Schrikkelmaandag in 1988 én 2016

Op donderdag 24 maart wordt door stichting De werkende mens de eerste activiteit in de Bibliotheek Oss georganiseerd. De Werkende mens is een kring voor Oss en omgeving die zich bezig houdt met het industriële verleden van deze stad. Ze brengen regelmatig het tijdschrift ‘Tussentijds’ uit en organiseren tentoonstellingen en lezingen. Die werden tot eind 2015 in het Stadsarchief Oss, in de Peperstraat, gehouden. Het Stadsarchief Oss is begin 2016 bij de bibliotheek aan de Raadhuislaan ingetrokken. Lezingen over historische onderwerpen zullen vanaf heden daar worden gehouden.

De eerste avond gaat op donderdag 24 maart 2016 over ‘De Bibliotheek, toen, nu en morgen‘. Oud-wethouder en historisch onderzoeker/publicist Gerard Uijn zal voor de pauze vooral ingaan op de beginjaren van de Osse Leeszaal en bibliotheek, die zoals wellicht bekend in 1921 door pater Titus Brandsma werd opgericht.
Ikzelf zal na de pauze vooral ingaan op de jaren na de Tweede Wereldoorlog, en proberen aan te geven wat we ‘morgen’ gaan doen. Een rode draad in ons beider betoog zal ongetwijfeld zijn dat we anno 2016 nog steeds in de geest van Titus werken. Er is veel veranderd, maar ook gelijk gebleven.

U zult begrijpen dat gedurende anderhalf uur slechts een klein deel van die lange periode (95 jaar) kan worden behandeld.

Momenteel zit ik in de fase van afwegen. Wat zal ik wel en niet meenemen in mijn verhaal. Een deel van dat verhaal heeft natuurlijk te maken met de materialen die ‘de bieb’ door de jaren heen zoal heeft aangeschaft en ter beschikking gesteld aan haar leden en bezoekers.

Schrikkelmaandag 29-2 (in 1988 én 2016)
Vandaag realiseerde ik me dat de Osse bibliotheek op maandag 29 februari 1988 met het uitlenen van cd’s begon. Achtentwintig jaar geleden. Een memorabel moment.

Ruim vijf jaar nadat de compact disc was gelanceerd begon de Osse bibliotheek ook met het uitlenen van compact discs. Daarin waren we niet uniek. Zeker niet. Andere Nederlandse bibliotheken gingen ons voor. En in Oss reed toen nog de fonobus (van Wim Wijdeven en Dorus van de Crommenacker) commercieel rond. De opvolger daarvan (ViaVia) stopte al in september 2007 met het uitlenen van cd’s. Toch meenden we in 1987 ook cd’s aan het assortiment (de collectie) te moeten toevoegen. Er werd regelmatig naar gevraagd. Cd’s waren schrikbarend duur. Kopiëren kon nog niet, behalve overzetten op een cassettebandje. We maakten uit het collectiebudget geld vrij om de eerste vijfhonderd cd’s te kunnen aanschaffen en begonnen. En vanaf maandag 29-2-1988 werden uit de verhuuropbrengst nieuwe cd’s aangekocht. Er werd al meteen veel geleend; waardoor de collectie in rap tempo kon groeien. De eerste jaren werd amper klassieke muziek aangekocht. Later werd die omissie goedgemaakt. In 28 jaar zijn bijna dertigduizend cd’s aangeschaft. De eerste jaren werden er ook cd’s afgeschreven. Later stopten we daarmee en verdwenen cd’s waar weinig vraag meer naar was naar het magazijn. Begin 2016 zijn – mede door de komst van het Stadsarchief – cd’s afgeschreven, die gemist kunnen worden. Klassieke cd’s (pop én klassiek welteverstaan) worden bewaard. Ik durf de stelling te betrekken dat de Osse bibliotheek in de verre omtrek dé plek is waar je ‘bijna’ alle platen die er ‘toe doen’ kunt lenen. Of dat anno 2016 nog relevant is? Daarover kan geredetwist worden. ‘Alles’ staat immers ‘gratis’ op Spotify. Of je kunt met enige moeite de rest illegaal downloaden. Dus weg ermee?

