Illusie van succes – Kan iemand stoppen met die onzin?

Richard Engelfriet is een man die u wellicht kent als dagvoorzitter. Tijdens zo’n branche-bijeenkomst. Studiedag. Seminar. Workshop. Als u van uw bedrijf opgefrist, bijgepraat, geïnspireerd moet worden.

Bedoeld om u creatiever te maken. Uw deuren open te zetten. Bijeenkomsten als een dagje uit. Even weg van de waan van de dag. Vaak een beloning voor goede inzet. Of een opgave als ‘ze’ (uw bazen, of management) ‘iets’ anders met uw tent willen. De geesten rijp gemaakt moeten worden voor een shift. Op weg naar een andere, betere wereld; maar zeker een met meer onzekerheid. Bijeenkomsten als noodzakelijk kwaad. Het hoort er een beetje bij. 

Adrem, outspoken
Richard Engelfriet verhuurt zichzelf als kleine zelfstandige aan dit soort bijeenkomsten. Heeft de gave van het woord. Is adrem. Outspoken. Niet te beroerd om als hofnar te fungeren. Praat onderdelen aan elkaar. Slaagt erin om u – als deelnemer in de zaal – mee te laten doen. Ontlokt u en plein public een uitspraak. Deelt u op in subgroepjes. Een lange spring-in-’t veld. Die u zich ongetwijfeld zult herinneren. 

Richard Engelfriet leidt ook vaak debatten. Waar een maatschappelijk lastig thema besproken moet worden. Waar bijvoorbeeld een wethouder in een buurtcentrum de geesten van de burgers rijp moet zien te maken voor een lastig beleidsvoorstel (de komst van een asielcentrum, mestfabriek of windmolens). 

Veel bullshit
Richard doet dit werk al jarenlang. Heeft ‘alles’ meegemaakt. Weet hoe mensen in elkaar steken. En weet hoe dit soort bijeenkomsten werken. Gelukkig heeft hij door de jaren heen zijn gezond verstand behouden. Weet dat tijdens dit soort bijeenkomsten een gigantische hoop flauwekul voorbij komt. Redelijk onschadelijk. Veel bullshit, weinig wol. Dat veel maar voren gebrachte ‘dingen’ niet kunnen werken. Hij heeft door de jaren heen talloze standwerkers aangekondigd en hun kunstje zien opvoeren. Het ziet er indrukwekkend uit, maar in de kern slaat het zelden ergens op.

De succes illusie
Richard schrijft af en toe ook over dit onderwerp. Vaak korte artikelen; die regelmatig gebundeld worden in relatief dunne boeken, bijvoorbeeld Hoe vang ik een rat? (uit 2004).

Dit jaar verscheen een voor zijn doen dik boek. Bijna tweehonderd pagina’s: De succesillusie : hoe trainers, goeroes en consultants u dagelijks bedriegen en hoe u daar in zeven eenvoudige stappen vanaf komt. In de ondertitel ziet u de échte Richard Engelfriet aan de slag. Humor. Richard Engelfriet is een super optimist, die zich met een kwinkslag door het leven beweegt. Het leven niet té zwaar opneemt. Op z’n tijd een grap maakt. ‘in zeven eenvoudige stappen’ is zo’n grap. Een ‘sneer’ naar alle goeroes die in hun boeken en therapieën ook aankomen met dit soort getallen (5, 9).

Geen garantie op succes
In De succesillusie komt Richard Engelfriet keer op keer terug op hetzelfde. Geloof niet dat er mensen zijn die weten hoe je succes kunt hebben of krijgen. Er bestaan geen gouden formules. Geloof niemand die anders beweert. Met een verhaal aan komt zetten dat dít dé manier is. Wat dit betreft lijkt het sterk op de afval-branche. Elke dieetkookboekenschrijver beweert in wezen hetzelfde. Onzin. Alleen minder eten helpt, de rest is onzin. In zijn boek haalt hij tientallen namen en ‘methodes’ naar voren. Maakt van velen gehakt. Bij sommigen is hij iets minder outspoken en kan er een lachje vanaf. Een genot om te lezen. want schrijven kan ‘ie. 

