Leidinggeven aan professionals? Niet doen!

Mathieu Weggeman schreef als bedrijfskundige al in 2007 een boek dat veel leidinggevenden ter harte zouden moeten nemen.

Ze hoeven het boek op zich niet te lezen om zijn boodschap te begrijpen. Het gaat vooral om twee woorden uit de ondertitel: Leidinggeven aan professionals? Niet doen!: over kenniswerkers, vakmanschap en innovatie. 

Niet doen?
Helaas is de werkelijkheid in veel bedrijven, instellingen en organisaties heel anders. Overal werken professionals, die aangestuurd worden. Op allerlei niveaus zitten manager-achtige types die degenen die het werk doen, in de gaten houden, aansturen, corrigeren, vertellen waar ‘we’ naartoe gaan et cetera. 
Helaas werkt dit systeem niet meer. Dit is een van de redenen waarom er duizenden Nederlandstalige boeken over leiderschap en management zijn verschenen. Een lawine. Er is zelfs een webwinkel die zich hierin specialiseert: managementboek.nl

Een andere belangrijke reden is dat veel schrijvers én (potentiële) lezers vermoeden dat we in een transitieperiode leven. Alles wordt anders, zo ook de manier waarop we in een bedrijf, instelling of organisatie met elkaar moeten gaan samenwerken. Oude systemen lopen tegen hun houdbaarheidsgrens aan; er moeten alternatieven komen.

In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken (NOBB) zijn (ook) honderden titels over dit onderwerp opgenomen. En tegelijkertijd duizenden (!) titels niet. Die wel geleend kunnen worden, want die titels zijn door collega bibliotheken in Nederland wel in hun collectie opgenomen.

Naast deze boekenoceaan is er ook een zeer levendige handel in workshops, cursussen, seminars, studiedagen. En uiteraard kun je op veel ROC’s, hogescholen en universiteiten plekken leren hoe te managen en/of leiden.

Het aansturen van professionals
Het boek van Matthieu Weggeman liep en loopt vooruit op wat in de lucht hangt. In een ideale wereld zijn professionals (of vakmensen) best in staat zichzelf en hun afdeling of werk aan te sturen. Helaas zijn ‘we’ nog niet zo ver. Het vereist niet alleen een andere attitude van de leider, maar vooral ook van de werknemers. Professionals dienen zich anders te gaan opstellen. Zelfbewust. In staat te zijn naar zichzelf (en hun werk) te kijken. En naar hun collega’s. Kunnen kritiek geven en ontvangen. Realiseren zich dat zij zelf samen met collega’s verantwoordelijk zijn voor het eindresultaat van de eigen groep. Zelfbewuste professionals willen zich ‘straks’ niet meer verschuilen achter een leider. Die voor hen de lijnen uitzet, opdrachten verstrekt en vervelende zaken (als ontslag) voor hen oplost.

In veel recente boeken over het runnen van een bedrijf gaat het over deze beweging. Wordt gepleit voor zelfsturende teams en een leider die de grote lijnen uitzet, enthousiasmeert, stimuleert, voorwaardenscheppend bezig is. Een leider die zichzelf niet langer ziet als het centrum van de wereld. 

Die hausse aan boeken heeft daar ook mee te maken. Leidinggevenden moeten doordrongen worden van hun nieuwe rol én hoe dat te doen. Organisaties moeten als het ware heruitgevonden worden. Wat is de ideale manier om professionals optimaal te laten samenwerken. De Waalse organisatiedeskundige Frederic Laloux schreef vorig jaar Reinventing organisations. Is in het Nederlands vertaald . Zit vol met voorbeelden van bedrijven die die weg al zijn ingeslagen. Een van de twintig voorbeelden komt uit Nederland: Buurtzorg. Opgezet door Jos de Blok. Die een heel netwerk over Nederland heeft uitgerold van kleine teams verzorgenden. Elk team omvat circa tien professionele hulpverleners (in de zorg). Die samen verantwoordelijk zijn voor hun wijk of dorp en bijna alles zelf regelen. Het hoofdkantoor is erg klein en regelt alleen het hoogst noodzakelijke. Vanuit dat hoofdkantoor komen er weinig directieven. 

Nogmaals Matthieu Weggeman
Vorig jaar verscheen er een soort update van zijn ‘beroemde’ boek uit 2007: Essenties van leidinggeven aan professionals : hoe je door een stap terug te doen, beter vooruit komt : een Rijnlands perspectief. Die toevoeging (een Rijnlands perspectief) staat er niet voor niets. 

