Rol van de bieb – Het is een cruciale opdracht () om grondiger te kijken, en te verhelderen wat ons leven en onze maatschappij aan het veranderen is

De Werkende mens en het Stadsarchief Oss.
Kort nadat het Stadsarchief Oss bij de bibliotheek aan de Raadhuislaan was ingetrokken, benaderde de voorzitter van De Werkende mens me of ik bereid was op een nader af te stemmen datum een verhaal te houden over de bibliotheek.

De reden daarvoor was dat deze historische kring voor Oss en omgeving haar bijeenkomsten altijd in het pand van het Stadsarchief aan de Peperstraat hield. Men wilde daarmee doorgaan, alleen zouden lezingen voortaan gehouden worden in hun nieuwe locatie, de Bibliotheek Oss. En het leek hen wel leuk om als eerste onderwerp in die nieuwe locatie twee sprekers ‘iets’ te laten vertellen over de bibliotheek. De andere spreker zou Gerard Ulijn zijn. Historicus en oud-politicus uit Megen. Prima. Donderdag 24 maart. Titel: De bibliotheek, toen, nu en morgen.

Historicus Gerard Ulijn
Gerard Ulijn zou iets vertellen over de beginjaren en ikzelf zou meer de nadruk leggen op heden en toekomst. Een kort telefoongesprek tussen ons tweeën leek voldoende om dit op elkaar af te stemmen. Dat Gerard vorige week donderdag een heel andere klemtoon legde was voor mij een verassing, maar geen probleem. Ik vermoed ook niet voor de meeste bezoekers. Gerard presenteerde deze avond als het ware de resultaten van zijn eeuwig durende speurtocht door de archieven. Haalde onbekende oud-inwoners van Groot-Oss naar voren die vaak op de achterkant van een ander, serieus stuk iets literairs opschreven; een gedicht of een kort proza-fragment. Een duidelijke conclusie was deze avond dat door de eeuwen heen deze regio feitelijk geen grote literaire talenten heeft voortgebracht. Aan het eind van zijn drie kwartier stipte hij de voorlopers van de in 1921 door Titus Brandsma opgerichte Openbare Leeszaal op katholieke grondslag aan: de winkelbibliotheken. Waar mensen tegen betaling leesvoer konden betrekken.

De (Osse) bibliotheek is een plek, nog steeds
Onder deze titel probeerde ik de toehoorders te vertellen wat een (openbare) bibliotheek is. Uit te leggen in welke wereld de bibliotheek vandaag de dag acteert. Enkele zaken uit het verleden van de Osse bibliotheek mee te geven en tot slot te vertellen waar we nu zoal mee bezig zijn. U zult begrijpen dat drie kwartier niet lang is. En ook al duurde mijn betoog ruim een uur, het blijft bij aanstippen. Iedereen die wel eens een eerder stuk(je) van me heeft gelezen zal veel herkennen. Ieder van ons heeft zo zijn of haar eigen legoblokjes (informatie over dit en dat) opgedaan; die je indien nodig in een ‘nieuw’ (beter: een ander) bouwwerk verwerkt. Klik hier voor de presentatie op slideshare.

1. Wat is de bibliotheek?
Een kort, Amerikaans antwoord: The library is a place, still. De bibliotheek is een plek, nog steeds. Een zin uit een online manifesto van Seth Godin: Stop stealing dreams (what are schools for?). Een oproep om het onderwijs op een heel andere leest te gaan schoeien. Zo nodig, want we leven in de eenentwintigste eeuw. We moeten onze kinderen op een heel andere tijd en toekomst voorbereiden. Het oude model – dat opleidt voor banen waarin je vooral naar de baas moest luisteren – heeft afgedaan; werkt niet meer. Bedenk iets anders. In dit manifest gaat de langste paragraaf over de openbare bibliotheek: The future of the library. Daarin merkt hij – hoe verrassend voor iemand die heilig in de digitale wereld gelooft – op, dat bibliotheken er in deze tijd nog steeds toe doen. Sterker: hij vindt dat er vooral fysieke plekken in het openbare domein moeten blijven bestaan. Waar mensen naar toe gaan om elkaar te ontmoeten en samen dingen gaan ontwikkelen, ervaren, doen. The (next) library is a place, still. Ieder van ons kan thuis bij wijze van spreken ‘alles’ digitaal doen (bijvoorbeeld winkelen, vrienden, een MOOC volgen), maar noodzakelijk is vooral ook dat sociale wezens elkaar op (niet-commerciële) plekken kunnen blijven ontmoeten. En op die plek – de bibliotheek – lopen professionals rond die hen daarbij helpen, begeleiden. Die het mogelijk maken. Zorgen dat die tent (zo veel mogelijk) open is. Op het juiste moment personen aanwezig zijn die hen kunnen ‘helpen’. Noem ze voor het gemak bibliothecaris.

