Tijdens de laatste dag van dé (?) hittegolf van 2018 las ik Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS van Arjen van Veelen. Verscheen dit voorjaar bij De Correspondent, waarvoor hij nu als Correspondent Klein Nederland werkt.
Correspondent
Een goeie benaming. Arjen toont zich in dit boek een echte correspondent; iemand die voor ons hier verslag doet van zaken die hem daar opvielen.
Tot voor kort woonde hij samen met zijn vrouw in de Verenigde Staten en schreef daarover ook incidenteel voor De Correspondent.
Rosanne Hertzberger, zijn vrouw, kreeg ruim drie jaar geleden als biochemicus een baan aangeboden bij een universiteit in St. Louis. Dus vertrok het echtpaar naar deze stad in Missouri (in the Heartland). Hun eerste kind werd er geboren. Arjen van Veelen had zich voorgenomen om als huisman daar zijn eerste historische roman te gaan schrijven. Het liep echter anders.
Arjen raakte gefascineerd door St. Louis; en the States. Trok er veelvuldig op uit en ging er artikelen over schrijven. Dat rondtrekken en erover schrijven heeft uiteindelijk geleid tot Amerikanen lopen niet.
Het was de bedoeling dat ze er minimaal drie jaar zouden blijven wonen, maar na ruim twee jaar was het over. Rosanne werd ontslagen en ze keerden terug naar Nederland. Het lukte het echtpaar niet om in Amsterdam een huis-je te kopen. Te duur! Dus kwamen ze in Rotterdam te wonen.
Achteraf zal Arjen van Veelen blij zijn dat hij daar heeft mogen wonen. Waarschijnlijk hoopte het stel dat ze in New York of Los Angeles terecht zouden komen, maar St. Louis is vooral voor hem een godsend geweest. Een perfect plaats om te leren ontdekken hoe het ‘echte’ Amerika er uit ziet.
Apartheid City
Op 14 mei 2018 werd op ‘zijn’ Correspondent een voorpublicatie van Amerikanen lopen niet geplaatst. De titel van dat ‘artikel’ is veelzeggend: Ik dacht dat ik Amerika kende. Tot ik naar ‘Apartheid City’ verhuisde. Hij zet Apartheid City tussen aanhalingstekens, maar iedereen die dit boek leest (en dat is geen straf, integendeel!) zal tot zijn of haar schaamte moeten toegeven dat de Verenigde Staten (nog steeds) heel erg veel kenmerken van een apartheidsstaat heeft. “Dat bestaat toch niet meer!”, zult u wellicht uitroepen. “Dat was toch iets van lang geleden én Zuid-Afrikaans!?”
Helaas, de werkelijkheid is anno 2018 heel anders. Feitelijk zijn er in de Verenigde Staten twee strikt van elkaar gescheiden werelden. En de zwarten, hispanics en andere kleurlingen zijn nog steeds de onderliggende partij. En de uitverkiezing van Barack Obama in 2009 heeft daar – achteraf bezien – niets aan veranderd. Die verkiezing verhulde dat er in de kern twee soorten burgers in God’s greatest country naast elkaar leven. Gescheiden van elkaar.
Deplorables
Van die kleurlingen klopt trouwens niet helemaal. Arjen van Veelen komt er tijdens zijn vele toertochten door de omgeving van St. Louis achter dat er ook veel blanken zijn die in diezelfde apartheidsstaat leven; alleen kijken zij ook nog neer op die zwarten en kleurlingen. Maar op hun beurt kijken de geslaagde blanken ook op hen neer; zitten in de basket of deplorables.
Een benaming die Hillary Clinton – heel dom (maar grotendeels wel waar) – op een grote groep blanken plakte die het economisch niet bepaald meezit; en vaak ronduit racistisch zijn.
Aan die toertochten zit trouwens een leuk weetje. Arjen bezoekt meestal kleine tot zeer kleine plaatjes, die vernoemd zijn naar min of meer beroemde Europese plaatsen: Paris, Cairo, West Frankfort en Amsterdam. Alleen is de grandeur van omgeving en mindset daar vaak ver te zoeken. Sterker: is afwezig. Alhoewel ook dat niet waar is: hij constateert dat in dit soort gemeenschappen mensen elkaar ‘vasthouden’. Alleen heeft die empathische houding alleen betrekking tot mensen die er ongeveer hetzelfde uitzien. Verder: veel xenofobie en vaak openlijk racisme. Ook ziet hij veel ignorance, onwetendheid over ‘de wereld’. Mensen weten dat ze slachtoffer zijn, maar zoeken de schuld daarvoor bij andere sloebers die er ook weinig aan kunnen doen.