Je betrapt voelen
Het boek bestaat uit drie delen. Het middelste deel is het grappigst én meest confronterend. Ik denk niet dat er iemand in Nederland rondloopt die zich niet betrapt voelt. In dit hoofdstuk (Het grote management sprookjesboek) bespreekt hij ruim honderd lemma’s. Ruim honderd sprookjes. Die hij kort uitlegt en fileert. Ikzelf moest bij verschillende lemma’s toegeven dat ik ‘iets’ met dat onderwerp had; er tot op een bepaalde hoogte ook in ‘geloofde’. Of dat ‘de bieb’ regelmatig iets organiseert waar vraagtekens bij gezet kunnen worden.

Maarten van Rossem, de grumpy old historian, lijkt me een man die zich niet aangesproken hoeft te voelen. 

Hieronder zal ik m’n eigen zonden opbiechten. Daarna doe ik een poging om wat tegengas te bieden. Daar kan Richard wel tegen, vermoed ik. Of hij me gelooft, is een ander verhaal.

10.000 uren regel
Bekend geworden door Malcolm Gladwell. Heb je voldoende talent en er tienduizend uren in geïnvesteerd, dan wordt je een goede muzikant, tegelzetter of leraar. Onzin, maar het is een mooi verhaal.

5/95-doorbraak
Engelfriet haalt hier Ben Tiggelaar naar voren die met deze getallen schermt. Engelfriet vergeet Daniel Kahneman te noemen, op wie Tiggelaar zich beroept. Het is het verhaal dat ‘de mens’ vooral aangestuurd wordt door zijn gevoel-systeem (Systeem 1). Dat 95% van de tijd actief is. Bewust nadenken doen we met Systeem 2, onze ratio. 

Brainstormen
Wie heeft er niet aan meegedaan. Engelfriet: En wat bleek? Individuen leveren los van elkaar veel meer en betere ideeën dan als groep.

Co-creatie
Engelfriet: Als uw consultant het heeft over samenwerken, zit zijn uurtarief waarschijnlijk onder de 100 euro. Staat er co-creatie in de offerte, dan begint het bij 250 euro. Ex BTW en reiskosten.

Comfort zone
U weet het inmiddels wel. U moet uit uw comfort zone gelokt worden. Of geduwd. Om dingen te gaan doen u nog nooit heeft gedaan. Omdat u het niet durft of kunt. 
Engelfriet gruwt er van. Wil precies het tegendeel: doe waar u goed in bent. Waar u zich goed bij voelt. Alleen kan hij het veel grappiger verwoorden of tijdens zo’n seminar vertellen. Desondanks vrees ik dat het in talloos veel functioneringsgesprekken terug komt. Gepusht wordt door managers die zelf liever blijven doen waarin zij zelf denken goed te zijn. 

Denken in mogelijkheden
Modieus. Richard vindt het belangrijk dat mensen die met dit soort kreten komen, tegengas krijgen en gewezen worden op beperkingen. Niet alles hoeft te kunnen. Of anders: schoenmaker blijf bij je leest.

Disruptive innovation
Een sprookje. Dat kleine ‘ontregelende’ bedrijven alom aanwezig én zeer succesvol zijn. Slotzin Engelfriet: Het aandeel van grote bedrijven neemt in werkelijkheid alleen maar toe ten opzichte van hun kleine disruptieve broeders.

Elevator pitch
Alom ingeburgerd. Wordt overal geoefend. Mensen worden ermee achter de vodden gezeten. Denk bijvoorbeeld aan de cursussen van het UWV om oudere werklozen aan een niet bestaande baan te helpen. Engelfriet: Er bestaat geen enkel bewijs dat pitchen leidt tot succes. Het enige dat u leert, is presenteren op een podium.

Enneagram
Tot m’n schande moet ik bekennen dat de bibliotheek af en toe mensen aan het woord laat die Engelfriet op de hak neemt. Zo ook hier. Een systeem dat iets met het getal negen heeft. Engelfriet: Het enneagram is even grondig onderbouwd als de horoscoop in de Libelle.

Erin geloven
Prima, maar werkt niet.

Eskimo’s hebben wel 70 woorden voor sneeuw
Idem. Niet waar.

Failure is not an option
Natuurlijk wel. Er mislukt meer dan dat er lukt. Learn to cope with it. Stoere taal helpt niet.