Zo’n plek is ook een gevaarlijke plek. Waar mensen kennis kunnen nemen van zaken die haaks staan op hun kijk op de wereld. Dat kun je natuurlijk ook thuis, met je pc of tablet doen, alleen wordt het door digitale ‘hulpmiddelen’ steeds gemakkelijker om je voor jou onwelgevallige feiten én meningen af te sluiten. Noem het de filter bubble of ‘je abonneren op een krant voor slechts één abonnee’. Een bibliotheek is nog steeds een plek waar je omringd wordt door diverse bronnen. Uiteraard kun je daar als klant alleen datgene uitpikken wat bij je past, maar in een fysieke omgeving neem je altijd ‘iets’ anders mee. En de bibliothecaris die zijn of haar vak verstaat zal alles doen om jou op ‘andere’ feiten en meningen attent te maken. Mensen uit hun comfort zone halen. Of ‘mensen voeden met de dilemma’s waar we voor staan‘. In het gedicht If librarians were honest van ene Joseph Mills wordt de lezer voorgehouden dat elke bezoeker van de bibliotheek verandert. Pas op! NIEMAND VERLAAT HIER ZONDER TE ZIJN VERANDERD.

Door twee citaten uit het begin van de jaren vijftig probeerde ik uit te leggen dat er door de jaren heen niet zo heel veel veranderd is. In 1952 werd in een artikel uit de NRC duidelijk dat bibliotheekmedewerkers toen en nu over dezelfde basishouding (moeten) beschikken: ‘Een goede gastvrouw zijn eerste vereiste voor personeel van de leeszaal’. En het tweede citaat is onverkort geldig als het gaat over onze visie en missie: ‘Cultuurbevordering het primaire streven van openbare leeszaal’. En cultuur is – voor alle duidelijkheid – meer dan romans lezen.

2. In wat voor wereld acteert de bibliotheek?
Kort antwoord: in een ingewikkelde wereld waarin veel aan het veranderen is. Een iets langere zin is van hoogleraar transitiekunde Jan Rotmans: We leven niet in een tijdperk van verandering, maar in een verandering van tijdperk. Alles is kortom aan het schuiven. En op ons komen veel keuzemomenten af. Een foto uit 1968 is een andere manier om te vertellen in wat voor wereld we leven: Earthrise. De beroemde foto van een opkomende aarde boven een dorre, doodse maan. Gemaakt door astronauten aan boord van een Apollo-capsule. Kerst 1968. Voor het eerst zag de mensheid zichzelf en realiseerde zich hoe fragiel ons planeet-je (met haar ijle dampkring) is. Een foto die door velen wordt gebruikt om op te roepen om onze manier van leven fundamenteel (met minder fossiele energie en CO2-uitstoot) te gaan veranderen. Ik vertelde over de drie vragen die Al Gore, de ex-vice-president van de Verenigde Staten en producer van An inconvenient truth, onlangs tijdens een TED-talk opwierp: 1. Do we really have to change? 2. Can we change? 3. Will we change? Moeten we, kunnen we en willen we veranderen? Driemaal was zijn antwoord onomwonden; ‘Ja’.

Vervolgens stipte ik 23 ‘velden’ aan waar – in mijn ogen – de komende jaren grote veranderingen zullen komen. En voor elk thema of onderwerp geldt dat de bibliotheek als taak heeft om burgers te verleiden kennis te nemen van deze ontwikkelingen. Voor- en tegenstanders bestoken elkaar met feiten en meningen. De rol van de bibliotheek is om te proberen die kakofonie aan geluiden naar voren te brengen. Opdat mensen in onze regio er kennis van nemen. Om vervolgens een standpunt te kunnen innemen. Minder op basis van een gevoel, maar meer gebaseerd op informatie. In dat kader kan en zal de bibliotheek uiteenlopende middelen inzetten: een literatuurlijst maken, een themacollectie samenstellen en neerzetten, een tentoonstelling, een lezing, een workshop, een cursus, een debat (sorry: bouwgesprek), een quiz et cetera.