Opmerkelijk is wel dat Arjen niet meeheult in het zeer grote koor van hoogopgeleide, vaak blanke mannen die zich afzetten tegen populisten. Met dit boek schaart hij zich aan de zijde van een David Van Reybrouck die al in 2009 (!) een pleidooi hield voor populisten. Niet voor hun (vaak racistische en xenofobe) ideeën, maar wel begrip toont voor hun onbehagen. Ze zijn vaak slachtoffer van een wereld die in sneltreinvaart is veranderd (zeg: geglobaliseerd) waardoor hun economische zekerheden onderuit werden geschoffeld. En er waren geen politieke partijen die dat tegen wilden of konden houden. Bijna alle Westerse politici (in de VS de Conservatieven en Democraten) geloofden sinds het midden van de jaren zeventig steeds heiliger in de ‘heilige’ markt. Die ‘het’ zou gaan regelen. Voorwaarts richting afbreken van de welvaartsstaat en lastige wetten voor (grote) bedrijven afschaffen.
Een rijk boek over St. Louis
Mocht u de indruk hebben dat het een larmoyant boek is (geworden), dan moet ik die indruk wegwerken. Niet alleen heeft Arjen van Veelen een goede schrijfstijl, maar hij reikt in pakweg tweehonderd pagina’s een rijkgeschakeerd beeld aan van de Verenigde Staten. Van nu, maar zeker ook van vroeger. Hoe de VS is ontstaan en hoeveel offers daarvoor zijn gebracht. De ellende die Van Veelen schetst is niet uniek; past in een lange traditie van machtige heren die alles en iedereen onderdrukken. Dat kan ook niet anders als je erg rijk wilt zijn en blijven.
Uiteraard krijg je ook een goed beeld van de opkomst en neergang van St. Louis. Was ooit de grootste plaats in de VS. Ooit werden er de Olympische Spelen gehouden, T.S. Eliot en Chuck Berry komen er vandaan. Route 66 komt er voorbij. De Mississippi stroomt er doorheen. Dichtbij ligt de Missouri. Ooit was het voorname plaats, maar door het wegvallen van veel economische bedrijvigheid is het in aantal inwoners en welstand sterk ingekrompen. Feitelijk bestaat St. Louis uit twee werelden, and the twain never shall meet. Rijke en arme bewoners leven in hun eigen ‘apartheidsstaat’.
Een uniek boek over de VS?
Uiteraard is Amerikanen lopen niet het eerste boek over de mess waarin de Verenigde Staten zich momenteel bevindt. Honderden boeken zijn er geschreven over ongelijkheid, racisme, uitroeien van indianen, het wegvallen van hele industriesectoren et cetera. En de laatste jaren ook tientallen over de onmacht van Conservatieven én Democraten om het voor miljoenen (tientallen!) aan de onderkant van de samenleving beter te maken. Sterker: jaar na jaar verslechtert hun positie. Wel is het een van de weinige keren dat een ‘échte’ Nederlandse schrijver (geen journalist als Frans Verhagen, Charles Groenhuijsen of Willem Post) hierover een boek schrijft. Daarin is het in mijn ogen uniek. Het boek heeft literaire kwaliteiten.
Kritische schrijvers
Het verhaal en de analyse van Arjen van Veelen is niet uniek. Andere schrijvers gingen hem voor. Voor veel Amerikanen zijn The States een failed state. Voor hen is geen (economische) voorspoed weggelegd. Sterker: in rap tempo worden uiteenlopende ‘voorrechten’ momenteel uitgekleed. Alternatieve politici dienen zich aan, maar hebben momenteel weinig tot niets te zeggen. Van Veelen gelooft samen met veel criticasters niet dat de Democraten met ‘de’ oplossingen zullen komen. Ze maken deel uit van het probleem; alhoewel ze niet zo rücksichtlos zijn als de huidige generatie conservatieve senatoren en afgevaardigden.
Dit soort geluiden kun je ook in Nederlandse kranten en tijdschriften ophalen, maar daar heerst vooral de toon dat zodra Trump weg is het met the States en de deplorables veel beter zal gaan. Echt kritische volgers van de Amerikaanse samenleving worden in Nederlandse media weinig in vertaling aan het woord gelaten. Dat is in de Verenigde Staten niet veel anders. De mainstream media zijn ook niet zó kritisch. Daarvoor moet je op zoek naar ‘de krochten’ van het internet. Of boeken en artikelen die geschreven worden door mensen als Naomi Klein, Noam Chomsky, Chris Hedges, Sarah Kendzior, Umair Haque of Andrea Chalupa. Aan dat ‘koor’ voeg ik vandaag een nieuwe naam toe.
Lee Camp
Tijdens het lezen van Arjen van Veelen’s boek viel mijn oog op een artikel in Truthdig. Een online platform à la De Correspondent; maar veel kritischer. Daar verscheen woensdag 25 juli American Society Would Collapse If It Weren’t for These 8 myths. Lee Camp blijkt een stand-up comedian te zijn met een eigen show op RT America.
