Al geruime tijd loop ik met het woord ‘cholera‘ rond. Heb het gelukkig niet. Wel regelmatig het gevoel dat we op een bepaalde manier terug zijn in de tweede helft van de negentiende eeuw. Toen er meerdere keren een cholera-uitbraak was en duizenden mensen in de (grote) steden het leven lieten. Op zeker moment stonden in die tijd burgers op die vonden dat er iets moest gebeuren. Die zogenaamd hygiënisten namen uiteenlopende maatregelen. Ze deden dat achteraf gezien vanuit de verkeerde vooronderstelling (dat cholera via de lucht werd verspreid), maar desondanks hielpen hun maatregelen wel.
Opmerkelijk was dat het voortouw in deze strijd tegen de cholera niet door de overheid werd genomen. Nee, het waren redelijk gegoede burgers die de stank en ellende niet langer konden aanzien en handelden in de geest van de Franse diplomaat Stéphane Hessel (Doe er iets aan!). Auke van der Woud schreef er als (de?) geschiedschrijver van de negentiende eeuw uitvoerig over in zijn Koninkrijk vol sloppen : achterbuurten en vuil in de negentiende eeuw (uit 2010).
Ook Hans Goedkoop stipte dit opstaan van de gegoede klasse even aan in zijn dit voorjaar uitgezonden De IJzeren eeuw : het begin van het moderne Nederland. In hoofdstuk 8 (van het boek) staat de Amsterdamse (wonder)dokter Samuel Sarphati centraal. Een man die zich in zijn tijd overal tegen aan bemoeide en uiteenlopende zaken ondernam om de positie van de onderklasse te verbeteren. En ook hier hetzelfde liedje: hij werd door de overheid van zijn tijd vaak tegengewerkt. Maar zette toch door. Een belangrijke straat draagt in Amsterdam niet voor niets nog steeds zijn naam.
Cruciaal was dat op zeker moment leden van de gegoede klasse het zat waren. Het talmen, afwachten, nietsdoen, ja zelfs tegenwerken van de overheid. Ze namen het op zich dán maar zelf te beginnen. In eigen kring. Samen met burgers die het ook zat waren.
Dit beeld van burgers die het voortouw nemen kun je in onze tijd ook overal om je heen bespeuren. Ik constateer voor alle duidelijkheid – voor iedereen die de tijdgeest een ‘beetje’ volgt – niets nieuws. Al in 2012 werden dit soort mensen in de (tweede) TrendRede Burgers van Stavast genoemd. Toen waren ze nog redelijk schaars, maar nu zwermen ze over het hele land uit. Hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans weet (hoopt, denkt?) dat er binnenkort in Nederland cicra 2,5 miljoen Nederlanders zullen zijn die als betrokken burgers op hun manier in hun eigen omgeving het verschil zullen maken of zijn.
Toevallig werd ik vandaag op een Engels artikel attent gemaakt (van 7 september j.l.), waarin een vooraanstaand organisatiedeskundige – Otto Scharmer – juist dít beschrijft: As Systems Collapse, Citizens Rise. 
De aanleiding voor zijn artikel is de komst van honderdduizenden vluchtelingen. Op weg naar Europa, Duitsland. En hoe een deel van de bevolking zich daartegen teweer stelt, en een ander deel juist wel wil helpen. En overheden vaak niet weten wat te doen. Hopen dat het over zal gaan; anderen de problemen voor ‘hen’ (en ‘ons’) zullen oplossen. Ons democratisch systeem kraakt in al haar voegen. Hij formuleert het zo:
1. The old body of past rules and regulations is increasingly out of touch with what is actually going on (EU Asylum policies out of touch with the actual humanitarian crisis of refugees dying while trying to get to Europe).
