Laat me nooit alleen

Eind april 2011 ging in de Nederlandse bioscopen de film Never let me go van regisseur Mark Romanek in première.

Gebaseerd op het gelijknamige boek van de Japanse schrijver Kazuo Ishiguro (1954), sinds zijn vijfde woonachtig in Engeland. Een recensie in een landelijke dagblad was enerzijds positief, anderzijds werd daarin een deel van het plot ‘weggegeven’ (een spoiler, dus). Jammer, maar die recensie gaf wel het zetje om te gaan kijken. Never let me go is een zogenaamde dystopische speelfilm. Een film waarin het tegendeel van een Utopie wordt geschetst. Een toekomstverhaal waarin een niet zo’n prettige samenleving wordt neergezet. Verrassend echter is dat ondanks alles de hoofdpersonen in dit verhaal, deze film zonder wrok of opstandig gevoel hun lot dragen. En wat voor een lot hebben ze te dragen. Opgelegd door medeburgers die feitelijk in de film en de roman amper in beeld komen. Waardoor je alleen als lezer en kijker – los van het feitelijke verhaal of film – je vragen over zo’n soort samenleving kunt stellen. Vragen over moraal, rechtvaardigheid, economie en ethiek.

De filmrecensie trok ook de aandacht omdat juist op deze film de vraag Who’s in control? kan worden losgelaten.

Kathy H. – de alom aanwezige vertelster
Centraal staan in deze bijna twee uur durende film drie jonge mensen. De hoofdpersoon is ene Kathy H. Zonder achternaam. Die de lezer en kijker door het verhaal heen leidt. Een verhaal dat uit drie episodes bestaat. In boek en film wordt tijdens de drie episodes heen en weer in de tijd gesprongen. De film speelt zich deels in een idyllische typisch Engelse kostschoolsfeer af. Een prachtig, oud Engels landhuis waarin in de eerste episode honderden kinderen worden opgevoed. Opvallend is dat ouders nooit in beeld komen en dat alle kinderen alleen met hun voornaam en hoofdletter van hun (vermeende) achternaam worden aangesproken. Ook dragen ze allen een armbandje dat ze dagelijks langs een apparaat halen. Een apparaat dat  hun aanwezigheid registreert. Uiteraard zijn er – zoals dat in zo’n soort setting past – strenge, rechtvaardige én enkele aardige leerkrachten. Centraal staan twee meisjes en een jongen. Kathy H. is een van hen. De anderen zijn Ruth en Tommy. Ruth en Tommy krijgen in de loop van de film een soort relatie. En Kathy blijft ietwat aan de zijlijn, terwijl ze wél gevoelens heeft voor Tommy.

In de loop van de film zal Kathy als het ware tot het einde overblijven, bij ons blijven (Laat me nooit alleen) en is zij degene die verslag doet van het verdwijnen van o.a. Tommy en Ruth.
De film opent met Kathy die op zeker moment ergens is en naar iets, iemand kijkt. Aan het eind van de film keert deze scene terug en de kijker begrijpt dan waar ze naar kijkt en vooral zien we wat er door haar heen gaat. Moet gaan. Zelden is de berusting in de ogen van iemand die iets vreselijks ondergaat zo treffend in beeld gebracht. Treffend, want Kathy H. heeft in die scene, op dat moment (en feitelijk in de rest van haar jonge leven) nooit iets opstandigs gehad. Het zit niet in haar genen, haar karakter. De kijker (lezer) kan zich echter wel afvragen of dat ‘karakter’ van Kathy zelf is of dat het iets te maken heeft met jarenlange indoctrinatie, hersenspoeling of anderszins. Never let me go is qua sfeer, uitstraling en enscenering absoluut niet te vergelijken met willekeurig welke SF-film dan ook, maar het onderliggende thema (wie is in zo’n dystopische samenleving feitelijk de baas?) wordt wel goed uitgewerkt. Alhoewel dat laatste ook niet waar is. De vraag wie er in zo’n samenleving de baas is zit NIET in de film, maar wordt wel opgeroepen in de geest van de kijker (lezer). Who’s in control?

