Ghosteen – Ik zie die liedjes als een nieuwe woning, die ik kan meubileren met mijn herinneringen.

Rouw en troost
Hij schetst een beeld van zijn geliefde en vertelt over zijn ervaring met rouw en troost. Een ‘muzikale bedevaart’ noemt hij het.

Als een ruimtevaarder
Natuurlijk waren er lastige momenten, bijvoorbeeld als ik probeerde vast te leggen wat het betekent als iemand van wie je zoveel hebt gehouden plotseling wegvalt. Ik voelde me in het luchtledige zweven, zonder grond onder mijn voeten, als een ruimtevaarder. Ik ging op zoek naar houvast. Die probeerde ik te vinden in muziek en taal.

Een overval
We werden overvallen door zijn dood.

Met geen pen te beschrijven
Maar nee, rouw is meer dan een verdoving die ontzettend vastzit. Heel merkwaardig. Ik heb het proberen te verwoorden, maar eigenlijk valt het met geen pen te beschrijven.

Als ik () presenteer, gaat het goed. Maar als ik daarna thuiskom, is het gat heel diep. Het gevoel dat ik hem nooit meer kan zien of vasthouden, nooit meer met hem kan praten. Ongelofelijk. Je denkt voortdurend: het zal toch niet echt zo zijn? Toch is het zo. Ondertussen houd ik het huis schoon. Ik doe de tuin, ik strijk, ik kook.

Niet zeuren, heel gewoon
De dood is eigenlijk heel gewoon, maar we ervaren hem als ongewoon. We kunnen er in onze cultuur niet goed mee omgaan. Als iemand dood is, vinden mensen al vrij snel dat je er niet meer over moet zeuren.

Ik wil hem met me meenemen in mijn verdere leven, veel over hem praten. Echte vrienden accepteren dat.

Vraag: Helpt muziek om het verlies te dragen?
() Muziek helpt, ja. () Liedjes trekken me omhoog, en soms juist de diepte in. Ik ervaar muziek als louterend en troostend.

Muziek en draadjes in je hoofd
Dat doet muziek blijkbaar. In zo’n droomvoorstelling hoop je dat je weer contact kunt maken, maar dat lukt natuurlijk niet. Ik dacht: Als ik maar hard genoeg roep, komt hij misschien terug. Je wordt naïef hoor, als dit je overkomt. Ik ben niet religieus, maar je wankelt toch. Je gemoed is de klemmen kwijt waarin het normaal gesproken hangt.
Muziek maakt draadjes los in je hoofd. Je wordt ontvankelijker en verkent gebieden waar je anders niet komt.

Ik zie die liedjes als een nieuwe woning, die ik kan meubileren met mijn herinneringen.

Daarmee uit ik mijn verbazing over het feit dat de wereld gewoon doordraait als iemand doodgaat. Als je naar de Kalverstraat kijkt, dan zou hij zo tussen die mensenmassa kunnen lopen, maar hij loopt er niet. Dingen blijven verraderlijk alledaags. De wind speelt met de bomen, een vliegtuig trekt een streep in de lucht, iemand laat een hond uit.

Ontroostbaar verdriet
Bovenstaande woorden komen uit een interview. Verscheen op dinsdag 22 oktober, in Trouw. Midden in een maand waarin ik een absoluut meesterwerk leerde kennen.

Gelukkig niet in een fase waarin ikzelf ontroostbaar verdrietig was. Uiteraard heb ik door de jaren heen naasten verloren, maar je kunt niet té lang verdrietig blijven bij een vader die van ouderdom sterft of een moeder die iets te jong is gestorven maar wel veel leed bespaard is gebleven. Een kind of je partner verliezen, en zeker als het onverwacht en snel gebeurd, is me bespaard gebleven.

Desondanks kan ik me in de woorden uit het bovenstaande interview herkennen. En beamen dat muziek troost biedt. Voeg al jaren aan een in 2006 geschreven artikel begrafenisliedjes toe.