Het is een opvatting die haaks staat op een ander perspectief. Dat om verschillende redenen bezig is aan een terugtocht. Tegenover het Rijnlandse model staat het zogenaamde Angelsaksische model. Een van de belangrijkste verschillen is dat in het Rijnlandse model rekening gehouden wordt met de belangen van veel ‘partijen’ (financiers, werknemers, omgeving, ‘de toekomst’) en het in het Angelsaksische model vooral draait om het belang van de aandeelhouders. Het Angelsaksische model functioneert het best in een top-down georganiseerde setting. ‘De baas’ zet de lijnen uit, zegt je wat je moet doen en verlangt niet dat je mee meedenkt. Het ‘Duitse’ systeem doet veel meer een beroep op de inzet en het meedenken van medewerkers. 
Uiteraard zitten veel bedrijven, organisaties en instellingen ergens tussen deze twee varianten in. De tijdgeest dwingt veel bedrijven echter meer de nadruk op het Rijnlandse model te leggen. Dat heeft niet alleen te maken met het feit dat er steeds meer hoogopgeleide mensen komen, die een top-down benadering niet ‘pikken’ maar zeker ook met mondiale problemen als klimaatverandering, de noodzaak van het ontstaan van een circulaire economie en ongelijkheid. Ietwat pathetische geformuleerd: ons oude economische model loopt tegen de grenzen aan van wat de aarde trekt. We zullen een ander model moeten gaan implementeren. Leiders én professionals zullen aan de bak moeten. 

Honderden titels
In de catalogus van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken kan op verschillende manier gezocht worden: auteur, titel, serie/reeks en onderwerp. Elke zoekactie levert twee soorten treffers op: titels die aanwezig zijn in onze regio en titels die in ‘de rest’ van de bibliotheekwereld aanwezig zijn. Beiden kunnen in principe geleend (of gereserveerd) worden. Sinds enige tijd zitten er ook filtermogelijkheden in de catalogus. U kunt sommige ‘schuifjes’ aan of uitzetten. Denk aan zaken als: mediumsoort, typering, taal, reeks/serie, auteur, onderwerp en publicatiejaar. 

Leiderschap versus management
Deze twee begrippen worden door elkaar gebruikt. Zijn zeker geen synoniemen van elkaar. Leiden, leiderschap, leidinggeven is ‘anders’ dan managen of management. Bij leiderschap gaat het meer om de grote lijnen uitzetten, een visie hebben over waar ‘we’ naar toe gaan. Managen is vaker het werk om ‘dingen’ concreet gedaan te krijgen. Mensen aansturen. Een veelgehoorde klacht is dat er in ons land té veel managers zijn en té weinig leiders. Sterker: veel mensen zetten zich af tegen de managementlagen in eigen en andermans organisaties, bedrijven en instellingen. Té veel werknemers voelen zich als het ware gekleineerd door hun managers. Die hen lastig vallen. Hen té vaak vragen cijfers aan te leveren. Verantwoording af te leggen. Voelen zich als kleine kinderen behandeld. Werknemers die anderen niet nodig hebben om hen te vertellen wat en hoe te doen. Werknemers die zich als professional of vakman willen ontplooien, maar tegen het  gedoe’ aanlopen. 

Een momentopname van ‘de webcatalogus
Gelieve onderstaande tabel en lijst met (enkele) titels met die bril op te bekijken.
Uiteraard zit er veel ruis in, m.n. bij woorden als ‘leiden’ of ‘management’. Zoeken op onderwerp levert de minste ruis op, want een bibliothecaris (een vakman/vrouw) heeft zo’n trefwoord aan een bepaalde titel toegevoegd. Het is een momentopname (woensdag 23 november 2016).

ZOEKEN OP		ZOEKTERM		NOBB		NEDERLAND
Onderwerp		Publieke domein		0		20
		Vakmanschap		3		16
		Leiderschap		52		947
		Leidinggeven		49		2.358
		Leiden		20		1.836
		Management		200		21.447
		Managen		15		240
Titel		Publieke domein		2		78
		Vakmanschap		7		137
		Leiderschap		235		1.864
		Leidinggeven		84		3.271
		Leiden		1.948		95.291
		Management		441		35.806
		Managen		53		2.651
Alles		Publieke domein		6		224
		Vakmanschap		118		259
		Leiderschap		62		812
		Leidinggeven		14		343
		Leiden		33		5.290
		Management		60		1.118
		Managen		15		240

