Homo desperatus – … een wandeling langs 44 maquettes van de brandhaarden van onze wereld.

Tot eind augustus kunt u in het Stedelijk Museum in Den Bosch een interessante tentoonstelling bezoeken. Van een kunstenaar die bij het grote publiek (nog) geen bel doet rinkelen: Dries Verhoeven (Oosterhout, 1976). Begin juli sprak radiomaker Lex Bohlmeijer voor De Correspondent een half uur met hem (Mieren gaan beter om met catastrofes dan mensen) en op vrijdag 25 juli stond in De Volkskrant een groot artikel: ‘Hoop op de mieren’. Het citaat is afkomstig van het blog dat voor deze tentoonstelling is gemaakt.

Homo desperatus
Dit is de titel van deze tentoonstelling. Die in een grote zaal van het Stedelijk Museum in ‘s-Hertogenbosch wordt gehouden. Een zaal zonder ramen, daglicht. Een donkere zaal, waarin spaarzaam elektrisch licht is. In die ruimte staan in vier strakke rijen 44 langwerpige vitrines (circa 70 x 100 cm). In elke vitrine is een maquette geplaatst. En in elke vitrine zit een kolonie mieren. Hoog in de langwerpige zaal hangt een rail waarover gedurende drie kwartier een lange, maar zeer smalle tl-buis van de ene (oost)zijde naar de andere (west)zijde beweegt. Deze streep licht valt telkens één minuut op een van de 44 vitrines. Als deze lichtstraal de vitrine raakt, worden door een mini-camera, die aan de vitrine is vastgemaakt, opnames gemaakt van de binnenzijde van de vitrine. Deze beelden worden op de achterwand van de lange zaal geprojecteerd. Bij elke vitrine die zo in beeld wordt gebracht horen specifieke geluiden. Geluiden die de indruk wekken bij die maquette te horen. Onheilspellende, donkere, verwarrende geluiden. 

Een huzarenstuk
Dries Verhoeven heeft met een groot team deze tentoonstelling tot stand gebracht. In het interview wordt gerept van twee jaar voorbereidingstijd. Het is om te beginnen een technisch hoogstandje. Om deze ruimte te vullen met vitrines, maquettes, licht, geluid, projectie-apparatuur, air-conditioning, levend materiaal, voeding. Los van de inhoud is het al een ‘feest’ om te ontdekken hoe complex deze zaal is ingericht.

Iedereen die de zaal betreedt heeft enige tijd nodig om te begrijpen wat er in die donkere ruimte precies aan de gang is. Maar na enige tijd begin je de logica te ontdekken en ga je dwalen. Volg je het lichtspoor, sta je stil bij de vitrine waar het iets lichter is, neem je plaats op een bankje voor het giga-projectiescherm (“hé, het is gewoon de achterwand”), zie je dat er logica zit in de opschriften op elke vitrine en loop je ze vervolgens allemaal af. Schrijf je her en der een tekst op. Langzaamaan kom je tot de conclusie dat je in Den Bosch (!!) een volstrekt unieke tentoonstelling (alhoewel dat een woord is dat de lading niet dekt, eerder performance, voorstelling, theater?) meemaakt. Een tentoonstelling die zeer veel vragen opwerpt. Vooral over onze samenleving. En de manier waarop we in onze geglobaliseerde wereld samenleven. Een wereld waar veel ‘dingen’ niet goed zijn geregeld. Moet je nadenken over de waarde van een mens(enleven). 

70.000 -> 7.000.000.000
In de publiciteit rondom deze tentoonstelling wordt gerept van zeventig duizend mieren die in de 44 vitrines zijn opgesloten. Dat getal is niet zomaar gekozen. Het heeft zeker een relatie met de ruim 7 miljard mensen die nu op onze aarde leven. Een getal dat dagelijks nog steeds groeit. Zoals het aantal mieren in de verschillende vitrines gedurende de tentoonstelling ook zal blijven groeien. In elke vitrine is een mierenkoningin opgenomen die alsmaar doorgaat met eitjes leggen. Er wordt in de vitrines geleefd: geboorte en dood gaan door. 
Dries Verhoeven heeft voor mieren gekozen omdat die in staat zijn zich voor hun volk weg te cijferen. Letterlijk op te offeren. Indien dat nodig is. Hij heeft het over collateral damage. Door zichzelf op te offeren leeft de kolonie door. Dries Verhoeven heeft in de vitrines 43 maquettes geplaatst van plekken op onze aarde waar door omstandigheden ook sprake is van collateral damage. Er vallen slachtoffers, maar de rest van de mensheid heeft daar an sich geen last van. Sterker: het komt soms zelfs goed uit. Cynisch? Ironisch? Zwartgallig?