Die bibliothecaris organiseert dit vanuit de notie dat door de eeuwen heen er altijd veranderingen zijn geweest. Dat er in elke samenleving altijd mensen opstaan die ‘iets’ naar voren brengen dat haaks staat op het gedachtegoed van het gros van de bevolking. Voorlopers. Radicalen. ‘Gekken’.  Al Gore citeerde in zijn TEDtalk The case for optimism on climate change in februari van dit jaar de eerste regels van een gedicht van Wallace Stevens: After the final no, comes a yes, and on that yes the future world depends. Vrouwen die streden voor vrouwenkiesrecht kregen keer op keer ‘nee’ te horen; maar altijd stond er weer een vrouw op die niet tevreden was met dat antwoord. Totdat er op zekere dag een ‘ja’ kwam. Voor veel burgers is het vandaag de dag ondenkbaar dat er op zekere dag een basisinkomen zal komen, we onze hersenen uploaden naar de cloud, robots rechten en plichten krijgen, de pensioengerechtigde leeftijd naar beneden zal worden bijgesteld, we slechts drie dagen per week hoeven te werken en sommige dieren rechten krijgen. En toch, deze vergezichten worden nu al naar voren gebracht. Worden door de meeste politici en burgers weggewoven, weggelachen. Maar één ding is zeker: er zullen de komende jaren talloos velen opstaan die deze (en nog veel gekkere) ‘radicale’ ideeën naar voren zullen blijven brengen. Die wellicht binnen niet al te lange termijn door velen gedeeld zullen worden. Sterker: wellicht kunnen we ons over twintig jaar niet meer voorstellen dat er ooit een tijd zonder basisinkomen was. In dit verband stipte ik ook kort het zogenaamde Raam van Overton aan.

Ik benadrukte aan het slot van dit ‘hoofdstuk’ dat het niet de taak noch de rol van een (of de) openbare bibliotheek is om ‘de wereld’ te (gaan) veranderen. Het is wel haar taak om mensen in haar werkgebied hierin mee te nemen. Ze ‘te voeden met de dilemma’s waar we voor staan’. En – een andere zin – ‘Volwassenen verleiden zich iets volwassener te gaan gedragen’. Belangrijk bij die laatste zin zijn de woorden ‘verleiden’ en ‘volwassener’. We moeten niet in een samenleving terecht komen waarin iemand gaat voorschrijven, laat staan afdwingen wat zogenaamd volwassen gedrag is. Nee, overheden en andere instanties kunnen burgers alleen verleiden om dit of dat anders of ietsje minder of meer te gaan doen. Het begrip nudge heeft hier mee te maken. En iedereen die zich beroept op zijn of haar vrijheid, heeft amper in de gaten hoe onvrij we zijn. Wellicht wordt het dan tijd voor een cursus mediawijsheid. Die – misverstand – zeker ook voor volwassenen hard nodig is. Momenteel worden we – evenals vorige generaties – massaal door uiteenlopende partijen bewerkt om iets wel of niet te doen, kopen, ervaren. Het is ook niet de taak van de bibliotheek om voor te gaan schrijven wat volwassen gedrag wel of niet inhoudt. Aan de andere kant heeft de bibliotheek – samen met andere partijen als ‘het onderwijs’, ‘de media’ of ‘de overheid – wel als taak om mensen te verleiden vaker naar zichzelf te kijken: ‘Is wat ik nu doe wel zo volwassen?’ Bezien in het licht van Earthrise, een sterk veranderend klimaat, een wereld vol vluchtelingen, ongelijkheid en andere uitdagingen waar we als mens(heid) iets mee moeten. Je zou de bibliotheek in dit verband kunnen zien als een plek waar mensen in de spiegel naar zichzelf en de samenleving kunnen (gaan) kijken. Ben ik lekker bezig? Zijn we lekker bezig? Zou het niet anders moeten? Zou het niet anders kunnen? Wat zijn de alternatieven?

3. Een stukje geschiedenis van de Bibliotheek Oss
In de aanloop naar deze avond heb ik redelijk onwetenschappelijk door een deel van het (papieren) archief van de Osse bibliotheek heengebladerd. Her en der wat saillante details verzameld. Dat de Osse bibliotheek sinds 1921 veranderd is moge helder zijn. Allereerst is de bibliotheek veel groter geworden; en dat lag in eerste instantie aan het feit dat dit stadje vooral in de laatste dertig jaren qua inwoneraantal sterk is gegroeid. Keer op keer werden door gemeentelijke herindeling woonkernen bij de gemeente Oss gevoegd. Een proces dat – vermoed ik – nog wel even zal doorgaan. Verder is sinds het begin van deze eeuw de Osse bibliotheek gaan samenwerken met omringende  bibliotheken. Geen uniek fenomeen; in heel Nederland zijn bibliotheken in een bepaalde regio gaan samenwerken. Tot het eind van de jaren negentig werkten bibliotheken in Nederland amper samen. Bibliothecarissen kenden hun collega’s in Heesch, Ravenstein of Lith niet. Gelukkig kwam een beweging op gang om wel samen te gaan werken. Een trend die ook in andere sectoren van de samenleving plaatsvond. In eerste instantie ontstond in 2004 BasisBibliotheek Maasland, de BBM. Een fusie van de bibliotheken in de gemeentes Bernheze, Landerd, Maasdonk en Oss. Iets later ging Veghel meedoen Toen Uden erbij kwam veranderde de naam in de Noord Oost Brabantse Bibliotheken, de NOBB. Hoogstwaarschijnlijk sluiten in 2017 de gemeentes Schijndel en St. Oedenrode hierbij aan; deze twee gemeentes gaan immers samen met Veghel op in de nieuwe gemeente Meijerijstad.

