Tom Kniesmeijer. Tijd voor een nieuwe lente

Psycholoog Tom Kniesmeijer verzorgt op zondag 17 oktober 2010 op uitnodiging van BasisBibliotheek Maasland in de Groene Engel de eerste lezing van het seizoen 2010-2011.

De zevende reeks lezingen heeft als titel Tijd voor een nieuwe lente. Tijdens zijn lezing zal Kniesmeijer aangeven of de lentetekens die hij in zijn in 2009 verschenen De seizoenen van de tijdgeest aanstipte eind 2010 zijn opgebloeid en hoe deze optimistische trend zich verder zal (gaan) ontwikkelen.

Op 30 maart 2010 verscheen in Intermediair een interview onder de kop Een nieuwe lente in aantocht. Het artikel wordt als volgt ingeleid: Toen hij in 2001 ‘de tijdgeest zag kantelen’, besloot Tom Kniesmeijer (48) dat eens tot op de bodem uit te gaan zoeken. Negen jaar later is het boek over zijn bevindingen af. En wat blijkt? Een nieuwe energie-explosie à la 1966 en 1989 is ophanden.

Uit dit interview enkele citaten

Wat rock, lsd en de provo’s waren in 1966, werden house, xtc, commerciële televisie en de val van de Muur in 1989: een nieuwe ‘lente’, een nieuwe energie. Midden 2011 is het weer zover, betoogt psycholoog en oud-reclamestrateeg Tom Kniesmeijer (48), die met zijn recente boek De seizoenen van de tijdgeest genomineerd is voor de Trendwatcher of the Year 2010-verkiezing op 21 april.

() Vraag: In het boek betoog je dat we nu in een winterperiode zitten die begonnen is in 2006, en ergens in 2011 eindigt.
TK: Werd Balkenende in 2002 nog uitgelachen om zijn normen en waarden, in 2006 nam iedereen het serieus. Het CDA voelt de tijdgeest erg goed aan. De leuze van het regeerakkoord toen was: ‘Samen werken, samen leven’, verenigen onder één noemer. Nu roep ik: het is weer tijd voor een omslag.

Vraag: Is het succes van Geert Wilders een hoogtepunt van de winterperiode, of juist een teken van een sluimerende nieuwe lente?
TK: Zijn boodschap is heel winters: wij hebben één cultuur in Nederland, en de rest sluiten we gewoon buiten. Uit Wilders komt nu geen energie, omdat hij zich vooral tégen andere dingen afzet. Maar als hij erin slaagt mensen te mobiliseren, als hij nieuwe energie opwekt, zou hij ook een lentefiguur kunnen worden. Een oorlog kan ook lente zijn.

() Wat de vrije markt en het neoliberalisme voor de jaren negentig waren, kan de verduurzaming van de economie voor de jaren tien worden. Want het levert ook gewoon banen op. En als je het zou gaan beschrijven als het paradigma van nu, dan is het ineens waar. Een goed voorbeeld is de vrije markt. Die wordt nu gezien als een vast gegeven. Maar die is er pas sinds 1986 of zo, daarvoor hadden we een staatsgeleide economie. Stel je voor dat je de economische pagina’s vanuit een duurzaamheidsperspectief zou schrijven, en één themapagina ‘vrije markt’.

() Huizenruil via internet, kledingbeurzen waar je op muziek van een dj met andere bezoekers kleding ruilt: er is een hele paralelle economie aan het ontstaan. Daarin zijn geld en status niet meer de belangrijkste doelen, maar waarden als welzijn en zelfontplooiing.

Onderstaande tekst schreef Tom Kniesmeijer op verzoek van de opinieredactie van het Brabants Dagblad (gepubliceerd dinsdag 12 oktober 2010)