Tweeënvijftig titels uit de collectie van de NOBB
Als je wilt winnen moet je niet willen winnen  – Authentiek leiderschap : ontdek en leef je missie – Daniel Goleman over leiderschap – De Atomiumorganisatie : Wie piramides bouwt… krijgt mummies – De druppel en de oceaan : leiders voor een nieuwe wereld – De ecologische leider : de natuurlijke cyclus van kernwaarden en organisaties – De goeroe-methode : de weg naar succesvol leiderschap – De leiderschapscarrousel : waarom iedere tijd zijn eigen leider vraagt – De leiderschapspil : wat is het recept om mensen te motiveren? – De natuurlijke leider – De ziel van leiderschap : vind de sleutel tot succes op ieder niveau – Groots door te groeien : vier principes om een leven lang te leren – Handboek inspirerend leiderschap – Harvard Business Review over leiderschap – Het geheim van leiderschap : ontdek de kern van het nieuwe leidinggeven – Het is niet te geloven : van reactief naar creatief leiderschap – iManager : leiderschap, strategie en principes volgens Steve Jobs – Je eigen managementcoach : leid jezelf naar meer voldoening en succes – Je gaat het pas zien als je het doorhebt : over Cruijff en leiderschap – Je gaat het pas zien als je het doorhebt : over Cruijff en leiderschap – Ken Blanchard over leiderschap : leid jezelf en anderen naar inspirerende prestaties – Kets de Vries over mindfulness : hoe je evenwichtig leiderschap kunt stimuleren – Kracht van compassie : Franciscaans leiderschap in organisaties – Leiden is loslaten – Leiden vanuit de toekomst : van ego-systeem naar eco-systeem – Leiders! : verhalen van een marineofficier en een leiderschapsmodel voor de ambitieuze leider – Leiderschap in een cultuur van verandering – Leiderschap ontraadseld : een handleiding – Leiderschap op een A4’tje : op zoek naar een diepere laag – Leiderschap op halve kracht : de valkuil voor de moderne leider! – Leiderschap voor een mooiere wereld : moed, verbinding en vertrouwen – LeiderschapsTest : het interpreteren van de twaalf dimensies van leiderschap – Multipliers : hoe de beste managers 2x meer uit hun teams halen – Nederland na de crisis : leiderschap in een nieuwe wereld – Nog lang en gelukkig : voorleesboek voor volwassenen die de weg een beetje kwijt zijn – Ontwikkelen van persoonlijk leiderschap : een methodische aanzet – Primair succes : twaalf hefbomen voor grootse prestaties – Resultaatgericht leiderschap – Teamleider, wat nu? : gericht aansturen en beslissen – The big five for life : vervul je vijf grote levenswensen : het geheim van groot leiderschap – The leader in Me – Theorie U : leiden vanuit de toekomst die zich aandient : de social technologie van presencing – Toeval is logisch – Tribes : jij moet ons leiden – Van CEO naar tuinman : de rol van leiderschap in het nieuwe organiseren – Verandermoe : hoe je met betrokken – leiderschap passief verzet en angst wegneemt – Vol in de wind : topmannen en topvrouwen over leiderschap – Volg de cur(v)e : leiderschap ontrafeld – Volle kracht vooruit! : visie is de motor in je leven! – Yes! Een crisis : je wint niet van een crisis, maar van je concurrenten – Zinvol ontwikkelen : leiderschap zonder hiërarchie

‘Enkele’ boeken uit 2015 en 2016 die niet zijn opgenomen in de collectie van de NOBB (maar wel geleend kunnen worden)
Begin met het waarom; de gouden cirkel van ondernemen – De kracht van autoriteit; hoe je jezelf met succes op de kaart zet – De reorganisatie ontmaskerd; leiderschap in ingrijpende veranderingsprocessen – De reorganisatie ontmaskerd; leiderschap in ingrijpende veranderingsprocessen – De weg naar excellent leiderschap – Erop en erover; wat we kunnen leren van grote wielerkampioenen – Good to great; waarom sommige bedrijven een sprong vooruit maken… en andere niet – Gooi het roer om!; leiderschap creëren op elk niveau binnen organisaties – Help! Mijn papa is manager – Het leiderschapsboek voor vrouwen – Het mysterie leiderschap – Het profiel van de leider; de oerkenmerken van invloed en overwicht – Ja baas!; slechts honderd verhalen over leiders – Ken Blanchard over leiderschap; leid jezelf en anderen naar inspirerende prestaties – Kopmannen; wat leiders kunnen leren van topsporters en omgekeerd – Leider zonder masker; engagement, kwetsbaarheid, zingeving en moed – Leiderschap & ondernemen – Leiderschap is een keuze; leren van de beste denkers en doeners ter wereld – Meer ik, meer moraal; persoonlijk leiderschap in de georganiseerde samenleving; essays – Moed; over gedurfd leiderschap – Multipliers; hoe de beste managers 2x meer uit hun teams halen – Musk Mania; de 5 waanzinnige succesprincipes van Elon Musk – Naar de haaien; leiderschapslessen uit een schipbreuk en comeback in de Volvo Ocean Race -Neuroleiderschap; van macht naar kracht – Nog lang en gelukkig; voorleesboek voor volwassenen die de weg een beetje kwijt zijn – Onderwijs vraagt leiderschap! – Onderzoeksmatig leiderschap – Paradoxaal leiderschap; soepel schakelen tussen tegenpolen – Politiek meesterschap; vechten en verbinden volgens Mandela – Primair succes; twaalf hefbomen voor grootse prestaties – Publiek leiderschap – Samen is beter; het kleine boek van inspiratie – Shit happens; natuurlijke leiderschapstips van de biologische boerderij – Sterke verhalen, sterke leiders; 5 krachtlijnen om als leider het verschil te maken met een verhaal – Tegenspraak; hoe je beter wordt van dwarsliggers – The Big Five for Life; vervul je vijf grote levenswensen; het geheim van groot leiderschap – Uplifting leadership; over opwaartse kracht in organisaties – Verandermoe; hoe je met betrokken leiderschap passief verzet en angst wegneemt – Volgen voor gevorderden – Voorbij het verschil; het belang van inclusief leiderschap – Wendbaar leiderschap; een houvast voor nieuwe leiders in turbulente tijden 