De bibliotheek is door de jaren heen ook groter geworden doordat de rijksoverheid ingezet heeft op leesbevordering voor kinderen (contributievrijdom sinds 1975). Achteraf kun je stellen dat toen de grote toeloop van leden en een navenante stijging van het aantal uitgeleende objecten begon. De laatste jaren is het aantal uitleningen aan het dalen. Het ledental blijft redelijk op peil. In de jaren tachtig, negentig en nul kwamen er telkens nieuwe informatiedragers bij: dia-series, geluidscassettes, videobanden, floppies, cd’s, dvd’s, blue ray, cd-i, ebooks. Op dit moment zijn verschillende van die informatiedragers alweer verleden tijd.

In de presentatie (op slideshare) heb ik verschillende cijfers opgenomen

Opmerkelijk was dat ik (toevallig) in de notulen van 1974 een klein schandaaltje aantrof. Het toenmalige bestuur – van de Openbare Leeszaal op katholieke grondslag – viel uit elkaar. Vier leden van het bestuur konden zich niet vinden in het voorstel om de katholieke signatuur los te laten en een doorstart te maken als openbare bibliotheek op algemene grondslag. Opmerkelijk dat het tot ’74 duurde voordat die signatuur werd losgelaten. Zes-zeven jaar na de opkomst van de provo’s en een andere tijdgeest. Tot die tijd zat namens ‘de kerk’ in het bestuur een censor, die er voor zorgde dat bepaalde omstreden boeken niet in de kasten terecht kwamen. Of in een ‘gifkastje’, waarvan alleen de directrice de sleutel had. Alleen volwassen mensen van een bepaald niveau werden door haar in staat geacht dat soort boeken te lezen. Anno 2016 maken velen zich druk over het trage tempo waarin mensen uit Marokko of Turkije zich aan onze tijdgeest aanpassen. Ruim veertig jaar geleden – een oogwenk – dachten velen in deze regio over veel zaken – die we nu volstrekt normaal vinden – heel anders.

De bibliotheek van nu wijkt natuurlijk op verschillende punten af van vroeger. Tot in het midden van de jaren zeventig werkten er vooral (veelal ongetrouwde) vrouwen. Konden leden niet zelf hun boeken uitzoeken. Moesten zich bij een balie melden, in een catalogus een bepaald boek opzoeken. En een personeelslid haalde het boek uit het magazijn en registreerde dat. Met het zogenaamde ‘Haagse systeem’. Handmatig. Iets opschrijven. Pas in het midden van de jaren tachtig werd een deel van het werk geautomatiseerd. In het begin van deze eeuw kwam de zelfbediening; leden registreren tegenwoordig zelf wat ze willen lenen. Sinds kort kunnen leden van de bibliotheek niet alleen via de webcatalogus zien welke titels in onze regio geleend kunnen worden, maar tegelijkertijd zien ze ook wat in alle andere Nederlandse openbare bibliotheken aanwezig is. Verder kunnen sinds enige tijd legaal ebooks geleend worden.

Opmerkelijk is dat ook het karakter van de bibliothecaris de laatste dertig jaren sterk is veranderd. Vroeger waren we als bibliotheekmedewerkers redelijk introvert. Naar binnen gekeerd. Er waren toen natuurlijk ook al veel contacten met het onderwijs. Maar de laatste jaren treden we steeds meer naar buiten en sluiten kortere of langere samenwerkingsverbanden met uiteenlopende partijen. Die trend zal de komende jaren doorzetten. Sterker: het lijkt er steeds meer op dat ‘de bibliotheek’ is waar ‘de bibliothecaris’ is. Dat kan een school zijn, een buurthuis, een bijeenkomst in een bedrijf, een workshop mediawijsheid in het centrum et cetera.

