Verdelg de parasieten

Exterminate the parasites is de titel van een column van ene Daniel Lyons (technology editor) in het Amerikaanse opinieweekblad Newsweek van 14 september 2009. De ondertitel (A radical plan to save old media) maakt meteen duidelijk waarover het gaat.

Het is het zoveelste artikel dat de laatste maanden is verschenen over het fenomeen dat de komst van internet veel zegen heeft gebracht maar ook veel kapot maakt of zal maken.

De kern van de discussie is of een businessmodel waarin ‘content’ gratis wordt weggeven valide en houdbaar is. Het antwoord is niet zo moeilijk. Maar het duurde even voordat meer dan een kleine minderheid die commercieel wil overleven op internet wil – ja, moet – toegeven dat alleen de zon voor niets opgaat. En dat de keizer in zijn prachtige, exquise gewaad wel degelijk in zijn blote kont over straat liep. Het jongetje had gelijk. In Newsweek wordt een moderne belhamel naar voor gehaald: Mark Cuban.

Meer en meer mensen geloven niet langer in het adagium dat er geld verdiend kan worden door content gratis weg te geven. In het artikel haalt deze Daniel Lyons ene Mark Cuban aan. Die verder gaat als meneer Murdoch (de mediamagnaat) die zijn krantenartikelen op internet achter een betaald hek wil zetten. Nee, deze Mark Cuban, bepleit dat contentproducenten een stap verder moeten zetten. Ze dienen alle websites die doorlinken naar de échte content (hun content) als parasieten te gaan beschouwen. Hij noemt in Amerikaans verband websites als Newser of Drudge report. In Nederland is het nu.nl

Commerciële bedrijven waar een zeer kleine redactie korte samenvattingen maakt van door anderen verzameld nieuws. Ze linken wel trouw door naar de bron (De Volkskrant, Telegraaf, Trouw e.d.). Ondertussen vangt nu.nl inkomsten door rondom die samenvattingen duur betaalde advertenties te plaatsen. En de échte journalisten en hun bazen hebben het financiële nakijken. Ze vangen wel iets maar niet zoveel als – in de woorden van Mark Cuban – die parasieten.

De grote mediaconcerns – die veel mensen en geld steken in hun content – dienen “iets” te bedenken om die parasieten te verdelgen. Dat kan in de ogen van Cuban alleen als allen dat samen doen. Afdwingen dat sites als nu.nl niet door mogen linken naar de bron. Of nog radicaler – samenvattingen van door anderen verzameld nieuws gratis op hun site plaatsen. Het is natuurlijk moeilijk te bewijzen dat deze parasitaire websites berichten van anderen samenvatten, maar het moet voor een beetje journalist geen enkel probleem zijn om dagelijks een pakkend artikel te schrijven dat volledig of deels verzonnen is. En dan maar afwachten of “ze” er in stinken. Je kunt binnen een maand een prachtige case opbouwen. Het doet een beetje denken aan het tijdperk van Radio Veronica. Waarin nieuwslezers de bulletins van de publieke radiostations overnamen. Of je zo’n zaak bij een rechter aanhangig kunt maken en winnen is de vraag, want er is ook nog zo iets als vrijheid van meningsuiting – iedereen mag immers zeggen en schrijven wat hij wil – maar niets doen staat op termijn gelijk aan onderuit gaan. Omvallen. Het kan ook een signaal naar de politiek zijn om de wetgeving aan te passen.

Iets moet er gedaan worden!
Temeer omdat – helaas – meer en meer uitgevers van teksten serieus geloven dat ze met digitale content en e-books – eindelijk! – geld gaan verdienen. Zij sluiten moedwillig of uit domheid hun ogen voor wat er in de muziekbranche is gebeurd. En als de teneur van het artikel van Marcel Möring (in NRC Handelsblad van vrijdag 4 september 2009) exemplarisch is voor literaire auteurs dan zijn deze net zo goedgelovig. Marcel wil de tussenhandel volledig uitschakelen (de boekhandels) en zelf zijn werk digitaal kan exploiteren. Dollartekens, maar hij wil niet zien dat alles wat digitaal is wordt gejat. En vergeet maar dat je er veel geld aan kunt verdienen. Sterker, uiteindelijk vallen concerns om en gaat een hele branche – die in een zogenaamde kenniseconomie een belangrijke rol speelt – naar de knoppen. En er is geen serieus alternatief.