Nederland wacht op een nieuwe lente
Nederland zit vast. Of het nu over politiek gaat, over onderwijs of over integratie, iedere discussie verstikt onder een dikke laag ijzig wantrouwen. Hoogwaardige autoriteiten worden de modder ingetrokken en besmeurd. Waarschuwt een professor met dertig jaar klimaatervaring voor opwarming van de aarde? “Hij kan zoveel beweren. Ik heb gegoogled en heb een andere mening.” Benoemt koningin Beatrix, verrassend, voor de tweede keer Tjeenk Willink als informateur? “Zo’n koningin, waar bemoeit ze zich eigenlijk mee?”, sneert een vrouw op de radio: “ze heeft zelf allochtone familieleden.” Een saillant voorbeeld van culturele kaalslag. In drie snelle stappen wordt ons staatsbestel doodverklaard. Stap één: ons staatshoofd onpersoonlijk maken. Niet Beatrix, zelfs niet dé koningin, maar zo’n koningin. Twee. Zo’n koningin moet niet denken dat haar mening belangrijk is. De staatsrechtelijke bevoegdheden behorende bij het koningschap, weg ermee: “waar bemoeit ze zich eigenlijk mee?” Drie. Gerichte natrap: diskwalificatie van het staatshoofd wegens ordinair eigenbelang. Een bekakte elitaire tante met een Duitse vader en een Argentijnse schoondochter, die valt niet te vertrouwen. Toch? Zou de vrouw de consequenties van haar drietrapsaanval overzien? Wanneer we zelfs de koningin diskwalificeren, wie doet dan nog uitspraken namens ons allen? Hebben we nog een samenleving?

Toch ben ik optimistisch. Eind 2009 kwam ‘de Seizoenen van de Tijdgeest’ uit. In dit boek stel ik dat de tijdgeest een cyclus kent, waarin seizoenen te onderscheiden zijn. De huidige culturele kaalslag hoort bij het tijdgeestseizoen ‘winter’. Net als de natuur concentreert ook de cultuur zich dan op haar wortels. Vandaar alle canons, nostalgische hitsongs en ‘Ik Hou van Holland’, de laatste jaren. We zoeken bevestiging van onze culturele wortels. Wat afwijkt van de Hollandse canon wordt ingeperkt of buitengesloten (lastige jongeren, krakers, Europa). We kleden alles uit, schreeuwen om afrekening, kappen vrijheden weg tot het skelet van onze samenleving blootligt.
Wat daar optimistisch aan is? Wie opruimt creëert ruimte. Na langdurige inperking dijt de cultuur vanzelf weer uit. Na winter volgt lente.

De economische crisis leerde ons dat we niet de koning van ons eigen leven zijn. Tijdens de – zomerse – jaren negentig werd dat gepredikt vanaf de kansel van de vrije markt: iedereen kon rijk én mooi én populair zijn. Maar omdat bankiers hun bonussen bleven opschroeven, raakten velen hun baan kwijt en moeten we collectief 18 miljard bezuinigen. De focus op vrijheid heeft ons ver gebracht, maar ook over de rand geduwd. Uiteindelijk zijn we afhankelijker dan we dachten. En zonder onderling vertrouwen klimmen we niet uit het dal.

We zijn – of we willen of niet – onlosmakelijk onderdeel van een groter geheel: een netwerk, een economische keten, een samenleving. Streven naar eigenbelang dient niet altijd ons eigen belang. Het is tijd de calculerende burger te vervangen door het verbonden individu. Dat is geen pleidooi voor nieuw socialisme of vaag spiritualisme. Het is vooral een gegeven. Nederland als alleenleving bestaat niet, we moeten er samen het beste van maken. Dat betekent twee dingen. Ten eerste dat wij, verwende burgers, accepteren dat we niet altijd onze zin krijgen. Wie wil dat de koningin zich niet bemoeit met de politiek kan zich aanmelden bij het republikeins genootschap. Zolang we een koningin hebben, neemt zij besluiten. Wie schreeuwt om zero tolerance moet niet zeuren wanneer een bekeuring voor te hard rijden op de deurmat valt. De begrenzing van de individuele vrijheid binnen een democratische samenleving geldt iedereen.

