Hoe onze omgang met muziekdragers door de jaren heen is veranderd.

Fonobussen bestaan niet meer. Daar konden muziekliefhebbers van het midden van de jaren zeventig tot begin van deze eeuw lp’s en later cd’s lenen. Muziek die je thuis kon uitproberen. Vaak maakte je als lener een kopietje. Vroeger op muziekcassettes; later ging je – zoals dat heet – cd’s branden.

Ook in onze regio reed zo’n fonobus rond. Die werd gerund door twee jongens uit Uden. Ze legden aan in Gemert, Helmond, Oss, Uden en Veghel. Jarenlang trokken ze veel muziekliefhebbers. Op zeker moment hielden ze hun krakkemikkige bus voor gezien en gingen vanuit een winkel cd’s verhuren. De een in Uden, de ander in Oss.

Een oceaan aan muziek
Via Via was de naam van de Osse verhuurder. Daar was jarenlang een succesvolle business, maar op zeker moment kwam er toch de klad in.

Dat lag niet alleen aan de bibliotheken, die in onze regio ook cd’s in hun assortiment gingen opnemen en uitlenen. Die bibliotheken legden immers andere klemtonen.

Nee, de klad kwam er veel meer in doordat mensen zelf muziek gingen downloaden. Illegaal. Waardoor het lenen van cd’s niet meer nodig was. Die trouwe klanten spaarden op die manier geld uit en hadden ook nog toegang tot een mer à boire. Sorry: à écouter.

Dat illegale gedoe liep dermate de spuigaten uit dat Via Via er in het najaar van 2007 mee ophield. Iets eerder was de Udense winkel ook al gestopt.

Een oase in de regio
Sinds die tijd was de Osse bibliotheek de enige plek in de regio Noord Oost Brabant waar je legaal cd’s kon lenen. Om te beluisteren, en eventueel te kopiëren. Legaal, want openbare bibliotheken dragen voor elke geleende titel (boek, cd of dvd) leenrecht af aan de Stichting Leenrecht. Die keert jaarlijks aan schrijvers, illustratoren, vertalers, musici, componisten, uitgevers leenvergoedingen uit. De Osse Bibliotheek was ook de enige in de regio, omdat de bibliotheken in Uden en Veghel al eerder stopten met het uitlenen van cd’s.

Disruptie, een voorbeeld
In het najaar van 2007 schreef ik naar aanleiding van het einde van Via Via een artikel: The cult of the amateur. In dat lange verhaal nam ik een boek mee dat toen net was verschenen. Geschreven door Andrew Keen, een van de eerste criticasters van het internet. Zijn centrale stelling toen was dat het internet the middle men overbodig zou maken. Dit visionaire boek is voor een groot deel uit gekomen. Overal in de samenleving zijn banen weggevallen omdat bepaalde diensten als het ware door ‘het internet’ zijn overgenomen. Talloze diensten zijn in the cloud verdwenen, waardoor de behoefte aan vakmensen van vlees en bloed – gekoppeld aan een bepaalde fysieke plek – is weggevallen.

In dat stuk haalde ik een vriend aan die zijn nieuwe fiets niet meer bij een lokale vakman koopt, maar via het net. Hij gaat er wel eerst even langs. Om te kijken. Probeert die vakman een advies te ontlokken, en gaat daarna vrolijk groetend naar huis om die fiets on line te gaan bestellen. Dat redelijk laakbare gedrag leek toen nog een ver van ons bed verhaal. Inmiddels is het bijna uniek als je nog wel dingen in een echte winkel koopt.

Schrikkelmaandag 1988
In 1982/1983 werd door Sony en Philips dé cd geïntroduceerd. In die beginjaren waren die schijfjes schrikbarend duur, maar zo rond 1985 begon door een iets gedaalde prijs de opmars naar een groter publiek. In die tijd begonnen de verhuurjongens ook cd’s in hun assortiment op te nemen. Ze hadden lange tijd zowel lp’s als cd’s. De Osse bibliotheek keek enige jaren deze ontwikkeling aan en stapte relatief laat in. Begon alleen met cd’s.

In het najaar van 1987 werd een basiscollectie van pakweg vierhonderd cd’s samengesteld. Met hulp van de grootste fonotheek van Europa, de Centrale Discotheek Rotterdam. Deze CDR leent onder de naam muziekweb sinds 1961 lp’s, cd’s en dvd’s uit.

Op maandag 29 februari 1988 werden de eerste cd’s uitgeleend. Sinds die schrikkeldag werden met de verhuuropbrengsten nieuwe cd’s aangekocht. Vanaf het begin liep het storm en in korte tijd groeide de collectie flink.

December 2019
Enkele weken geleden hebben we binnen onze regio met pijn in het hart besloten om te stoppen met het aanschaffen van nieuwe cd’s. Die beslissing kwam niet uit de lucht vallen. Al jarenlang zit het uitlenen van cd’s in het spreekwoordelijke verdomhoekje. Steeds minder leden nemen een ceedeetje mee naar huis. Om nieuwe muziek te leren kennen, dan wel er (soms) een kopietje van te maken of te downloaden naar de harde schijf van een computer of iPod. Die trend heeft een zelfversterkend negatief karakter. Omdat er minder cd’s worden uitgeleend, komt er minder leengeld binnen, waardoor (nog) minder nieuwe cd’s aan de collectie kunnen worden toegevoegd, waardoor het aanbod voor degenen die nog wel een cd lenen (nog) minder wordt, waardoor zij nog minder vaak lenen et ecetera.