Oss is een van de weinige openbare bibliotheken die haar cd-collectie heeft aangehouden. In onze regio zijn Uden en Veghel al jaren geleden volledig gestopt met het aanschaffen van cd’s. Gelukkig gaat de onvolprezen Centrale Diskotheek Rotterdam nog steeds door. Is sinds haar begin in 1961 uitgegroeid tot dé fonotheek voor en van Nederland. Een gigantische collectie, dit muziekweb, waar ook leden van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken op terug kunnen en mogen vallen.
Op dit moment laten we het gros van de Osse ‘ijzeren’ voorraad in het magazijn staan en kopen mondjesmaat nieuwe titels aan. In de open uitleen staan circa tweeduizend titels. Hoe lang we dit volhouden? Geen idee, maar als een dezer weken besloten zou worden dat ‘de Osse bieb’ naar het centrum moet gaan verhuizen, dan komt onherroepelijk de vraag op of we die twintigduizend cd’s mee moeten verhuizen.

Disruptie
Overal kom je dit woord tegen. In mijn lezing over de bibliotheek zal ik daar ongetwijfeld iets over zeggen. Mijn stelling is al jaren dat de (openbare) bibliotheek in een dubbele storm zit. We maken de ‘normale’ veranderingen mee; én de digitale storm. Beiden hangen deels met elkaar samen. Zeker is dat ze beiden op de bibliotheeksector inbeuken. Daarin zijn we niet uniek. Boekhandelaren, mediabedrijven en steeds meer winkels worden ook geraakt. Een belangrijk kenmerk van die dubbele storm is dat zaken die normaal lijken in rap tempo raar worden (gevonden). Dat geldt natuurlijk voor de buitenwacht; die wel of niet wel eens een bibliotheek bezoekt. Maar vooral voor de medewerkers. Die zich keer op keer moeten aanpassen aan andere ‘dingen’. Dit kan mooi geïllustreerd worden door een lijst op te stellen van materialen die de Osse Bibliotheek door de jaren heen zoal in haar collectie heeft opgenomen. En afgestoten. Want dat is de laatste jaren in een hoog tempo gebeurd: er kwamen nieuwe informatiedragers bij en we namen er weer afscheid van. Het is een geen wetenschappelijk verantwoorde lijst; ik zal ongetwijfeld sommige materialen over het hoofd zien. Maar voor iemand van twaalf jaar oud staan er verschillende onbekende zaken op. In chronologische volgorde:

Boekmaterialen	.	.	.		Niet-boek materialen	.	.
Kranten					Dia-series		*
Tijdschriften					Geluidscassettes		*
Boeken					Taalcursussen
Strips					Microfiches		*
Grootletterboeken					Turkse muziekcassettes		*
Informatie junior					Videobanden (VHS)		*
Mini informatie					Cd’s
A.O.-tjes		*			Floppies		*
Bladmuziek		*			Diskettes		*
					Cd-roms
					Nintendo		*
					Cd-i		*
					Speelleermaterialen
					Playstation
					DVD
					Xbox
					Wii
					Blu ray
					Luisterboeken
					Fundels
		.
E-boek					E-boek

De grote lijnen
Tot het midden van de jaren zeventig stonden in de Osse bibliotheek alleen boeken. Schoorvoetend kwamen toen de eerste niet-boekmaterialen binnen. De dames van toen moeten zonder enige twijfel trots zijn geweest op de eerste diaseries (landen, kunstwerken), taalcursussen (geluidscassettes met boek) en microfiches. Op die microfiches stonden in die tijd vooral boekrecensies. In het begin van de jaren tachtig kwamen de videobanden; in 1988 de cd’s. Aan het eind van de eighties begon het tijdperk van de digitale media. Jaar na jaar kwamen er nieuwe standaarden en producten bij. Een onlangs met pensioen gegane collega was continue bezig die nieuwe middelen in de collectie op te nemen. Hij werd door zijn expertise op dit brede terrein continue benaderd door collega-bibliothecarissen uit heel Nederland. Ook had hij een oog voor de komst van het e-boek. Toch zou het nog tot 2014 duren voordat er een legaal, landelijk aanbod kwam. Begin 2016 kunnen leden van de bibliotheek kiezen uit ruim elf duizend e-boek-titels. Daarvoor hoeven ze het pand aan de Raadhuislaan niet meer fysiek te bezoeken. Dat geldt niet voor alle andere materialen. Momenteel zitten sommige materialen in een sterffase. Er worden geen nieuwe titels meer aangekocht en regelmatig worden niet meer lopende objecten afgeschreven. Dit geldt vooral voor cd-roms, Nintendo, Playstation, Wii en blue ray. De tijd zal leren wanneer cd’s en dvd’s in die fase terecht zullen komen.