Ten tweede schept acceptatie van verbondenheid kansen. Een individu bereikt niet veel. Individuen die snel en flexibel een keten vormen wel. En wanneer de noodzaak verdwenen is koppelt iedereen zich gewoon weer los. Greenpeace dwong Nestlé via online acties zijn natuurverwoestende palmolieplantages te sluiten en richt zijn jongste pijlen op Essent en NUON, die kolencentrales willen bouwen aan de Waddenzee. De internationale energiebedrijven krijgen ook last van lokale concurrentie. Gemeentelijke energiebedrijven fuseerden tot nationale spelers die we verkochten aan internationale giganten. Nu schieten overal lokale, coöperatieve energiebedrijven als paddenstoelen uit de grond. Nieuwe provo’s als Martijn Aslander en Nils Roemen lanceren aan de lopende band projecten (o.a. www.durftevragen.com en www.socialeoverwaarde.nl). Met ‘7 days of inspiration’ willen ze ‘Nederland naar een hoger niveau’ tillen: “knopen worden doorgehakt of ontward, nieuwe manieren van samenwerken tot stand gebracht, klussen opgeknapt die velen niet voor mogelijk hadden gehouden.” In al veertien gemeenten zijn groepen actief.

2010 benoem ik tot het jaar van het ongeduld. De laatste loodjes van de winter wegen zwaar, maar de agendasetting voor een nieuwe lente is begonnen. We zijn tot de ontnuchterende conclusie gekomen dat veel zaken in Nederland niet zo goed zijn geregeld. In opiniestukken wordt daarom revolutie gepredikt. Het broeit. Of het nu over cultuur, klimaat of architectuur gaat, vernieuwers lopen – en roepen – zich warm. Ik voorspel dat de energie van een nieuwe lente het komende jaar met flinke kracht door de verharde korst van de winterse culturele jaren heen breekt.

De eerste trendRede
Op dinsdag 12 oktober werd in onderstaand persbericht de eerste TrendRede aangekondigd. Een initiatief van tien trendwatchers; initiator is Tom Kniesmeijer. Die eerste trendRede sluit naadloos aan bij de lezing van Tom Kniesmeijer en het thema Tijd voor een nieuwe lente

Op 9 november 2010 wordt de eerste TrendRede van Nederland uitgesproken.
Nederland leeft anno 2010 tussen hoop en wanhoop. Er is veel twijfel en weinig visie. Tijd om weer aan de toekomst te denken. Tijd voor de eerste TrendRede van Nederland. De TrendRede is een initiatief van tien Nederlandse toekomstdenkers, waaronder Tom Kniesmeijer. De TrendRede kadert en clustert de actualiteit in drie grote overkoepelende thema’s en toont Nederland daarmee een uitgelicht pad richting de toekomst. De manier waarop we leven, werken, consumeren en communiceren zal de komende jaren radicaal veranderen. De beredeneerde lijnen in de TrendRede zijn dan ook uitdrukkelijk bedoeld om discussie en besluitvorming op weg te helpen.

Wat is het doel achter de samenwerking?
De gezamenlijke toekomstdenkers laten door middel van de TrendRede zien dat de grondige analyse van trends een belangrijke bijdrage kan leveren aan de maatschappelijke en economische groei van Nederland. Op dit moment worden we teveel geleid door de waan van de dag. Deze eerste TrendRede wil Nederland stimuleren om gefundeerd vooruit te zien, door de grote golven te schetsen van waaruit kleinere trends en hypes de komende jaren voortkomen.

Waarom is besloten tot deze samenwerking?
“Nederland heeft behoefte aan inspiratie op het vlak van maatschappelijke ontwikkelingen en trends. Het is veelzeggend dat zoveel onafhankelijke denkers met plezier en overtuiging bij elkaar komen om een collectieve inspanning te leveren”, zegt initiatiefnemer Tom Kniesmeijer. “Wanneer specialisten hun krachten bundelen, levert dat een grote meerwaarde en dus een stevig onderbouwde redenering op. De TrendRede schildert de nieuwe tijd die voor ons ligt met krachtige streken en kleurt hem in met opvallende details. De TrendRede schetst de golven waarop Nederland richting de toekomst surft.”

Dinsdag 9 november, 10.00 uur tot 12.00 uur: TrendRede 2010 in Seats2Meet Utrecht

Met vriendelijke groet,

Tom Kniesmeijer
Initiator TrendRede

Klik hier voor de website van Tom Kniesmeijer

Klik hier voor een interview van 3 kwartier in het Radio 1 programma Casa luna (NCRV – 20 april 2010)

(Oss, vrijdag 4 juni 2010/vrijdag 8 oktober 2010/dinsdag 12 oktober 2010)

(vrijdag 4 juni 2010)

Homepage Tijd voor een nieuwe lente