Die negatieve spiraal laat zich niet meer omdraaien.

To stream or not to stream
Té veel mensen (leden én niet-leden) zijn overgestapt naar streaming. Hebben het gemak ontdekt van muziek die zonder veel gedoe naar je toekomt, er altijd is en vaak weinig kost. De hoogtijdagen voor de bibliotheek (althans wat betreft het uitlenen van cd’s) waren al voorbij toen steeds meer mensen ontdekten dat ze via het internet illegaal muziek konden downloaden. Daarbovenop kwam enige jaren later de komst van diensten als Spotify. Zij waren voor veel mensen, die niets moesten hebben van al dat gedoe met illegaal downloaden, een uitkomst. Vierentwintig uur, zeven dagen per week muziek uit het stopcontact. Zonder gedoe. Alleen zit er in de gratis variant wel veel vervelende reclame; maar die kun je voor een klein bedrag per maand afkopen.

Schrikkelzaterdag 2020 – een ‘afscheidsfeestje’
Op zaterdag 29 februari staan we in de Osse bibliotheek stil bij ons 32-jarig jubileum. Ons voornemen is om de in 32 jaar opgebouwde collectie te handhaven. Het grootste, en ‘belangrijkste’ deel. Het gros van de collectie staat inmiddels in het magazijn, maar kan via de (web)catalogus benaderd en gereserveerd worden.

Verder kunnen alle titels die opgenomen zijn in de collectie van de Centrale Discotheek Rotterdam – die zich sinds enige jaren muziekweb noemt – gereserveerd en geleend worden. Klik hier voor (dit) Muziekweb.

De Bibliotheek Utrecht heeft onlangs een andere beslissing genomen. Inwoners van de vierde stad van het land treffen in hun bieb in het verbouwde postkantoor gene cd’s meer aan. In december wordt de hele collectie (26 duizend stuks) verkocht. Voor een euro per stuk!

Artikel: Graaien maar! Voor een prikkie doet bibliotheek Utrecht cd-collectie (26.000 stuks) in de verkoop (AD, 19 december 2019)

Verkoop overtollige cd’s
Speciaal voor deze schrikkelzaterdag is met de stofkam door de collectie gegaan en zijn circa vijfduizend minder courante cd’s afgeschreven. Deze worden deze dag verkocht. Een euro per stuk; twaalf voor een tientje. Uiteraard zitten op alle cd-boekjes stickers. De nadruk ligt op klassiek en minder bekende popartiesten, verzamel- en kindercd’s.

Een enquête – Hoe onze omgang met muziekdragers door de jaren heen is veranderd.
Op zaterdag 29 februari 2020 sluiten we in onze regio een periode af. In tweeëndertig jaar is er veel gebeurd. Dingen zijn opgekomen, hebben een tijdje gefloreerd en nu maken we de natijdagen mee. Iedere muziekliefhebber die al enige tijd meeloopt zal dit beamen.

Middels een enquête willen we een beeld krijgen van hoe muziekliefhebbers uit het werkgebied van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken omgaan met muziek. Het invullen van de enquête kost u ongeveer vijf minuten.

De enquête bevat vragen over cd’s kopen, lenen, opnemen, downloaden. Vragen over streamen, lp’s en hoe u nieuwe muziek leert ontdekken. Leuk om te doen. We zijn ook benieuwd naar uw lievelingsplaat; en er is ruimte om muziekverhalen met ons en de regio te delen.

De resultaten presenteren we op zaterdag 29 februari in de Bibliotheek Oss. Die dag staan er tussen elf en vier nog meer activiteiten op het programma. En ondertussen kunt u de hele dag voor een schijntje de mooiste cd’s (met stickers) kopen.

Schrikkelmaandag 2016
Vier jaar geleden stond ik ook stil bij schrikkeldag en schreef een stuk-je over ‘alle’ veranderingen die de bibliotheek de laatste jaren (pakweg dertig) zoal heeft meegemaakt. Artikel: Schrikkelmaandag in 1988 én 2016 (maandag 29 februari 2016)

Via Google kwam ik met de zoekterm fonobus terecht op een artikel van Willem van Zeeland. Een popjournalist die tegenwoordig voor de VPRO werkt. Hij komt uit de regio (Boekel) en neemt de fonobus in Record Store Day: Tien bijzondere platenwinkels (en de albums die ik er kocht) verschillende lokale muziekzaken mee.

Hij neemt in zijn artikel veel, inmiddels al lang niet meer bestaande lokale muziekwinkeltjes mee. En beschrijft dat je daar vaak lp’s en cd’s kon ‘scoren’ die daar eigenlijk niet thuishoorden. Een kenner en liefhebber aan het woord. Een feest van herkenning voor elke muziekliefhebber uit de regio Noord Oost Brabant.

Citaat 625 (vrijdag 20 december 2019)
Homepage Citaten 2019