4. Heden en toekomst
Ik hing dit hoofdstuk op aan een model van een Deense onderzoeker, Jens Thorhauge Die het heeft over de vier spaces waarin de openbare bibliotheek zich beweegt. Moet bewegen. Ik had voor een ander model of denkkader kunnen kiezen, maar liet het rapport Bibliotheek van de toekomst : knooppunt voor kennis, contact en cultuur van Job Cohen uit 2014 links liggen. Daarin worden een vijftal kernfuncties van de bibliotheek beschreven. Prima. Niets mis mee. Sterker: in onze regio zijn we met alle vijf actief bezig. Nog sterker: waren we al mee bezig, voordat deze commissie die in haar rapport opschreef. Ik koos deze avond voor de vier spaces en liet daarna verschillende voorbeelden zien van projecten, activiteiten waar we nu of tot voor zeer kort mee bezig zijn of waren. Ook stipte ik hier de vijf rollen aan die een bibliothecaris speelt. Doorlopend. De ene keer ietsje meer dit, en een andere keer ligt meer de nadruk op een andere rol. Maar een goede bibliothecaris verenigt deze vijf rollen altijd in zich. Jongleert er als het ware mee. Ook probeerde ik duidelijk te maken dat een bibliothecaris doorlopend aan een aantal knoppen draait. En door aan die knoppen te draaien krijg je andere uitkomsten. Alhoewel uit de praktijk blijkt dat van tevoren niet altijd te voorspellen valt hoe een door de bieb georganiseerde activiteit zal uitpakken. Bibliothecarissen hebben evenmin als musici of schrijvers de gave om dingen te maken die per definitie succesvol zullen zijn.

Activiteiten van de bibliotheek
Doorlopend organiseert de bibliotheek activiteiten. Korte of lange. Eenmalig of meerdere keren. Voor jong en oud en er tussenin. Het gaat om de volgende variabelen (of knoppen), waaraan we draaien, waarmee we ‘spelen’:
DUUR: kort <–> lang
FREQUENTIE: Eenmalig <–> vaak
INITIATIEF: Ligt bij de Osse bibliotheek <–> Ligt bij een ander(e) persoon, partij, organisatie, instelling
TENEUR van de activiteit: Ontspanning <–> zwaar
AANTAL DEELNEMERS: Eén <–> honderden personen
KOSTEN: Bedruipt zichzelf <–> 100% subsidie
SAMENWERKING: Nee <–> ja
LEEFTIJD DEELNEMERS: Jong <–> oud
OPLEIDINGSNIVEAU DEELNEMERS: Laag <–> hoog
INKOMENSNIVEAU DEELNEMERS: Laag <–> hoog
SUCCESVOL: Ja <–> nee

Maar wat is succesvol?

Four spaces
De Deens bibliotheekdenker Jens Thorhauge heeft een model gemaakt om uit te leggen in wat voor Umwelt een openbare bibliotheek zoal actief is. En vooral waarom we daarin actief zouden moeten zijn. Kern van zijn betoog is dat een bibliotheek bezig is met het veranderen van mensen. Door gebruik te maken van de diensten en producten van de bieb veranderen mensen. Per definitie.

Hij onderscheidt vier spaces:

Een learning space, waar je iets kunt ontdekken (explore) en (daardoor) ervaring opdoet (experience)
Een meeting space, waar je kunt deelnemen aan ‘iets’ (participate) en (daardoor) sterker wordt (empowerment)
Een performative space, waar je ‘iets’ kunt maken (create) en (daardoor) betrokken raakt (involvement)
Een inspiration space, waar je geprikkeld wordt (excite) en (daardoor) bezig bent met vernieuwing (innovation)

Redelijk abstract allemaal, maar de ene keer ligt bij een activiteit meer de nadruk op versterking (empowerment) en een andere keer meer op ontdekken (explore). Hieronder volgen enkele voorbeelden van de laatste jaren.

KennisMakers
Er zijn mensen die veel kennis hebben van een bepaald onderwerp. Zij vertellen daarover op een nader af te spreken moment. Eenmalig of vaker. Geïnteresseerden Maken tijdens zo’n activiteit Kennis met een bepaald onderwerp. Het is een eerste stap, of introductie. Kleinschalig. En brengt mensen samen. Dit samen met bibliotheek Den Bosch bedachte concept is inmiddels door verschillende bibliotheken in Nederland overgenomen.