Het meesterwerk dat deze maand uitkwam – Ghosteen van Nick Cave – kan iedereen aanspreken die iets onvoorstelbaars meemaakt. Alhoewel: onvoorstelbaar. Dood is ondanks alles doodnormaal. Alleen hebben we er vaak geen woorden voor.

De dood is eigenlijk heel gewoon, maar we ervaren hem als ongewoon. We kunnen er in onze cultuur niet goed mee omgaan.

En – spoiler alert – die woorden zitten ook amper in dit meesterwerk. Maar toch is het troostrijke muziek.

Youtube

Nick Cave
Deze Australische zanger maakte in juli 2015 het ondenkbare mee. Plotsklaps was zoon Arthur weg. Deel van een tweeling. Vijftien jaar. Een ongeluk. Dood. Komt nooit meer terug. Al in 2016 nam hij dit groteske gebeuren mee op Skeleton tree. Een plaat die hij net op dat moment met zijn Bad seeds aan het opnemen was. In enkele nummers stipt hij dit overlijden omfloerst aan.

Op Ghosteen hebben alle nummers met dood en verdriet te maken. Teksten zijn als altijd bij Nick Cave bijzonder, maar hier niet zo verhalend.

Je krijgt als luisteraar amper mee wat er is gebeurd (sterker: niet), maar hij wekt met korte zinnetjes gevoelens bij de luisteraar op. Luisteraars die weten wat hem en zijn vrouw (en die tweelingbroer) is overkomen. Een ramp.

De meeste zinnen hebben niets met dit drama te maken, maar door enkele tussenzinnen wordt je als luisteraar als het ware bij de les gehouden.

Ik vraag me af of luisteraars die geen weet hebben van zijn rampspoed ontdekken dat hij een naaste heeft verloren.

Hieronder enkele flarden.

And I love you, and I love you, and I love you, and I love you
And I love you, and I love you, and I love you
Peace will come, and peace will come, and peace will come in time
Time will come, and time will come, a time will come for us
Peace will come, and peace will come, and peace will come in time
Time will come, and time will come, a time will come for us (uit: Spinning song)

‘Cause I’m just waiting for you
Waiting for you, waiting for you
Waiting for you, waiting for you
Waiting for you
To return
To return
To return (uit: Waiting for you)

Look for me
Well, I think they’ve gathered here for me
I am within you
You are within me
I am beside you
You are beside me
I think they’re singing to be free
I think they’re singing to be free
I think my friends have gathered here for me
I think they’ve gathered here
To be beside me
Look for me (uit: Ghosteen speaks)

This world is beautiful
Held within its stars
I keep it in my heart
The stars are your eyes
I loved them right from the start
A world so beautiful
And I keep it
In my heart (uit: Ghosteen)

We are fireflies trapped in a little boy’s hand
And everything is as distant as the stars
I am here and you are where you are

() A star is just the memory of a star
We are fireflies pulsing dimly in the dark
We are here and you are where you are (uit: Fireflies)

Kisa sat down in the old village square
She hugged her baby and cried and cried
She said everybody is always losing somebody
Then walked into the forest and buried her child

Everybody’s losing someone
Everybody’s losing someone
It’s a long way to find peace of mind, peace of mind
It’s a long way to find peace of mind, peace of mind
And I’m just waiting now for my time to come
And I’m just waiting now for peace to come
For peace to come (uit: Hollywood)

Suggestief
In Ghosteen suggereert Nick Cave samen met zijn Bad seeds van alles, maar hij wordt in zijn teksten nooit écht concreet. Wél zingt hij hier erg emotioneel. Bijna smachtend, af en toe. Hoor je koortjes. Herhaling op herhaling. Alsof je in een kerk zit. En meegesleept wordt door de passie van de zanger en musici. En doorlopend hoor je woorden, korte zinnen die slaan op het feit dat Nick Cave een dierbaar iemand heeft verloren. Maar het gaat niet om Arthur, maar in wezen om iedereen die dood is gegaan. En hoe daar als achterblijver mee om te gaan.