2. As the crisis intensifies, systems move towards breakdown and collapse.
3. As systems move towards collapse, people and leaders from across all sectors react with one of the following three responses:
Otto Scharmer is niet zo maar een organisatiedeskundige. Nee, hij is een denker van formaat over hoe systemen functioneren. Hij weet dat ons huidig maatschappelijk systeem op haar laatste benen loopt en er de komende jaren (decennia) onvermijdelijk een ander zal ontstaan. Met veel gedoe, fuzz, onrust, onzekerheid. Zijn systeem lijkt op de hoofdletter U. Scharmer is een optimistisch mens. In the end zal het goedkomen.Het vluchtelingen-issue is een ‘mooie’ illustratie van wat er aan het veranderen is. Hij voorziet dat als systemen in elkaar klappen er op drie manieren op gereageerd zal worden:
Regression: revert back to old behaviors that activate the Amygdala part of our (instinctual) brain: using direct violence (like burning houses) or structural violence (building walls) against foreigners and refugees to keep or move them out.
Muddling through: More of the same. More meetings. More words. More declarations. More hypocrisy.
Empathic-human response: attending to the emergency situation, stopping and letting-go of our old body of routines and behaviors (that may have outlived their usefulness) and letting-come of spontaneous actions of generosity that arise from co-sensing the kind of help that this situation is calling us to co-create. Example: the crowds at German train stations offering SIM Cards, toys, food, and their own homes; and the Mayor of Munich saying,
Wat krijgt de overhand: regressie (met eventueel geweld), doormodderen (in Brussel, Den Haag en Washington) of neemt empathie de overhand.
Zoals gezegd is Otto Scharmer een optimistisch mens. Hij ziet dat de laatste variant de overhand gaat krijgen. De andere twee zijn niet effectief; ze blijven als het ware om elkaar heen cirkelen. Aan het eind somt hij op wat hij de komende tien-twintig jaar steeds vaker en overal zal zien gebeuren. The social grammar of that crisis looks like this:
• As rules and regulations (that always reflect the past) are increasingly out of sync with the actual reality on the ground, we see
• Systems starting to fail, break down and collapse, which leads to…
• People, journalists/media rising to the occasion or not–and accordingly…
• The logic of collective action arising from either the past (muddling through or regression) or from the present moment (co-sensing by tuning into what the emerging future calls us to do).
Opmerkelijk is dat hij aangeeft dat media in dit proces een belangrijke rol kunnen, maar zelden spelen. Té veel bezig met brandjes aanjagen, in plaats van blussen. Relativeren. Hij hoopt (natuurlijk!) dat mensen zich positief opstellen en ‘iets’ zinvols gaan doen. Hij zegt het zo:
If the latter happens, we begin to see that the crisis and breakdown of our larger systems are actually a phenomenal opportunity to renew and update our old bodies of rules and regulations to be more fluid and in sync with the actual situation on the ground.
If the former happens we will see an enormous magnification of human suffering and amplification of the system breakdowns on an unprecedented level of global scale.
Een pluim voor de Duitsers
If the people and politicians of Germany can do it, roughly a hundred years after sleepwalking into World War I and roughly 70 years after having led all of Europe into total moral and physical destruction — WE ALL can do it too. That third response already IS happening all around us. Particularly on local levels, as we can witness in many countries around the world.
Hij sluit zijn artikel als volgt af
The call of the future is already here. Are we able to listen and rise?
Horen we kortom de roep van die ‘andere’ wereld en staan we op om onze rol te spelen?
Onze cholera-epidemieën op te lossen?
Meer lezen?
Auke van der Woud. Koninkrijk vol sloppen : achterbuurten en vuil in de negentiende eeuw (2010)
Hans Goedkoop. De IJzeren eeuw : het begin van het moderne Nederland (2015) (de dvd)
Otto Scharmer. Theorie U : leiding vanuit de toekomst die zich aandient (2010)
Otto Scharmer. Leiden vanuit de toekomst : van ego-systeem naar eco-systeem (2013)
Een artikel op de website Ons Amsterdam (over ‘de blauwe dood’)
Citaat 287 (woensdag 23 september 2015)
Homepage Citaten 2015