Werk & inspiratie
De laatste jaren zijn verschillende iets langer durende bijeenkomsten opgestart waar mensen samenkomen om over een bepaald gedeeld onderwerp met elkaar van gedachten te wisselen. Tijdens dit gesprek worden door de bibliothecaris titels uit de collectie ingebracht. De bibliothecaris is de gespreksleider. Een voorbeeld is Werk & inspiratie, bedoeld voor werkzoekenden. Tijdens een zestal bijeenkomsten bespreken de circa vijftien deelnemers aspecten van zaken waar zij tegenaan lopen. Tijdens een andere variant bespraken deelnemers gedurende tien bijeenkomsten alle door de Engelse filosoof Alain De Botton voorgestelde deugden/waarden voor de eenentwintigste eeuw. Dit voorjaar komen in Oss en Veghel mensen zes keer samen onder de noemer Op verhaal komen : voor mantelzorgers op zoek naar inspiratie.
Voor elke bijeenkomst wordt een zogenaamd verhaaladvies gemaakt, met daarin titels van boeken en andere media die een relatie hebben met het thema van die dag. Dit advies kan natuurlijk ook voor niet-deelnemers van belang zijn en staat op de website.

Reizen proeven
Veel mensen maken (verre) reizen en willen daar over vertellen. Regelmatig laat de bibliotheek onder de noemer ‘Reizen proeven’ mensen over hun reizen vertellen. Het is een variant van de KennisMakers.

Klik & tik
In Nederland lopen honderdduizenden volwassenen rond die moeite hebben met ‘de computer’ en iets vinden op het internet. De bibliotheek organiseert zogenaamde Klik & tik bijeenkomsten waar mensen kunnen oefenen.
De cursus bevat zes onderwerpen: het internet op, websites bekijken, zoeken met een zoekmachine, invullen van een online-formulier, e-mailen en downloaden.

Digisterker
De overheid en andere instellingen, bedrijven, organisaties stimuleren dat consumenten en burgers steeds meer ‘dingen’ digitaal gaan doen. Dat is voor een relatief grote groep een probleem. Tijdens deze vierdaagse cursus ligt de nadruk op digitale overheidsdiensten. Hoe daarmee om te gaan, een Digid aan te vragen, zaken af te handelen met de belastingdienst of het UWV. Klik & tik + Digisterker worden in de bibliotheek gegeven door een bibliothecaris. Middelbare scholieren leveren vanuit hun maatschappelijke stage hand- en spandiensten.

Struikelstenen
Enkele jaren geleden was in Oss een comité actief bezig om voor elke gedeporteerde joodse inwoner van Oss een struikelsteen te regelen. Een gedachtenissteen die in het trottoir voor het huis van die bewuste persoon wordt aangebracht. Als herinnering en oproep. Opdat we niet vergeten. De bibliotheek heeft in die tijd samen met het comité een grote tentoonstelling gemaakt. Dit is een voorbeeld van wat we vaak doen. Aansluiten bij lokale initiatieven, die – om meer ruchtbaarheid aan hun ‘gedoe’ te geven – aankloppen bij de bibliotheek. We denken met zo’n club mee en proberen er iets moois van te maken.

Kantelcolleges
De bibliotheek organiseert door het jaar heen doorlopend lezingen. We benaderen een interessante spreker, spreken een honorarium af, maken er publiciteit voor en voilá. De onderwerpen zijn heel divers: literair, cultuur, wetenschap, reizen, techniek, geschiedenis et cetera. Sinds 2014 organiseren we als bibliotheek een bijzonder soort lezingen: kantelcolleges. Op zo’n avond treedt iemand aan die weet dat we midden in een grote transitie zitten én daarover iets te melden heeft. In Oss spraken o.a. Jan Rotmans, Rutger Bregman en binnenkort Lucas De Man. Bij voorkeur zetten we zo iemand in een grote zaal neer.

De Verhalencoach
Leden van de bibliotheek kunnen een gesprek met een zogenaamde verhalencoach aanvragen. Een bibliothecaris vraagt tijdens dit gesprek het bibliotheeklid uit over haar of zijn leesgedrag. Doel van dit circa drie kwartier durende gesprek is inzicht te krijgen in thema’s, genres die de bewuste persoon aanspreken. Na twee weken wordt door de verhalencoach in een kort nagesprek een persoonlijk verhaaladvies aangeboden.

Over De Vleugels
Jaren geleden was de Bibliotheek Oss betrokken bij de eerste edities van het Brabants Wielercafé. Een avond waar wielrensportliefhebbers samenkomen om te luisteren naar verhalen van min of meer bekende wielrenhelden. Vorige maand was de bibliotheek zeer actief betrokken bij de eerste editie van een variant op dit thema: een voetbaltalkshow in de foyer van schouwburg De Lievekamp. Sterker: een bibliothecaris van de bibliotheek heeft Over De Vleugels opgestart en samenwerking gezocht met een drietal voetbalfanaten, die op andere plekken in Oss in de mediabranche werkzaam zijn.