Literatuur of een snack?
Het is echter ook geen zelfhulpboek of -plaat. Eerder literatuur. Zeker geen geen detective of thriller.

Maandag 28 oktober werd schrijver Jan van Aken in bibliotheek Uden door collega Evi over zijn werk geïnterviewd. Op zeker moment kwam het begrip spoiler voorbij. Dat je niet per ongeluk het plot van een boek moet weggeven.

Al snel werd duidelijk dat er een verschil is tussen een detective of thriller en literaire romans. Bij detectives kun je het plot verraden of weggeven; en dan is het minder leuk, dan wel zinvol om zo’n boek nog te gaan lezen.

Bij goede literaire romans kun je een plot niet weggeven, want vaak is er geen. Iedere lezer haalt iets anders uit een literair boek. En mocht u dat niet geloven: herlees een literaire roman die u lang geleden voor uw lijst las. Geheid dat u er nu, vele jaren later, iets anders uit zult halen. Waarschijnlijk begrijpt u nu pas wat u toen niet zag. En over vijf jaar zal het herlezen weer ‘iets’ anders opleveren. Jan van Aken legde dit uit aan de hand van een van zijn favoriete romans, Lolita van Vladimir Nabokov.

Literatuur is kortom niet eendimensionaal. De teksten van Nick Cave hebben dat ook, en zeker deze plaat. Ghosteen is daardoor wat mij betreft een universele, literaire rouwplaat. Ieder zal er iets anders uithalen.

Peace will come

Waiting for you, waiting for you

I think they’ve gathered here for me

You are within me

I am beside you

The stars are your eyes
I loved them right from the start
A world so beautiful
And I keep it
In my heart

She said everybody is always losing somebody

I am here and you are where you are

Ik ben hier en jij bent waar jij bent!
De ultieme regel van Ghosteen, lijkt me: “I am here and you are where you are“. En dat heeft een reden.

Muziekfans die voor het eerst naar Nick Cave gaan luisteren zal opvallen dat hij het vaak over Jezus en verwijzingen naar de Bijbel heeft. Dat doet hij al zijn hele carrière. Hij is volgens mij een atheist, die weet waar hij vandaan komt; in welke wereld hij leeft. Een wereld die ‘vergeven’ is van christelijke symboliek, cultuur en verhalen.

Die verhalen en verwijzingen naar christelijke namen, symbolen en gebruiken weeft hij al veertig jaar door zijn teksten heen. Maar ik geloof (!) niet dat Nick Cave gelooft in een God, een leven na de dood, dat er ‘iets’ is. Dat maakt het natuurlijk lastig als een naaste dood gaat.

Dus komt hij met de fantastische zin “I am here and you are where you are”. Een zin waarmee hij niemand beledigt, en open laat dat andere mensen mogen denken, hopen, geloven dat een gestorven persoon ‘ergens’ naar toe gaat. Ergens anders is. En dat iedereen – die nu hier is (I am here) -, later, onherroepelijk ‘ergens’ anders zal zijn. Ook al ben je ‘nergens’ meer, toch ben je ergens. Al is het maar in de herinnering van anderen. Zelfs dan ben je als dode where you are.

Als vuurvliegjes in een glazen pot
Ook mooi hoe hij (in Fireflies) een link legt met ons universum. Hoe nietig we zijn, als vuurvliegjes in een glazen fles. Hij vertelt waaruit wij mensen zijn opgebouwd: atomen, die ‘gesmeed’ zijn tijdens het in elkaar storten van grote sterren.

Hij verwijst impliciet naar een Carl Sagan, en diens tv-serie/boek Cosmos. Deze veel te jong gestorven Amerikaanse astronoom heeft als een van de eersten voor een groot publiek duidelijk gemaakt dat wij uit ‘sterrenstof’ zijn gemaakt. Niet door een magische truc van een of andere god, maar via een evolutionair proces waarvoor nodig was dat tijdens het sterven van een ster atomen worden gevormd. Bouwstoffen voor ‘het leven’.