Geloof in web 2.0
“Maar dat is er wel” zeggen alle gelovigen in internet. Er zijn toch meer en meer web 2.0-toepassingen. Waar amateurs de gaten dichtlopen. Content creëren waarop de wereld zit te wachten. Wat denken die hautaine professionals wel. De mening van iemand die zijn hele leven met pak em beet Irak is bezig is geweest is toch niet meer waard als van iemand die daar ook wel eens is geweest en een zoon heeft die bij een oliemaatschappij heeft gewerkt. Laat staan dat ik voor die mening zou moeten betalen. In een krant of een encyclopedie. Die encyclopedie is al naar de knoppen. Die kranten volgen ook nog wel.

Of wat te denken van die buurman. Die op zeker moment vanachter de heg met een muziektip komt. Hij weet dat buurman een liefhebber is. Hij heeft nu toch zoiets moois gehoord! Fijn om te horen, maar als die buurman thuis een collectie heeft van tien cd’s, waarvan er alleen tijdens wilde verjaardagsfeestjes soms eentje wordt opgezet dan zegt dat niet zoveel.

De muziekbranche is voor alle tekstproducenten van deze wereld een voorland. Alles wat daar is gebeurd zal hen ook overkomen. Kaalslag. Er valt amper geld aan te verdienen.

Openbare Bibliotheken
Maar Openbare Bibliotheken zijn in wezen toch ook een soort parasieten. Nietwaar? Want iedereen die een boek leent koopt het niet. Zo simpel is het toch. Nou, dat is inderdaad iets te simplistisch gesteld.

Ten eerste draagt de Openbare Bibliotheek voor elk geleend boek (of cd, dvd) een bedrag af aan de Stichting Leenrecht. Die jaarlijks het binnengekomen geld op basis van uitleencijfers naar ratio verdeeld onder de rechthebbenden (uitgevers, schrijvers, muzikanten). Dat is geen vetpot, maar wie heeft ooit gezegd of gedacht dat je als schrijver, muzikant of uitgever stinkend rijk zou moeten worden of zijn. Of een winst van 15 tot 20 procent op je omzet moet behalen (zoals tot voor het krantenconcern Wegener dacht).

Daarnaast speelt mee dat een goede Openbare Bibliotheek een andere, bredere taak heeft. Ze dient voor haar werkgebied een collectie in stand te houden die evenwichtig, representatief en aantrekkelijk is. Dat betekent concreet dat ze titels in haar assortiment behoudt waar weinig of geen vraag meer naar is. Die vraag kan terugkomen (vanwege het herontdekken van een schrijver of “iets” komt weer in de belangstelling) of sommige titels hebben domweg zoveel kwaliteit dat ze aanwezig moeten zijn in een evenwichtige collectie. Titels die daarom domweg gehandhaafd worden in een goede bibliotheekcollectie. En laten we afspreken dat kwaliteit iets anders is als aan je achterban vragen wat belangrijk of waardevol is. Het verhaal wordt eentonig: alleen experts kunnen bepalen wat waardevol is. Het grote publiek kan, mag en moet vooral bepalen wat populair is. Daar zit een discrepantie. Sommigen vinden dat jammer. Dat leidt tot opmerkingen als dat de kloof tussen burger en politiek kleiner moet worden. Anderen menen daarentegen dat die kloof er nu eenmaal is. Altijd zal zijn. En dat het weinig zin heeft te proberen die te dichten.