Flow
Sprookjesachtig is vooral als u gelooft dat door in een flow-toestand terecht te komen, u succesvol zult worden of zijn. 

Inspiratie
Engelfriet: Dafne Schippers wacht ook niet op inspiratie om de 100 meter te lopen. Wel op het startschot.

Intuïtie
Een gevaarlijke attitude. Engelfriet: Blindvaren op intuïtie als u zonder horeca-ervaring een restaurant begint in Frankrijk terwijl u geen woord Frans spreekt lijkt mij buitengewoon onverstandig.

Kantelen
Deze doet pijn. Bezondig me er zelf vaak aan. Zie alom kantelingen. Grote veranderingen. Die veel impact op de samenleving zullen hebben. Richard Engelfrietstelt echter: De kantel-fanclub doet sterk denken aan de fans van de disruptive innivation: als u wilt plakt u overal een kantel-sticker op en heeft u altijd gelijk.

En hij heeft natuurlijk deels gelijk. 

Leiderschap
Leiders zijn belangrijk. Hebben een gigantische impact op het floreren van een bedrijf. Engelfriet maakt kachelhout van die aanname: Serieuze wetenschappers komen niet verder dan een schamele vier procent.

LSD
Luisteren, Samenvatten, Doorvragen. Engelfriet: Kan iemand stoppen met die onzin?

Marktonderzoek
Vergroot uw kans op succes. Natuurlijk. Iedereen weet het. In elke branche doen we het. Ook in de bibliotheeksector. Engelfriet: Ik ben erg benieuwd naar het onderzoek dat die stelling onderbouwt. Temeer daar deelnemers in onderzoeken amper zeggen wat ze écht menen. Twee zinnen over ‘de’ Action: Winkelketen Action groeit ook zonder marktonderzoek. Ze verkopen louter goedkope spullen die u niet nodig heeft.

Maslows piramide
Iedereen kent hem. Helaas is het gebaseerd op slappe wetenschap. 

Mindfullness
Tja. Bingo. Ook in de bibliotheek. Regelmatig worden kenners aan het woord gelaten. Is redelijk onschadelijk, maar als u echt problemen heeft weinig zinvol.

NLP
Wederom: neurolinguïstisch programmeren wordt regelmatig in ‘de bieb’ aangeboden. Richard raadt u aan even te googelen met de woorden ‘kritiek NLP’. Tjakka!

Nudging
Een van de weinige lemma’s waar Richard wel in gelooft. Mensen kun je wel degelijk sturen, iets laten doen waar ze niet zo voor open stonden. Maar omdat er genudged wordt passen ze hun gedrag aan.

Omdenken
Berthold Gunster houdt er een aardige boterham aan over, maar feitelijk is het onzin.

Open mind
Iemand die dit bepleit bedoelt dat u uw gezonde verstand thuislaat en open staat om bedonderd te worden.

PDCA-cyclus
Plan Do Check Act is een open deur. Denk na, voordat je met iets begint! Niets mis mee, maar met gezond verstand doe je ongeveer hetzelfde. Daarvoor hoef je niet naar een congres of een boek te lezen. 

Semco
Een manier om bedrijven te leiden. Ricardo Semler is de grondlegger. Engelfriet kan niet nalaten om op te merken dat zijn bedrijven helemaal niet zo succesvol zijn. Laat onverlet dat Semler overal voorbij komt, tot aan in Tegenlicht (Oeps!) toe.

SMART
Specifiek, Meetbaar, Acceptabel, Realistisch, Tijdgebonden. Engelfriet: Het klinkt schitterend, maar ieder spoor van bewijs ontbreekt.

Stip aan de horizon
Engelfriet citeert Jos de Blok: ‘Als je net te horen hebt gekregen dat je kanker hebt, dan zit je niet te wachten op een wijkverpleegkundige met een stip op de horizon in haar hoofd.’

Storytelling
Engelfriet: Het is prachtig als u een mooi verhaal kunt vertellen. Het is echter een sprookje om te denken dat het daarom ook waar is.