Kathy H. en haar ogen
Naast de vragen over moraal en ethiek die deze film opwerpt zal de kijker waarschijnlijk vooral de ogen van Kathy H. herinneren. Zeer aanwezige ogen. In een lange scene waarin niets gezegd wordt, relatief weinig gebeurt (maar wat er gebeurt is hartverscheurend) en je alleen maar berusting en overgave ziet. Een scene waar je opstandig van wordt en tegelijkertijd toch mee kunt voelen met de emoties die Kathy H. op dat moment moet ondergaan. Ogen om nooit te vergeten. Ogen die aan een andere film doen denken. Waarmee ook intens wordt gekeken. Ogen uit Cría cuervos van Carlos Saura uit 1976. Ogen van het jonge meisje Ana dat in die film geobsedeerd is door dood. Die meemaakt en daarover als het ware fantasieën heeft. Werkelijkheid en fictie door elkaar haalt. Gedachten krijgt dat zij als een soort schikgodin kan beschikken over leven en dood. Maar – spoiler! – het loopt goed af.

Cría cuervos
Cría cuervos is vergeleken met Never let me go een moeilijke film. Die pas na enkele kijkbeurten volledig doorgrond kan worden. En net als Never let me go vragen oproept. Dat is geen straf. Hoogtepunt in Cría cuervos is de scene waarin de jonge Ana samen met haar twee zusjes op haar kamer een ‘plaatje’ opzet (op een pick-up), even danst en vervolgens op haar bed voor zich uit staart. Een scene waarin die ogen prominent in beeld komen en je na gaat denken over wat er in haar hoofdje om gaat. Ogen die later in de film weer terugkomen. Het liedje is van ene Jeanette en heet Porque te vas en is een klein hitje geweest in Nederland. Een opgewekt niemendalletje waarop vlot gedanst kan worden. Maar in de titel zit een relatie naar de inhoud van de film: Omdat je (weg)gaat. Degene die wegging is haar moeder. En haar vader die weggaat. Een oma die op het punt staat om definitief te vertrekken. En tot slot de substituut-moeder (een zus van haar moeder) die volgens Ana weg zou moeten gaan. Beide films gaan nadrukkelijk over weggaan. Verlaten. Verlaten worden. Achterblijven.

The hours
De veel bekroonde en bejubelde speelfilm The hours van Stephen Daldry uit 2002 gaat feitelijk over hetzelfde thema: verlaten en verlaten worden. Weggaanders en achterblijvers. Een romantische film, prachtig geënsceneerd (qua decors, aankleding, muziek), onderhoudend én moeilijk. Want ook hier snap je film (en boek) beter na enige keren kijken (lezen). The hours is gebaseerd op het gelijknamige boek van Michael Cunningham uit 1999. Een boek met meerdere lagen. Waarin bestaande en fictieve personages worden opgevoerd. Virginia en haar man Leonard Woolf zijn de bestaande personages. De anderen zijn bedacht door Michael Cunningham. Centraal staan in boek en film drie personen die we op één dag volgen. Een speciale dag. Waarop alle drie de vrouwelijke hoofdpersonen besluiten bloemen te gaan kopen. Toevallig is dat ook de beginregel uit het boek Mrs. Dalloway van Virginia Woolf: Mrs. Dalloway said she would buy the flowers herself.

De drie vrouwen leven in de jaren twintig, vijftig en negentig. In een andere omgeving, met andere gewoontes, activiteiten maar wel alle drie bezig met waar het in het leven écht om zou moeten gaan. En die daar ieder voor zich op een bepaalde manier aan het eind van de dag achter komen. En daarnaar ook (gaan) handelen.

Filmmuziek
Een overeenkomst tussen Never let me go, Cria cuervos én The hours is dat de filmmuziek bijzonder is. Voor Never let me go verzorgde Rachel Portman de filmscore (met veel piano, viool). In Cria cuervos speelt het ‘simpele’ deuntje van Jeanette de hoofdrol en voor The hours verzorgde Philip Glass de muziek. En Glass stelt zich dienend op. In de film zit zijn typisch minimalistische ’touch’ maar feitelijk heeft hij een zwaar romantisch aangezette filmscore gemaakt. Een filmscore waarover schrijver Michael Cunningham zeer is te spreken. Na te lezen in het cd-boekje van The hours.