Voor Truthdig schreef hij een column die volgens mij prima aansluit bij het boek van Van Veelen en anderen die proberen te begrijpen wat momenteel in de Verenigde Staten gaande is. Lee Camp is échter nog stelliger, kritischer in zijn verhaal. Hij noemt het woord niet in de mond, maar feitelijk weet hij dat in de VS een staatsgreep heeft plaatsgevonden. Een zeer kleine ‘elite’ heerst over het gros van de bevolking. Alleen begrijpt hij niet waarom die 99% niet écht in opstand komt. Daarover gaat zijn column. Die quasi serieus, half grappig is bedoeld. Daarmee doet hij denken aan een andere stand-up comedian. Uit Groot-Brittannië. In 2015 verscheen de Nederlandse vertaling van het boek Revolutie van Russell Brand. Ik schreef er eerder over: Een april – Dit is het moment voor verandering. (april 2016)
Acht redenen waarom Amerikanen niet in opstand komen
Lee Camp heeft het niet over redenen, maar over mythes. Dat past prima in ‘een verhaal’ dat door andere denkers steeds vaker naar voren wordt gebracht. Samenlevingen worden bij elkaar gehouden door verhalen. Verhalen waar op zeker moment bijna iedereen in gelooft. Maar feitelijk gaat het om gebakken lucht. Donder en bliksem worden niet veroorzaakt door Donar, een vijf dollar biljet is gewoon een stukje papier, Jezus is niet uit de dood opgestaan en ‘de markt’ regelt niet alles. Maar die verhalen, die mythes zijn wel hardnekkig. Ook als duidelijk is geworden dat het ‘slechts’ een verhaal is. Fictie.
American Society Would Collapse If It Weren’t for These 8 myths. Ik vermoed dat Arjen van Veelen zich voor een groot gedeelte in dit betoog kan vinden. Vermoed ook dat zijn vrouw dit minder zal doen.
8. We have a democracy
Als je denkt dat we nog steeds een democratie of een democratische republiek hebben, stel jezelf dan de volgende vraag: wanneer was de laatste keer dat het Congres iets deed dat door het Amerikaanse volk werd gesteund dat niet in lijn was met bedrijfsbelangen? … Je kunt het waarschijnlijk niets noemen.
7. We have an accountable and legitimate voting system
Nee, we hebben wat een grote Harvard-studie het slechtste verkiezingssysteem in de westerse wereld noemde. Denk aan een een peuter op een autostoeltje, en die peuter heeft een klein, felgekleurd speelgoedstuurwiel vast zodat hij het gevoel heeft dat hij in de auto rijdt? Dat is wat ons verkiezingssysteem is – een speelgoedstuurwiel. Niet verbonden met iets. We zitten hier allemaal als zuigelingen en schreeuwen opgewonden: “Ik stuur!”
6. We have an independent media that keeps the rulers accountable
Het is hun missie om het geloof in de mythen waar ik je nu over ga, echt te versterken.
5. We have an independent judiciary
“De meest elementaire grondwettelijke rechten … zijn voor velen gewist. … Ons rechtssysteem heeft, zoals Ralph Nader heeft opgemerkt, geheime wetgeving, geheime rechtbanken, geheime bewijzen, geheime begrotingen en geheime gevangenissen gelegaliseerd in naam van de nationale veiligheid. “
4. The police are here to protect you. They’re your friends
De politie in ons land is in de eerste plaats ontworpen om twee dingen te doen: het bezit van de rijken beschermen en de volledig immorele war on drugs voortzetten – wat per definitie een oorlog tegen onze eigen mensen is.
3. Buying will make you happy
De duistere waarheid is dat we de mythe moeten geloven dat consumeren het antwoord is, anders valt het systeem stil. En als we niet blijven consumeren, dan beginnen we na te denken, beginnen we vragen te stellen. Die vragen zijn niet goed voor de heersende elite …
2. If you work hard, things will get better
Dus als we zouden willen, zouden we van het meeste werk af kunnen komen en tienduizenden uren meer hebben om van ons leven te genieten. Maar dat doen we helemaal niet. En niemand mag deze vragen stellen, althans niet op je reguliere ethergolven. Zelfs een halve stap zoals een universeel basisinkomen wordt nauwelijks besproken, omdat het niet overeenkomt met onze culturele programmering.
1. You are free
We zijn minder vrij dan een hond aan de leiband. We leven in een van de moeilijkst werkende, meest ongelijke samenlevingen op de planeet met meer miljardairs dan ooit.
Nederland
Ik vermoed dat niet iedereen in kan of wil stemmen met alle mythes van Lee Camp. Wellicht roept u uit: “Het kan tóch niet zo erg zijn?” Zeker lijkt me dat ze u tot nadenken aanzetten. Over the States en hoe het bij ‘ons’ is geregeld. Ikzelf denk dat we vooral ook in Nederland en Europa over mythes 8, 6, 3, 2 en 1 moeten gaan nadenken. En waakzaam blijven over punt 7, 5 en 4.
Citaat 543 (zondag 29 juli 2018)
Homepage Citaten 2018
