Who’s in control? – Nudge

Nudge
Dit Engelse woord wordt de laatste tijd regelmatig gebruikt om aan te geven dat de overheid en andere instanties maatregelen zouden kunnen of moeten treffen om mensen in een bepaalde richting te ‘dwingen’ die goed voor henzelf én voor de samenleving is.

Het is een omstreden methode, want waarom zou de overheid (of zo’n instelling) andere mensen moeten of mogen ‘dwingen’, verleiden om hun gedrag zodanig aan te passen dat het beter is voor henzelf en voor die samenleving. Denk in dit geval aan zaken als anti-rookmaatregelen, het aanleggen van rotondes (en de stoplichtkruisingen opheffen), een bedrag incasseren als je niet tijdens de spits gebruik maakt van een bepaalde weg, extra fouilleren als je een vliegreis gaat maken enzovoorts. De voor de hand  liggende reactie is ‘waar bemoeien ZIJ zich mee!’ en het (ook) voor de hand liggende antwoord is ‘Maar u wilt toch ook dat ….’.

Who’s in control?
Waarom zou een Openbare Bibliotheek – bijvoorbeeld – een jaar lang een dergelijk thema naar voren moeten of mogen halen? “Waar bemoeien ze zich mee! Het is toch geen nudge-orgaan? Een terechte vraag, maar één ding moet (wel) duidelijk gemaakt worden. We gaan niet zeggen wat u moet denken. We willen u wel uitnodigen om zich over dit (brede) onderwerp te informeren om vervolgens daarover zelf een standpunt te (kunnen) bepalen.

Ik accepteer niet dat we een soort koeien worden
Onder deze prachtige kop verscheen op 23 december in de NRC 2010 een artikel van Bas Heijne. Onder de reeksnaam Brave new world spreekt hij met uiteenlopende personen (schrijvers, wetenschappers, filosofen) over onze huidige tijd(geest). Veel gesprekken raken aan Who’s in control? Zeker in dit artikel: de weergave van een gesprek met de Duitse schrijfster Juli Zeh. Die samen met de Bulgaarse schrijver Ilija Trojanow het pamflet Aanslag op de vrijheid schreef. Ze spreken daarin hun verontrusting uit dat ons democratisch systeem vervangen wordt door een pseudo-democratie.  Enkele citaten:

Vraag: U maakt zich druk over een staat die steeds meer invloed op de levens van haar burgers wil krijgen. Als rechtvaardiging wordt steeds gezegd dat dit voor onze eigen bestwil is. De staat wil dat we gezond zijn, de staat wil ons beschermen tegen terreur. Daar kun je op het eerste gezicht niets tegen hebben.
“Ja, want ik heb niets te verbergen toch? Ik heb er toch geen last van? Gevaren voor onze gezondheid en de dreiging van terreur, dat zijn zaken waar burgers zich ook druk over maken. We leven nog steeds in een soort van democratie, dus de overheid houdt zich bezig met kwesties die in de samenleving spelen. Bovendien zijn mensen niet gewend om hun persoonsgegevens als bezit te beschouwen. Als ik tegen een vreemde zeg. ‘geef me even je auto, je krijgt hem straks echt terug’, dan is hij verontwaardigd. Maar als ik zeg ‘geef me je adres, dan verkoop ik het door’,  dan zitten de meeste mensen daar niet mee. Ik denk dat het nog wel een tijd zal duren voordat mensen inzien dat gegevens over iemand wel degelijk waarde hebben en tegen hen gebruikt kunnen worden.”
“Mijn zorg is dat het democratisch systeem wordt vervangen door de pseudo-democratie waarin de staat de burgers wetten oplegt. De macht ligt dan niet langer bij de burgers, maar bij de overheid die zegt het welzijn van de burgers als belangrijkste doel te hebben.

Vraag: Probleem blijft dat de argumenten die de overheid inbrengt door en door humanistisch lijken. Gezonde mensen in een veilige samenleving, daar lijkt niets totalitairs aan
“Dat men de taal naar zijn hand zet, is juist een teken van totalitaire tendensen. Het moment dat je mensen aftroeft met simpele frasen als ‘je wilt toch niet het slachtoffer worden van een aanslag’ of ‘gezondheid gaat voor alles’ kun je al van ideologisch denken spreken. Alle maatregelen die de privacy van mensen aantasten, worden gecamoufleerd als voorzorgsmaatregelen. Daarom heb ik in mijn roman Corpus Delicti, die in een toekomst speelt waarin de staat zich de verantwoordelijkheid voor het lichamelijk welzijn van de burger heeft toegeëigend, niet als een sombere Orwelliaanse nachtmerrie geschreven. In deze wereld is alles juist wit en stralend. Niemand onderdrukt je met geweld. Je verandert zonder dat je het zelf merkt in iemand zonder eigen wil. Het is voor veel mensen veel moeilijker deze ontwikkeling te doorzien, dan wanneer ze op een gewelddadige manier onderdrukt zouden worden.
“Wij zorgen voor u, het is in uw eigen belang. De politieke retoriek appelleert direct aan het hedendaagse egocentrisme, want mensen denken niet meer na over sociale kwesties, ze denken alleen nog in termen van persoonlijke eigendom – persoonlijke vrijheid, de eigen gezondheid. Wanneer je alleen nog aan je zelf en je naasten denkt, kun je niet beseffen wat de prijs is die betaald wordt voor jouw welzijn – in termen van economie, politiek en moraal.”

Enkele boeken van Juli Zeh opgenomen in de collectie van BasisBibliotheek Maasland
Aanslag op de vrijheid : de veiligheidswaan, de controlestaat en de aantasting van de burgerrechten (met Ilija Trojanow (2010)
Corpus delicti : een proces (2009)

Klik hier voor een interview in Trouw (september 2008)

(vrijdag 3 juni 2011)

Homepage Who’s in control?