Google en ebooks
In de discussie die de laatste maanden is ontstaan en die nog wel even door zal gaan wordt door sommigen reikhalzend uitgekeken naar Google. Een bedrijf dat jaren geleden liefdevol is begonnen om alle boeken van de wereld te digitaliseren. En beschikbaar te stellen aan de hele wereldbevolking. De mening van Mark Cuban over Google wordt in het Newsweek-artikel niet weergegeven, maar zijn mening is niet zo moeilijk te beredeneren. Cuban zal samen met Andrew Keen (van The cult of the amateur) Google als de grootste parasiet van allemaal beschouwen. De grootste roofridder van allemaal. Die met zeer weinig mensen, een zeer vernuftig algoritme héél erg veel geld en aandeelhouderswaarde wist en weet te creëren. Een bedrijf dat door velen wordt bejubeld om hun bijdrage aan de moderne cultuur (lees Planeet Google – hoe één bedrijf alle kennis wil managen van Randall Stross).

Als de trend zich doorzet dan worden boekenuitgevers, auteurs en bibliotheekleden de komende jaren door Google massaal in een wurggreep genomen. Google digitaliseert de boeken, drukt degenen die produceren en er geld aan verdienen opzij én leden van de bibliotheek mogen voortaan niet meer lenen maar alleen nog maar de volle prijs voor een digitale kopie betalen.

Tenzij, uiteraard iedereen die het aangaat zich achter het standpunt van die Mark Cuban schaart en Google en andere bedrijven die zich bezig houden met het exploiteren van andermans geestelijk eigendom de plaats wijzen. Door zelf in actie te komen en/of om uiteindelijk de politiek te dwingen om passende wetgeving in te voeren.

De tijd dringt want we staan aan de vooravond van de opkomst van het e-book. Binnen vijf jaar kunnen in Nederland en andere westerse landen uitgeverijen, boekwinkels en bibliotheken massaal hun deuren sluiten. Blijft er een monopolist van jewelste over en gaat er meer verloren als muziek. Dan gaat het om ons culturele erfgoed. Uit het verleden maar zeer zeker ook de toekomst. Een wereld zonder een breed media-aanbod zal en kan niet langer democratisch zijn.

Gewetensvraag
In het seizoen 2009-2010 organiseert BasisBibliotheek Maasland een aantal lezingen onder de overkoepelende titel Herlevend burgerschap. Een reeks die deel uitmaakt van het jaarthema dat we in onze bibliotheken brengen onder de noemer Draait de wereld om jou of om ons allemaal?

In die reeks spreekt o.a. journalist en oud-hoofdredacteur van De Tijd en het Brabants Dagblad Tony van der Meulen over zijn onlangs verschenen boek Het leed dat winkelen heet. Hij zal ongetwijfeld ingaan op de inhoud van dat boek, maar we hebben hem ook de vraag voorgelegd wat er gedaan kan of moet worden om te voorkomen dat over pakweg tien jaar de gemiddelde binnenstad zal zijn verworden tot een doods gebied. Als tenminste de trend doorzet dat meer en meer consumenten thuis via internet spullen bestellen. Spullen die door UPS, DHL of TNT met alle plezier en, ten koste van héél erg veel kilometers, thuis worden bezorgd. En ondertussen sluit zaak na zaak haar deuren.

Moet er kortom bijvoorbeeld geen toeslag komen op producten die via internet worden besteld en thuis afgeleverd. Die toeslag wordt uitgekeerd aan eerlijke (kleine) middenstanders die ondanks alles in die “gezellige” binnenstad een pand overeind houden met deskundig personeel en een substantiële voorraad. De toeslag kan ontlopen worden als burgers het gewenste product thuis via internet bestellen bij hun lokale middenstander, daar het spul gaan ophalen en de omzet gunnen aan een bedrijf dat écht iets toevoegt aan de omgeving. En niet aan een ander soort parasiet als een bol.com . Die met de meest bijzondere marketingcampagnes op haar manier ook heeft bijgedragen aan het nog sneller omvallen van de lokale muziekzaken. Iets dat nu de e-books er aan zitten te komen ook zal gebeuren met dat zo ogenschijnlijk brede en sterke aanbod van boekwinkels. Het lijkt of ze er altijd zullen zijn, maar enkele jaren geleden kon ook niemand geloven dat er in Nederland in 2010 hooguit twintig serieuze platenzaken zouden overblijven. Dat is twee per provincie. Helaas Noord-Brabant doet niet meer mee. De dichtstbijzijnde bevindt zich in Venlo.