This magic moment
Onlangs is het derde seizoen beëindigd van This magic moment. Een muziekliefhebber vertelt op een zondagmiddag in het winterseizoen over zijn of haar mooiste magic muziekmomenten.

Het Osse lezersfeest
Tijdens de afgelopen boekenweek werd in de Osse bibliotheek het derde zogenaamde Osse lezersfeest gehouden. Een samenwerking tussen bibliotheek en boekhandel Derijks. Een gevarieerd programma dat aansluit bij het landelijke boekenweekthema; in 2016 was dat Duitsland met ‘Was ich noch zu sagen hätte…’.

Boekstart
De Osse bibliotheek doet natuurlijk mee met deze landelijke actie. Ouders van pasgeboren kinderen krijgen via het consultatiebureau ‘een oproep’ om bij de bibliotheek gratis een Boekstart-koffertje te gaan ophalen. In dat koffertje zit een knuffelboekje en uitleg waarom lezen zo belangrijk is. En dat hoe eerder er mee wordt begonnen, des te beter.

Wat zegt de Toverberg ons vandaag de dag?
Onder deze noemer roept de bibliotheek dit voorjaar leden van de bibliotheek op om juist nu dit beroemde boek van Thomas Mann te gaan (her)lezen. Het is feitelijk een oproep om eenmalig deel te gaan uitmaken van een leesgroep. De bibliotheek kan deze oproep plaatsen omdat dit boek door leden van de bibliotheek als ebook geleend kan worden. Om dit leesavontuur worden activiteiten heen georgansieerd. Waarom? Dit in 1924 verschenen boek over de tijdgeest aan de vooravond van Wereldoorlog I heeft een link met tendenzen die ook nu bespeurbaar zijn.

Jaarthema’s
Sinds 2004 werkt de Bibliotheek Oss met een jaarthema. Een zin of woord die in onze ogen ‘iets’ zegt over de wereld waarin we leven. Het is een woord of zin waar we een seizoen lang van alles om heen organiseren. Bedoeld om mensen te verleiden kennis te nemen van dit onderwerp of thema. In 2016 is het thema Wat delen we met elkaar? Een vraag aan de samenleving.
Medewerkers van het Stadsarchief Oss buigen zich nu over de verleden tijd van dit thema: Wat deelden we met elkaar? In de hoop dat die vraag leidt tot een onderzoek naar wat in het verleden zoal met elkaar gedeeld werd. Wellicht leidt dit tot een tentoonstelling met enkele lezingen. De Werkende mens wordt hierin natuurlijk ook meegenomen.

Vijf rollen
De al eerder genoemde Seth Godin heeft het in het bewuste hoofdstuk (The future of the library) niet alleen over het feit dat de bibliotheek van de toekomst in zijn ogen een fysieke plek blijft, maar stipt ook kort de (vijf) rollen aan die een bibliothecaris daar te spelen heeft. Hij verwoordt het zo:

The next library is a place, still. A place where people come together to do co-working and to coordinate and invent projects worth working on together. Aided by a librarian who understands the Mesh, a librarian who can bring to bear domain knowledge and people knowledge and access to information. ()

Librarians who are arguing and lobbying for clever e-book lending solutions are completely missing the point. They are defending the library-as-warehouse concept, as opposed to fighting for the future, which is librarian as producer, concierge, connector, teacher, and impresario.

The Mesh is zeg maar de toestand waarin onze samenleving terecht is gekomen: een zooitje; een plek vol disruptie, ongemak, gedoe. In ieder geval geen gezapige plek waarin amper iets gebeurd. In die dynamische wereld heeft de bibliotheek een rol te spelen en de bibliothecaris van nu voelt zich daarbinnen op zijn gemak. Is ‘lekker’ bezig dingen tot stand te brengen. In de geest van het levensmotto van Seth Godin: Go, make something happen. En hoe doet zij (en zelden hij) dat? Door steeds van rol te wisselen. Zij is in eerste instantie een producer, die zoals een filmproducer nadenkt over wat zij tot stand wil brengen. En regelt in dit voorbeeld een regisseur, een script, budget, locatie, componist … Verder is zij een impresario die een spreker benadert voor een lezing; of een tentoonstelling uit Breda overneemt. Onderhandelen over voorwaarden, een honorarium. Regelmatig staat zij als een soort leraar voor een groep en legt iets uit. Een workshop, cursus, instructie. Tussen de bedrijven door is onze bibliothecaris ook niet te beroerd om af en toe conciërge-achtige dingen te doen. Een beamer aansluiten, koffie zetten of uitschenken. Zij is daarvoor weliswaar te duur maar moet het wel kunnen en is niet te beroerd om af en toe haar handen uit de handen te steken. Zo’n houding – weet ik uit ervaring – werkt goed in een groep. Maar bovenal is zij een verbinder. Mensen samenbrengen en waar mogelijk een link leggen met de (zeer brede, en ook digitale) collectie. Zij is anders geformuleerd een gids die mensen door de informatiejungle leidt. Hen op opmerkelijke zaken attent maakt. Ze wijst op gevaren en valkuilen. Is nog anders geformuleerd een manusje van alles die het leuk vindt om op die binnen een samenleving redelijk unieke PLEK de meest uiteenlopende zaken tot stand te brengen.