En in dit liedje merkt hij ook nog even tussen neus en lippen op dat er niets voorspeld, noch gepland kan worden. Morgen kan het over zijn, of dingen heel anders gaan lopen dan wij denken. Vuurvliegjes in een glazen fles. Een ontluisterend beeld? Zijn we als mensen niet meer?

Nick Cave is niet zwartgallig. Eerder een romantische realist. Die zich geen illusies (meer) maakt. Ons zorgvuldig opgebouwde (zelf)beeld kan morgen ophouden te bestaan, dan wel onderuit gehaald worden.

Terwijl ik dit schrijf komen regels uit dé meest memorabele song van Townes Van Zandt naar boven:

You build your tower strong and tall,
can’t you see it’s got to fall some day (uit: Tower song) (Youtube, dé live versie)

The boatman’s call
The boatman’s call uit 1997, zijn meesterwerk (tot nu toe? – ik ben er nog niet uit), opent met Into my arms. Een liedje over zijn geliefde, die wél ergens in gelooft. In een God die kán ingrijpen, interveniëren, rampen kan voorkomen …

I don’t believe in an interventionist God
But I know, darling, that you do

Vervolgens betoogt hij dat hij zich tot (een) God zou wenden om een mogelijk noodlot af te wenden. Hij wil – hoe opportunistisch, ironisch én cynisch – alles doen om haar te behouden, ervoor zorgen dat zij in zijn armen komt, dan wel blijft.

But if I did I would kneel down and ask Him
Not to intervene when it came to you
Not to touch a hair on your head
To leave you as you are
And if He felt He had to direct you
Then direct you into my arms

In het tweede couplet heeft hij het over (bewaar)engelen. Daar gelooft hij evenmin in, maar wederom zal hij als het nodig is zich tot hen wenden om haar te beschermen, om ervoor te zorgen dat zij in zijn armen terecht zal komen, én daar blijft. Nick Cave is zoals gezegd een romantische realist. Een realistische fool. Hij eindigt deze gospel met de bezwerende woorden, waarin hij zich tot God wendt:

Into my arms, O Lord
Into my arms, O Lord
Into my arms, O Lord
Into my arms

Nick Cave als opportunist, die zelfs een niet bestaande God aanroept, toezingt om hem voor onheil en noodlot te besparen. En bijna twintig jaar later is het zover. God heeft hem niet geholpen, niet geluisterd, en die (bewaar)engelen hebben ook niets uitgehaald.

Maar je moet wel verder. Hij weet inmiddels dat er geen ontkomen aan is. Iedereen krijgt er mee te maken. Gaat zelf voor de bijl. Je kunt even geluk hebben, en wellicht hoef je nooit een zoon of geliefde af te geven, maar: She said everybody is always losing somebody. Een cliché van jewelste. Maar zo true. En je kunt troost (blijven) vinden in “I am here and you are where you are”.

Schrale troost, maar wat moet je anders. De titel van zijn eerste meesterwerk (The boatman’s call) verwijst natuurlijk ook naar het Nieuwe Testament, waarin Jezus zijn apostelen ziet als redders van mensen. Vissers die zielen van mensen redden door hen te bekeren tot het geloof.

Plaat van het jaar (2019)?
Sinds begin oktober heb ik redelijk obsessief naar Ghosteen geluisterd. Een soort verslaving. En gedurende die periode kwam ik steeds meer tot de conclusie dat dit een meesterwerk is. En grote kans maakt om door ‘de kenners’ uitgeroepen te worden tot ‘de plaat van 2019’. In een ander, eerder geschreven artikel betoog ik dat Ghosteen wellicht ook uitgeroepen wordt tot ‘de plaat van de jaren tien’.

Plaat van de jaren tien?
Een decennium dat in december 2019 afloopt. En er zal massaal teruggekeken worden op onze jaren tien. Binnen én vooral ook buiten de muziek. Jaren vol crises (meervoud), wanhopige mensen die zich massaal achter volksmenners scharen en niet in staat zijn zich met het oog op alle grote problemen te herpakken en serieus beginnen met er ‘iets’ aan of tegen te doen.