Draait de wereld om jou? Ja, maar als je dat té veel voorop stelt – bijvoorbeeld door illegaal muziek en boeken te downloaden, geen betaald abonnement op een krant te nemen – dan zal dat op termijn leiden tot een verarming van de samenleving. Zoals alles in het leven is het een kwestie van balans. En gaat het of we het nu leuk vinden of niet om geld. Follow the money. De wereld draait om jou maar ook om ons allemaal. Of om een ander spreekwoord aan te halen: Leven en laten leven.

Een tweede gewetensvraag
Alle businessmodellen die voor internetwebsites (kranten, tijdschriften en omroepen) bestaan gaan er vanuit dat met reclamegelden “het spul” gefinancierd kan worden. Ja zelfs winsten behaald kunnen worden. Dat lijkt een waarheid als een koe. Waar de komende jaren – of we het nu leuk vinden of niet – toch vraagtekens bijgezet moeten worden. Dat raakt aan de vraag of onze economie niet af moet van jaarlijkse groeicijfers van twee, drie procent. Iets dat alleen kan als er continue nieuwe behoeften worden gecreerd. Waarvoor reclame nodig is. Waaraan vervolgens door bedrijven wordt voldaan. Maar onze wereld trekt het niet langer. Het heeft te maken met de mondiale voetafdruk die in onze contreien al veel te hoog is. Er moet gedownsized worden. Niet alle producten en diensten zijn in dat kader even zinvol. En mag daar straks ook nog veel reclame voor gemaakt worden? Een moeilijke vraag. En de tijd zal leren of de reclame straks écht af zal nemen. En hoe een bedrijf met zo’n businessmodel daarmee om moet gaan is een nog grotere vraag. Het lijkt – dat is zeker – een wankele basis.

Bezint eer gij begint
Iedereen die valt voor het gemak van e-books zal met elke book dat hij laadt bijdragen aan het verdwijnen van een fenomeen dat belangrijk was en is voor onze cultuur. En als er niet snel wetgeving komt zullen over vijf jaar in een Openbare Bibliotheek alleen nog die oude papieren boeken geleend kunnen worden. Nieuwe titels niet meer, want die verschijnen alleen nog maar in e-book-vorm en degenen die de rechten hebben zullen niet toestaan dat die voor een habbekrats geleend mogen worden.

Symbiose
Een kenmerk van parasieten is dat ze hun gastheer of vrouw voor zichzelf gebruiken. Als die daarbij het leven laat dan is dat voor hen geen bezwaar. Er is altijd een nieuwe gastheer/vrouw! Er zijn echter ook wezens die hun gast weliswaar op een bepaalde manier gebruiken maar die doelbewust wél in leven laten. Op de een of andere manier moet er de komende jaren gezocht waren naar een soort symbiose. Wederom leven en laten leven. Want in het artikel over dit probleem blijkt dat Mark Cuban weinig fiducie heeft dat de belaagden in staat zijn met z’n allen hun belagers van het lijf te weren. De slogan van de drie musketiers – Eén voor allen, allen voor éen – is ver te zoeken. Ieder denkt het zelf te kunnen. En ook hier wordt steeds duidelijker dat “de markt” het ook niet kan en zal oplossen. Onze Big Brother zal links of rechtsom met wetgeving in moeten grijpen en reguleren.