Rode draad?
Er wordt vaak gerefereerd aan sterke mannen (helden!), recent hersenonderzoek, empatisch vermogen, dat iedereen een leider zou zijn, er een ‘verhaal’ verteld moet worden. Er wordt geflirt met topsport, dat er vijf, zeven of negen manieren zijn om iets te bereiken. In dit overzicht ontbreken de hoedjes en een Ricardo Semler. Oh ja: authentiek.

Een vakman in beeld
Zo op een hoop gegooid worden het cliche’s en steek je tegelijkertijd veel op over de richting waarin over leiderschap wordt gedacht. De titles spreken voor zich. Tijd om iets anders te gaan doen. Een roman lezen of een documentaire bekijken. Over componist, musicus én dirigent Reinbert de Leeuw. Gemaakt door Cherry Duyns Hij volgt deze 78 jaar oude dirigent terwijl hij zich voorbereid op drie uitvoeringen van de Matthaüs Passion in de Nieuwe Kerk in Amsterdam. Voorjaar 2015. Zelden zo’n ontroerende en inspirerende documentaire gezien. De Matthäus Missie van Reinbert de Leeuw. Waar het vakmanschap (van dirigent en filmmaker) van af spat. En het woord passie nu eens geen cliché is. Komt zonder enige twijfel een keer op tv, maar zie hem vooral in een filmhuis. En mijmer vervolgens over hoe je zelf in je eigen omgeving mensen met kennis de ruimte kunt geven om mooie dingen tot stand te brengen. Of waarom je zelf met je eigen kennis (en, vooruit: passie) er niet (altijd) in slaagt ‘andere’ mooie, unieke ‘dingen’ tot stand te brengen.

https://www.youtube.com/watch?v=xGOnODnZVx0&feature=emb_title



Het managementboek van het jaar: Nooit af
Houvast levert wellicht het managementboek van het jaar op. Uitgekozen door de branche zelf; dat wel. Niet toevallig spreekt een van de vijf genomineerden van dit jaar op woensdag 11 januari 2016 op verzoek van de bibliotheek in De Lievekamp: Martijn Aslander. Die met zijn Nooit af [permanent beta] : een nieuwe kijk op de fundamenten van ons leven: werk, school, zorg, overheid en management nét niet werd uitgeroepen tot ‘prijswinnaar’. Wel een interessant boek. Waarin veel management- en leiderschapsgedoe onderuit geschoffeld wordt. Hoe? Door te beweren dat we in een tijd leven waarin ‘dingen’ nooit meer af zullen zijn. Doorlopend aanpassing behoeven. Even doordenkend in de lijn van vakmensen en leidinggevenden zal het belang van de eerste groep alleen maar toenemen. Alleen zij zijn in staat mee te bewegen met de tijdgeest. Zij zullen doorlopend bezig zijn veranderende systemen, producten en (vooral) diensten aan te passen aan zich wijzigende omstandigheden.

Toeval?
Op zaterdag 19 november 2016 verscheen in het FD een artikel in het katern Morgen onder de noemer Nieuwe bronnen/Overbodig leiderschap het artikel ‘De manager eenzaam en ongewenst‘. Dat artikel werd als volgt ingeleid: In het toneelstuk ‘How to manage’ stellen Mirjam Koen en Michael Bloos de macht en onmacht van de manager aan de kaak. Met het stuk willen de theatermakers managers aanzetten tot zelfreflectie. Is hun rol nog relevant?

Artikelen die hiermee samenhangen
We kijken 20 jaar vooruit, maar plannen voor de volgende dag (november 2015 (o.a. over Frederic Laloux)
Zelfhulp: Lees minstens één roman per maand (augustus 2016) (over zelfhulpboeken)
Zorgeloos.care: Wij maken samen het verschil (december 2015)

Lees ook: Publieke domein – Vakmanschap

Citaat 408 (woensdag 23 november 2016)
Homepage Citaten 2016