Een introverte journalist
Bovenstaande inhoud heb ik die bewuste avond ongeveer over de bezoekers uitgestort. Ik bedenk me nu dat ik het niet had over journalisten. Bij een krant of tijdschrift. Ik zag en zie tussen dat beroep en het onze veel overeenkomsten. Journalisten mogen als ze voor een algemeen medium werken in principe over alles schrijven of een filmpje maken. Niets is te gek of te dol. Een goede krant brengt dagelijks onderwerpen waar de gemiddelde lezer niet op zat te wachten. En bibliothecarissen mogen gelukkig – sterker: moeten – hetzelfde doen. Jaren geleden zag ik bibliothecarissen als het introverte neefje of nichtje van de journalist. Dat is voorbij. We stellen ons steeds extraverter op. Weten dat we in staat zijn de meest uiteenlopende mensen samen te brengen. En iets tot stand te brengen.

Een coda
Terwijl ik een artikel als dit schrijf komen er natuurlijk doorlopend nieuwe brokjes informatie langs. Zo maakte me zojuist de hoofdredacteur van de Belgische krant De Standaard (zeg maar de NRC van België) me attent op het feit dat hij er in geslaagd is om een zevental journalisten vrij te spelen. Om gedurende een half jaar bezig te zijn met een breed thema. Mooie thema’s. Zinvolle onderwerpen die – natuurlijk – een relatie hebben met de eerder door mij genoemde 23 onderwerpen. Alleen anders verwoord en ze worden anders aangevlogen. Maar hij begrijpt als geen ander dat ook in België de wereld dramatisch aan het veranderen is en dat hij met zijn team moet proberen zijn achterban daarover te informeren en mee te nemen.

Aan het slot van dat mailtje komt onderstaande zin, die wat mij betreft gewoon ook opgaat voor ‘de bieb’.

“Het is een cruciale opdracht voor een kwaliteitspers, vinden wij, om grondiger te kijken, en te verhelderen wat ons leven en onze maatschappij aan het veranderen is.”

Enkele andere artikelen over de bibliotheek
Het regelmatig bezoeken van de bibliotheek verhoogt het geluk meer dan een salarisverhoging van €1.666 (mei 2014)
(De) bibliothecaris steeds meer moeten gaan zien als antwoord op de behoeften die leven in de samenleving. (maart 2015)
Libraries change live (december 2014) filmpje
De bibliotheek wil een plek zijn waar iedereen zich over verschillende aspecten van onze kantelende samenleving kan informeren. (oktober 2014)
Bibliotheek laten voortbestaan als basisvoorziening voor kennisdeling, belangrijk voor ontwikkeling en ontmoeting. (oktober 2014)
… als bibliotheken vooral opnieuw onderzoeken hoe we een actieve rol kunnen spelen in de gemeenschap … (maart 2013)
Is dit waar? 3 uur wifi kost minimaal een lunch (november 2013)
De bibliotheek – … een plek is, waar (digitale) informatie en menselijke ontmoeting samenkomen. (januari 2014)
Die hebben nog wel boeken, maar er gebeurt veel meer. (januari 2014)
Missie: mensen grip geven op de ingewikkelde samenleving (december 2013)
Rewriting the book (augustus 2014)
De bibliothecaris: toegewijd aan kennis (september 2015)
Bibliotheek en Stadsarchief: Niemand verlaat hier zonder te zijn veranderd (januari 2016)

“mensen te voeden met de dilemma’s waar we voor staan” (maart 2014)
Een prentenboek voor oefenaars  (mei 2014) over Seth Godin
Legostenen (november 2013)

Citaat 343 (dinsdag-woensdag 29-30 maart 2016)
Homepage Citaten 2016