In dat  artikel benoem ik een ander groots album, dat wellicht ook uitgeroepen wordt tot plaat van de jaren tien: * (Blackstar) van David Bowie. Toevallig ook een plaat over dood. Medio december zal duidelijk worden wie met deze eer gaat strijken: Ghosteen, * (Blackstar) of een andere plaat.

Alles lijkt zoals het was
Vorige week verscheen tijdens mijn luisteravontuur rondom Ghosteen out of the blue een nieuw boek van radiomaker Frits Spits.

Eerder verschenen van hem twee boeken met korte stukjes over favoriete Nederlandstalige nummers. Mooie uitgaven, met vier bijgevoegde cd’s. Ik vermoed dat ze redelijk zijn verkocht en veel lezers/luisteraars een goed gevoel hebben gegeven.

Frits Spits schrijft zoals hij praat, presenteert: aimabel, met een grote bagage, vakkennis. Stukjes waardoor je geneigd bent om ook artiesten waar je niet zo veel mee hebt (BLØF) een kans te geven.

Zijn nieuwste bundel – Alles lijkt zoals het was – sluit bij Ghosteen aan. Zoals wellicht bekend verloor hij vorig jaar Greetje, zijn vrouw. Met wie hij ruim veertig jaar getrouwd was. Een aangekondigde dood, want longkanker. Er was niets meer aan te doen. Een kort sterfbed. Weg.

En daar zit je dan, als man. Alleen, met je verdriet en herinneringen. Ontroostbaar? Vaak wel. Maar Frits geeft toe dat muziek hem af en toe helpt. Dus ging hij over relatief nieuwe Nederlandstalige liedjes schrijven. Beschouwingen, waarin hij ook het verlies van zijn Greetje meeneemt. Liedjes over liefde, leven en verlies.

In het boek zijn twee cd’s toegevoegd met alle besproken nummers. Voor een schappelijke prijs. Ik vermoed dat het een kleine bestseller zal worden, die velen zal troosten, kan bemoedigen. Ook als je niet in een rouwproces van een naaste zit. Empathie, dat wekt het boek op. En de liedjes, alhoewel sommigen amper over de dood gaan, helpen.

Dan huilt mijn hart
Ik constateer met plezier dat hij Dan huilt mijn hart van Ernst Jansz meeneemt; mede gezongen door zijn dochter Luna. Van de cd De Neerkant uit 2017. Ernst Jansz huilt om iets wat ver van hem/ons afstaat, maar er is tóch verdriet *.

En een liedje van Spinvis. De Nederlandse literaire evenknie van Nick Cave. Een heel andere artiest, maar zijn teksten blijven ook na tientallen keren beluisteren ongrijpbaar. Je hoort steeds iets anders.

Op het omslag van Alles lijkt zoals het was staat Nieuwe standaards. De tijd zal leren of dat inderdaad zal gebeuren. Ze maken daarop grote kans als uiteenlopende mensen ‘andere dingen’ in die teksten horen, dan wel kunnen leggen. Zoals in Ghosteen, * (Blackstar), The boatman’s call en andere muzikale meesterwerken.

Een quote uit (de) Uncut
But the beauty of Ghosteen is the way it inhabits the darkness and still manages to harvest optimism. It is extreme stuff, singular in its design, ruthless in its execution. (#271, december 2019)

Maar de schoonheid van Ghosteen is de manier waarop het de duisternis bewoont en toch optimisme oogst. Het is extreem spul, uniek in zijn ontwerp, meedogenloos in zijn uitvoering.

Spoiler
Wellicht heeft u het in het begin van dit artikel al ontdekt. In het interview in Trouw komt Frits Spits aan het woord, maar het had Nick Cave kunnen zijn. Herlees het nog maar eens. Heb slechts enkele woorden vervangen.

* Artikel: Meester van het geld – Terwijl de wateren kalm lijken, bouwen zich onder het oppervlak kwetsbaarheden op (november 2017)

Citaat 615 (woensdag 23-woensdag 30 oktober 2019)
Homepage Citaten 2019