Veranderingen gaan steeds sneller en zijn fundamenteler: we leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk
Oeps! Een zeer groot oeps! Deze zin van hoogleraar transitiekunde jan Rotmans haal ik vaak naar voren. Engelfriet noemt bij dit lemma de vader van deze zin (Jan Rotmans) trouwens niet, maar schaart hem onder de noemer ‘managementgoeroes’. En die zijn er veel. De tijd zal leren wie het bij het juiste einde zal hebben. Sukkelen we gewoon zoals vroeger van de ene na de andere verandering; of leven we écht op een breukvlak. Ik neig ondanks alles toch ietsje meer naar die kant. Sorry, Richard.

Wisdom of the crowd
Engelfriet is sceptisch: Zoek bij complexe problemen dus liever een vakman met kennis van zaken en zet de crowd hooguit in om erover te twitteren. Dat kunnen ze namelijk wel uitstekend.

Zelfsturende teams
Engelfriet: Populair sprookje onder managers. () Mispoes: zelfsturing blijkt vooral goed te werken bij organisaties die toch al lekker lopen.

VERHALEN VERTELLEN
Richard Engelfriet weet als geen ander dat veel mensen op zoek zijn naar een manier om een inkomen te verwerven. Ook als er feitelijk onzin of bullshit wordt verkondigd, uitgevent et cetera. Hij doet zelf aan dit ‘circus’ regelmatig mee.

Aan de andere kant kun je het ook anders tegemoet treden. Overal lopen mensen rond die een verhaal in de aanbieding hebben. Een verhaal waar zij – niet cynisch gedacht – zelf in geloven. Waar ze over nagedacht hebben. Op basis van wat zij in de samenleving tegenkomen. Een verhaal als manier om de (harde) realiteit te lijf te kunnen gaan. Een manier om te leren wheelen en dealen met alle veranderingen die ons omringen.

Onder het lemma storytelling heeft Richard het er over (zie hierboven).Hij doet het af als sprookjes. Té mooi om waar te zijn. Waarschijnlijk heeft hij gelijk. Het gros van de ‘verhalen’ die hij aanhaalt werken niet. Dat wil zeggen: zakken voor het examen. Als wetenschappers keihard onderzoeken of een bepaald verhaal resultaat oplevert. Maar tegelijkertijd kan het desondanks mensen helpen. Denk aan het placebo effect. Ontlenen er steun aan. Troost. Worden collega’s iets-je closer. Begrijpt een klucht mensen dat ze samen ergens voor staan. Mee bezig zijn.

Richard Engelfriet kent waarschijnlijk Yuval Noah Harari. De Israëlische historicus. Die in Sapiens : een kleine geschiedenis van de mensheid en Homo Deus : een kleine geschiedenis van de toekomst omstandig laat zien dat menselijke samenlevingen bij elkaar worden gehouden door … verhalen.

Verhalen waar bijna alle leden van zo’n ‘club’ in geloven. Anderzijds moet ik met Richard Engelfriet concluderen dat niet alle verhalen (én dat zijn er héél erg veel!) kunnen kloppen. De kunst is natuurlijk om als samenleving te (gaan) geloven in de verhalen (sprookjes) die het meest waar zijn. Die niet gebaseerd zijn op flauwekul. Alhoewel? Als ze werken! Helpen om gemeenschappen bij elkaar houden. Of ze te mobilseren voor een andere weg. Hoe erg kan dat zijn?

Boeken van Richard Engelfriet
Hoe vang ik een rat? (2004)
Passie : het boek dat niet werkt (2008).
Verkeerd verbonden! : hoe Nederland verzuimt problemen op te lossen (samen met Herman de regt) (2006)
Zo simpel kan het zijn : simpele oplossingen voor lastige problemen (2014)

UIteraard is Richard niet de eerste die kritische kanttekeningen bij dit ‘circus’ plaatst. Een relatief nieuw geluid is afkomstig van Japke-D. Bouma. Zij schrijft sinds 2012 in de NRC wekelijks  over dit soort ‘jeuk’-woorden of begrippen. In 2015 verscheen een bundeling: Gids voor de kantoorjungle : over de bitch, de irritante stagiair, de geboren leider, de controlfreak & andere kantoortypes. Dit najaar komt een tweede bundel uit: Ga lekker zélf in je kracht staan.

Citaat 495 (vrijdag 29 september 2017)
Homepage Citaten 2017