Dries Verhoeven wil ons met zijn maquettes en zichzelf opofferende mieren (mensen) aan het denken zetten. 

Een citaat
Het gedrag van de menselijke soort fascineert hem al jaren. ‘Als er een ramp gebeurt, zoomen we in op het drama van het individu. Of het nu het instorten van een fabriek betreft, een tsunami of een gewapend conflict, de media presenteren dat soort situaties vaak als tragische incidenten. Ik probeer juist uit te zoomen en de nadruk te leggen op systemen die aan de rampspoed ten grondslag liggen. Iedereen vindt het instorten van die kledingfabriek in Bangladesh een tragedie, maar stel dat daardoor geen goedkope T-shirts meer kunnen worden gemaakt in dat land. Dan halen we ze wel ergens anders.’
‘Homo vestem faciens’, vermeldt het bordje bij de vitrine ‘Bangladesh’, kleermakende mens. ‘Komt tegemoet aan de wereldwijd gestegen vraag naar betaalbare kleding, incidenteel bezwijkt een bouwstructur door de grote bedrijvigheid ter plaatse.’

Theaterfestival Boulevard ‘s-Hertogenbosch
Dit bekende meerdaagse festival heeft deze bijzondere tentoonstelling opgenomen in haar programma. Hoe? Gedurende acht dagen wordt door kunstkenner Nico Out een inleiding gegeven op Dries Verhoeven en zijn Homo desperatus. Na afloop kunnen deelnemers aanschuiven bij een diner. Aanvangstijden: 15.30 of 20.30 uur.

Het Noordbrabants Museum
Zoals wellicht bekend zitten sinds enige tijd zowel het Noord Brabants Museum als het Stedelijk Museum onder één dak. Helaas moet je nog steeds voor elk museum afzonderlijk betalen en/of je Museumkaart laten zien. Gedurende de maand augustus is er in het Noord Brabants Museum ook veel te bekijken: Gezin XXL (t/m 22 september), grafisch werk van Francis Bacon (t/m 24 augustus), foto’s van Romi Tweebeeke (over de hoogbejaarde zussen Cis en Mien) (t/m 24 augustus), de permanente tentoonstelling Het verhaal van Brabant en kun je her en der werk van Brabantse kunstenaars aantreffen (Knip, Sluijters, Mulders, Claassen e.a.). Bij mooi weer is het ook goed toeven op het caféterras in de tuin. 

Rol van een museum in deze tijd
Dries Verhoeven is – dat kun je aan alles merken – een kritisch mens. Die zich met en door zijn werk nadrukkelijk mengt in het publieke debat. Hij wil niet behagen. Nee, eerder dat bezoekers van zijn ‘voorstellingen’ met vragen naar huis gaan. Aan de andere kant is een museum ook nog steeds een plek waar je ‘gewoon’ ‘mooie’ dingen mag en kan bekijken. De tentoonstelling Gezin XXL is daar een perfect voorbeeld van. Maar de tekeningen van Francis Bacon zullen niet alle bezoekers kunnen bekoren. In het artikel in De Volkskrant doet Dries Verhoeven daarover de volgende uitspraak:

Politiek-maatschappelijk engagement loopt als een rode draad door zijn werk. Zijn maatschappelijke betrokkenheid groeide, zegt hij, na de bezuinigingen op cultuur onder toenmalig staatssecretaris Halbe Zijlstra in 2011. ‘Als de politiek de kunsten met zo veel argwaan bekijkt, dan kan het niet anders of datzelfde gebeurt andersom.’ Het voedde de noodzaak om werk te maken dat systemen blootlegt.
 Sinds de hele discussie over het belang van kunstsubsidies is het mistig geworden waarom we musea en theaters hebben. Sommigen proberen amechtig de behoeften van hun bezoekers te bevredigen bijvoorbeeld met design of cabaret. Het ondergraaft het bestaansrecht van die instelling.

Tot slot: humor of zelfrelativering
Midden in de Homo desperatus-zaal staat een vitrine waarin een maquette van het Stedelijk Museum in Den Bosch is opgenomen. Titel: Homo empaticus. Met het volgende bijschrift:

Moet zich verhouden tot beelden van lijdende soorten elders. Grote hoeveelheid informatie leidt enerzijds tot empathie en schaamte voor eigen situatie (incidenteel slaapproblemen), anderzijds tot gevoelens van verzadiging en onverschilligheid. 

Homo desperatus kunt u /m 31 augustus 2014 bezichtigen

Klik hier voor het blog en hier voor lezing/diner tijdens het festival Boulevard

Het moge duidelijk zijn dat deze tentoonstelling nauw aansluit bij het thema Oefenen voor een andere tijd.

Citaat 154 (zondag 27 juli 2014)
Homepage Citaten 2014