Carrington
Bij het bekijken van Never let me go kwamen – dat moge inmiddels wel duidelijk zijn – allerlei ‘oude’ films bovendrijven. Feitelijk gaan alle genoemde films over een verschillend onderwerp. Spelen in uiteenlopende tijden, milieus en zijn niet allemaal even geslaagd. Never let me go is geen ’top’-film maar snijdt een interessant onderwerp aan. Cria cuervos is inmiddels uitgegroeid tot een klassieker, maar heeft als nadeel (voor velen) dat het een Spaanse film is. The hours wordt inmiddels door veel vooraanstaande critici én kijkers gerekend tot de moderne klassiekers (van de 21e eeuw). Carrington uit 1995 van regisseur Christopher Hampton is relatief onbekend gebleven. Verdient een breder publiek. Is ook niet opgenomen in de collectie van BasisBibliotheek Maasland. Never let me go ook niet, maar dit najaar komt ongetwijfeld de dvd uit en dan zal dat alsnog gebeuren.

Toch moet ook Carrington genoemd worden. Er zijn té veel overeenkomsten met de andere drie titels. Het is – gelukkig – geen dystopische film. Zwaar romantisch, met prachtige muziek, goede acteurs en  prettig om naar te bekijken.
In de film komt hetzelfde milieu voor als in The hours. Dat wil zeggen, in Carrington komen personages uit het échte leven voor, die in dezelfde tijd en milieu woonden als Virginia Woolf in de jaren tien en twintig van de 20e eeuw. De zogenaamde Bloomsbury group.

Dora en Lytton
Centraal staat schilderes Dora Carrington die in haar tijd redelijk bekend was, maar nu bijna volstrekt vergeten. In de film staat haar liefdesleven centraal. Tenminste, haar pogingen om de homoseksuele intellectueel Lytton Strachey te strikken. Een hopeloze poging. In de film volgen we de twee door de relatief korte tijd dat ze in elkaars omgeving mochten vertoeven. Beiden stierven kort na elkaar op relatief jonge leeftijd. De film gaat ook hier weer over het fenomeen verlaten en verlaten worden. De hoofdrol in deze film is echter weggelegd voor de muziek. Michael Nyman – ook een vermeende minimalist – schreef een instrumentale soundtrack in de stijl van …. Franz Schubert. Door- en door romantisch. Die soundtrack is alleszins de moeite waard. Als een soort toefje op de cake wordt aan het eind het tweede deel uit het Strijkkwintet in C van Franz Schubert (het adagio) volledige gebruikt. Dit stuk van Franz Schubert wordt door veel kenners van klassieke muziek gerekend tot de ‘beste muziek’ ooit geschreven. Daar is iets voor te zeggen. Zeker is dat juist dit deel vaak gebruikt wordt tijdens begrafenissen of crematies. In de slotaflevering (the remorseful day uit 2002) van de Engelse Inspector Morse tv-serie wordt het bijvoorbeeld ook nadrukkelijk naar voren gehaald. Inspector Morse is – voor de niet-kenners – een nurkse, recalcitrante politieman die van bier én klassieke muziek houdt.

Samenvatting en conclusie
Vier “romantische” films waarin mensen verlaten en verlaten worden. Films die vragen oproepen.
Films die meerdere keren bekeken kunnen worden. Films met een bijzondere soundtrack. Alle films bevatten karakters waar je – ietwat pathetisch geformuleerd – ná het zien van de film mee verder kunt – zult! – leven. Never let me go.

Never let me go is trouwens een liedje dat Kathy H. op een cassettebandje aantreft en koestert. In de film wordt het gezongen door Jane Monheit (cd Never never land uit 2001)

(woensdag 4 mei 2011)
Homepage Who’s in control?