsellerlijsten, maar vaak vereren ze alleen de successen van triviale mensen en geven ze je het idee dat je je leven kunt beheersen. Zelfhulpboeken doen hetzelfde; op den duur raak je er alleen van in een slecht humeur, omdat je hun beloften over geluk, rijkdom en gezondheid niet kunt waarmaken. Romans geven je daarentegen de mogelijkheid om te begrijpen dat het leven van de mens complex en onbestuurbaar is. Lees er minstens één per maand.
Even verderop stelt hij:
De zelfhulpliteratuur is in deze optiek een deel van het probleem en niet van de oplossing, dus moet die genegeerd worden. Omdat lezen echter goed is, wil ik je aanraden om je in plaats daarvan in een ander soort literatuur te verdiepen: romans. In tegenstelling tot zelfhulpboeken en de meeste autobiografieën kunnen romans het leven eerlijker presenteren: als complex, willekeurig, chaotisch en met meerdere perspectieven. Romans kunnen je eraan herinneren hoe weinig je in wezen kunt controleren in het leven en kunnen je tegelijkertijd tonen hoe verweven je leven is met sociale, culturele en historische processen. Die erkenning kan je nederigheid geven en kan je misschien helpen om je plicht te doen in plaats van te cirkelen rond je eigen ego en je zelfontwikkeling.
en:
Je zult je beslist afvragen wát je dan moet lezen. Dat wordt al snel een lastige discussie, en het is natuurlijk afhankelijk van allerlei concrete omstandigheden met betrekking tot wie je bent. Afgezien van de veilige vaststelling dat de canonieke literatuur van Homerus, Dante en Shakespeare tot de moderne romankunst het waard zijn om te lezen kan ik niet veel meer doen dan vertellen van welke literatuur ik zelf voordeel heb gehad. Je kunt in van alles inzichten vinden, van Donald Duck tot Cervantes, en ik hoop niet dat je mijn favorieten te elitair vindt.
Conclusie:
De zelfhulpliteratuur is in deze optiek een deel van het probleem en niet van de oplossing, dus moet die genegeerd worden. Omdat lezen echter goed is, wil ik je aanraden om je in plaats daarvan in een ander soort literatuur te verdiepen: romans. In tegenstelling tot zelfhulpboeken en de meeste autobiografieën kunnen romans het leven eerlijker presenteren: als complex, willekeurig, chaotisch en met meerdere perspectieven. Romans kunnen je eraan herinneren hoe weinig je in wezen kunt controleren in het leven en kunnen je tegelijkertijd tonen hoe verweven je leven is met sociale, culturele en historische processen. Die erkenning kan je nederigheid geven en kan je misschien helpen om je plicht te doen in plaats van te cirkelen rond je eigen ego en je zelfontwikkeling.
Lees minstens één roman per maand. Daar hebben de meesten tijd voor.
Leestips van Sven Brinkmann
Door het boek heen strooit Brinkmann met namen en noemt af en toe enkele titels. Hij besteedt relatief veel regels aan Michel Houellebecq (en zijn Elementaire deeltjes), Haruki Marukami (Iq84) en Knausgard (de zes delen van ‘Mijn strijd‘) en de zogenaamde stoïcijnen (zoals Seneca, Marcus Aurelius, Epictetus, Diogenes en Cicero).
Verder komen o.a.voorbij Charles Dickens, Vladmir Nabokov, Cervantes, Gabriel Garcia Marquez, Jorge Luis Borges, Cormac McCarthy (Al de mooie paarden), David Foster Wallace, Homerus, Dante, Herman Melville en Will Ferguson (Geluk).
Citaat 390 (dinsdag 30 augustus 2016)
Homepage Citaten 2016
Drie aanvullingen (op 1 september)
1. # – De 21 romans die onze blik veranderden (AUP 2016)
Chinua Achebe. Things fall apart (1958)
Andreas Burnier. Een tevreden lach (1965)
Ealph Ellison. Invidisble man (1952)
Bret Easton Ellis. Less than zero (1985)
Oriana Fakkaci, Een man (1979)
Günther Grass. Der Blechtrommel (1959)
Willem Frederik Hermans. De donkere kamer van Damocles (1958)
Michel Houellelbecq. Les particules élementaires (1998)
Frank Kellendonk. Mystiek lichaam (1986)
Jack Kerouac. On the road (1957)
Milan Kundera. De ondraaglijke lichtheid van het bestaan (1984)
Doris Lessing. The golden notebook (1962)
George Orwell. 1984 (1948)
Connie Palmen. I.M. (1998)
Robert M. Pirsig. Zen and the art of motorcycle maintenance (1974)
Gerard Reve. Op weg naar het einde (1963)
Salman Rushdie. The satanic verses (1988)
Zadie Smith. White teeth (2000)
Aleksandr Solzjenitsyn. De Goelag archipel (1973)
Kurt Vonnegut. Slaughterhouse-Five (1969)
Jan Wolkers. Turks fruit (1969)
2. Ernst-Jan Pfauth
Deze jongeman is uitgever van De Correspondent. Daarnaast volgt hij voor dit medium andere media en hoe die proberen geld te verdienen in de digitale wereld. Verder schrijft hij onregelmatig als correspondent zelfverbetering over … zelfhulpboeken. Momenteel werkt hij aan een bespreking van het boek van Svend Brinkmann. Op 16 augustus 2016 verscheen dit artikel: Door deze 9 stappen raakte ik minder verslaafd aan mijn smartphone
3. De Groene Amsterdammer
In het nummer van 3 september 2016 staat een artikel over zelfhulpboeken
