Homi K. Bhabha : Een gevoel van verlies van beschaving en historisch zelf

Deze zomer werd in Kassel tijdens de 14e Documenta het nieuwste videokunstwerk van de Brits-Ethiopische kunstenaar Theo Eshetu getoond: Atlas Fragmented.

Het werd geprojecteerd op een lange wand (van naar schatting vijfentwintig meter lang bij vijf hoog). Met drie projectoren. Duur: 35 minuten. Hij toont in zijn Atlas Fragmented beelden uit de hele wereld. Vanuit verschillende culturen. Veel gezichten.

Atlas Fragmented
Die beelden worden geprojecteerd op een banier waarop vijf maskers staan afgebeeld. Maskers die staan voor vijf sferen: Afrika, Amerika, Ozeanien, Asien, Europa. Dit levert een vervreemdend effect op. Enerzijds omdat je als kijker onmogelijk kunt opnemen of ervaren wat op een scherm van vijfentwintig meter lang wordt geprojecteerd (je ogen flitsen van het een naar het ander) en anderzijds omdat maskers en daarop geprojecteerde beelden alles ‘onscherp’ maken.

Verder hoor je continu geluiden: muziek én stemmen. Na enige tijd krijg je als kijker door dat die stemmen niet zo maar in dit kunstwerk zijn opgenomen. Het zijn uitspraken over de wereld, de mens, onze cultuur.

Atlas Radio
Thuis ontdeke ik dat Theo Eshetu bewust voor déze sprekende hoofden heeft gekozen. Daar is over nagedacht. Het moet een pijnlijk proces voor hem zijn geweest. Hij moest kiezen uit honderden mogelijke fragmenten. Door de jaren heen heeft hij ongetwijfeld – zoals de meesten van ons – markante uitspraken van min of meer bekende (wereld)burgers opgedaan. Uitspraken die tot hem kwamen via ‘de media’. Als videokunstenaar zijn dat – in zijn geval – vooral filmpjes. Die – naar naar nu blijkt – allemaal op Youtube zijn terug te vinden.

Het was een hele tour om te ontdekken welke quotes door wie zijn gedaan; en uit welke Youtube-filmpjes ze kwamen. Gelukkig heeft Theo Eshetu rondom dit kunstwerk een radioprogramma van zestig minuten gemaakt waarin alle fragmenten en muziek voorkomen. Ongeveer de helft van die fragmenten zijn uiteindelijk in Atlas Fragmented terecht gekomen. Dat radioprogramma staat op internet en heet Atlas Radio. Samengesteld door Theo Eshetu en ene Keir Fraser. In dit programma komen dertien personen aan het woord. Onder alle uitspraken is muziek gemonteerd. Muziek uit allerlei culturen en werelddelen. De titel is niet voor niets Atlas Fragmented. Een gefragmenteerde wereld.

Ze leiden Atlas Radio als volgt in:

Dit is de radio versie van de soundtrack die Theo Eshetu met Keir Fraser maakte voor de video Atlas Fragmented, die getoond werd op documenta 14. Met uitspraken van Carl Jung, James Baldwin, Langston Hughes, Toni Morrison, Maya Angelou, Angela Davis, Joseph Campbell, Andy Warhol en Bertrand Russell, en Homi Bhabha en Charlie Chaplin en eenzelfde eclectische compilatie van muziek van rond de wereld, creëren ze een experimenteel verhaal dat naar mythes, psychologie, kunst en politiek als sferen probeert te kijken, die ons kunnen helpen om een gefragmenteerde wereld te begrijpen en reconstrueren.

Homi K. Bhabha
Ik kende deze naam niet. De rest wel; die kon ik althans min of meer plaatsen en wist waar zij zich zoal mee bezig hielden. Hij wordt in de aankondiging van het radiopgramma genoemd tussen Bertrand Russell en Charlie Chaplin. Chris Hedges en (waarschijnlijk) Michel Foucualt noemen ze in de aankondiging niet. Wél Homi K. Bhabha.Eén van de dertien talking heads.

In eerste instantie dacht ik dat Homi K. Bhabha een of andere goeroe, of swami was. Uit India, of zo. Ga je googelen dan kom je er al snel achter dat het een Amerikaans wetenschapper is, van wie verschillende lezingen op YouTube staan.

Een hoogleraar Amerikaanse taal en letterkunde die veel geschreven heeft over postkolonialisme. Zeker is dat hij een zeer markante stem heeft. Met een bijzondere dictie. Ook wordt je al snel duidelijk dat hij vaak grote én moeilijke woorden gebruikt. En een voorliefde heeft voor lange zinnen, met veel komma’s en gedachtenstreepjes. Die je hoort tijdens zijn voordracht. Een intellectueel, zonder enige twijfel. Die uitspraken doet over onze complexe wereld.

In Nederland is hij onbekend. Geen enkel boek van hem is vertaald.

Atlas Radio 03:43-04:11

Homi Bhabha: Writing Rights and Responsibilities (totale duur: 1:25:33)

21:18-21:44
For our dream of difference and diversity is now turning into a kind of haunting kind of horror about the very feasibility of global politics.
With the increase in homeland security and international surveillance.
Doubts about the very ‘deterritorialized flows’ of global terror networks, that use the same technologies and information economies as financial networks.

Atlas radio 04:12-04:36

Homi Bhabha: “On Global Memory: Thoughts on the Barbaric Transmission of Culture” (totale duur 1:30:54)

20:42-21:09
What starts as the expression, () the passionate identification with a cultural territorial location and tradition, love of a country as attachment to our own field of action, is followed by a temporal anxiety, fueled by a sense of the loss of civilizational order and historic self.

Atlas Radio 13:49-14:49
Homi Bhabha: Writing Rights and Responsibilities (totale duur: 1:25:33)

23:26-21:24:24
When cultural critics argue with increased regularity that postmodernism is the logic of global capital or that the world market establishes a real politics of difference – Hardt & Negri – they seem to turn the world into a metaphor of Mondizilation, in which the persistence of national or international governance is wrongly seen as the remnant of an archaic activistic force.
Such arguments work through analogy by equating the conceptual language of cultural globalization with select aspects of the political economy, commodification, financial flows, capital transfers, outsourcing, flexible accumulation.
These economic and financial processes seem to resonate with the semiotic vocabularies of cultural studies.