De Osse bibliotheek begon als een boekenpaleis en is hard op weg het weer te worden. Alhoewel we ons serieus af moeten vragen of we ook niet terug gaan naar een nog veel ouder fenomeen: gesloten uitleen. Dat bestond tot aan het eind van de jaren zestig. Leden van de bibliotheek mochten bij een balie opgeven welk boek men wilde gaan lenen. Een dame van dienst haalde vervolgens dat boek uit het magazijn en leende het uit aan het lid. Hoe? Door een lidmaatschapsnummer op een Detroit-kaartje uit het te lenen boek te schrijven en dat kaartje te bewaren.
Momenteel staan reeds duizenden boeken in een magazijn. Ik vermoed dat meer boeken daar naartoe zullen worden verhuisd. Waarom? Om ruimte te maken in de bestaande bibliotheek én om te er tegelijkertijd voor te kunnen zorgen dat een gevraagd boek relatief snel kan worden geleverd.

Wat waarschijnlijk wel zal blijven bestaan?
Steeds duidelijker wordt dat voor content betaald moet worden. Links- of rechtsom zullen we een manier moeten bedenken om er voor te zorgen dat mensen die content maken, daarvoor een redelijke vergoeding ontvangen. Gebeurt dat niet – blijft de digitale gratis jungle bestaan – dan zullen veel mediabedrijven en contentmakers brodeloos worden, omvallen. Waardoor de zo nodige ‘zeeffunctie’ van een uitgever of journalist weg zal vallen. Moeten we als burgers zelf gaan bepalen wat waardevol is. Proberen te achterhalen wat er zich in de samenleving afspeelt. De noodzaak om dit te gaan regelen wordt groter naarmate een van de manieren, om het nu betaalbaar te houden, wegvalt: reclame. In onze maatschappij komt zonder enige twijfel een groot debat op over consumeren. En of ‘het’ niet wat minder kan of moet. De aan de Engelse econoom Tim Jackson toegeschreven zin (We spend money we don’t have, on things we don’t need, to make impressions that don’t matter) is daarvan een illustratie.

Een eerlijke prijs en onze rol?
Wellicht vinden we het over een aantal jaren weer volstrekt normaal dat je voor informatie (serieus of niet!) een eerlijke prijs betaalt. Dan komt de oude functie van de bibliotheek weer meer in beeld. Met gemeenschapsgeld wordt een collectie voor een achterban (zeg een gemeente) in stand gehouden. Dat die tegen die tijd hoogstwaarschijnlijk vooral digitaal zal zijn doet er niet zo veel toe. Tegen die tijd wordt het misschien ook tijd afscheid te nemen van contributiegelden. Alle burgers van een bepaalde gemeente mogen dan gewoon gebruik maken van de door de gemeente betaalde content.

Wat delen we met elkaar?
Nou: met ons geld wordt een collectie in stand gehouden! En bibliothecarissen doen van alles om uit die gigantische zee aan informatie – én die zee is vele malen groter dan 28 jaar geleden, laat staan 1921 – brokjes apart te zetten. Voor deze of gene. Adviseren. Een verhaal vertellen. Gesprekken op gang brengen. Om te ontspannen. Zeker. Maar ook om te informeren, te inspireren, mensen te laten verwonderen, bewonderen. Bibliothecarissen brengen mensen samen. Om ‘iets’ nieuws te gaan maken. Te leren. Ontdekken. Om sterker te worden. Beter te begrijpen hoe de samenleving in elkaar zit. Alleen? Nee, in de toekomst zal de bibliotheek een plek zijn waar uiteenlopende mensen en expertises samen zullen komen. Ook nodig in een tijd waarin we wellicht gemiddeld nog maar drie dagen per week hoeven te werken. Het aantal baanlozen nog groter zal zijn. Een tijd waarin je bijna alles thuis, digitaal kunt doen. Maar een mens blijft een sociaal dier. Die niet zonder menselijk contact kan. Graag anderen wil ontmoeten, maar niet altijd daarvoor een kopje koffie wil of kan afrekenen. Over dit en nog andere aspecten van de bibliotheek in de toekomst verwijs ik u graag naar donderdag 24 maart, om half acht in de bibliotheek, aan de Raadhuislaan.

Van dingen die voorbij gaan?
Oh ja, tot slot.
Grappig is dat met de komst van het Stadsarchief de microfiches weer terug zijn gekomen. En foto’s. Die worden bewaard in het depot. Dat gemaakt is in de voormalige busgarage.
De bibliobus is inmiddels ook verdwenen.


Citaat 336 (maandag 29 februari 2016)
Homepage Citaten 2016