Meester van het geld – Terwijl de wateren kalm lijken, bouwen zich onder het oppervlak kwetsbaarheden op

Een haperend economisch systeem
Enkele weken voordat de Nederlandse vertaling van Doughnut economics : seven ways to think like a 21st century economist van de Engelse econome Kate Raworth verschijnt, buitelen de signalen dat ‘ons economisch systeem’ niet meer werkt over elkaar heen.

Route68Revisited
Dit boek heeft een relatie met het nieuwe jaarthema van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken: Route68Revisited. En met veel onderwerpen die de komende decennia de maatschappelijke agenda zullen bepalen.

Meer Nemen dan Geven
Sinds begin 2017 zijn de signalen dat er iets van revolutie in de air hangt duidelijker geworden. Begin 2017 kwam dit thema als titel bovendrijven. Pas veel later kwam het besef dat die revolutie waarschijnlijk te maken heeft met de woorden ‘nemen’ en ‘geven’. En vooral de verstoorde balans tussen die twee. Op tal van plekken wordt meer genomen, dan gegeven. James Baldwin reikte al in 1962 dit besef én de woorden daarvoor aan.

Hieronder een ogenschijnlijke ratjetoe aan voorbeelden

Mestfabriek in Oss
Het Brabants Dagblad opende op maandag 13 november 2017 met de kop dat Provinciale Staten de komst van een zeer omstreden mestfabriek naar Oss zal doordrukken. Mest van dieren uit de bio-industrie die door boeren in Brabant, Gelderland en Zeeland wordt geproduceerd zal,  als dit voornemen wordt doorgezet, in de toekomst naar Oss worden gebracht en verwerkt.

Het is echter té gemakkelijk om te roepen dat ‘wij’ (de Ossenaren) met de stront (en stank, verkeersdrukte) worden opgezadeld, en ‘zij’ de boeren daarvan de vruchten plukken. “Wij de stront, en zij de winst”. De komst van een mestfabriek dwingt ons echter wel tot een debat over de houdbaarheid van een agrarisch systeem waarin té veel mest wordt geproduceerd. Binnen het huidige model moeten er mestfabrieken komen. Of ze naar Oss komen doet er niet zoveel toe.

Paradise papers
De afgelopen week ging het feitelijk slechts over één item, de Paradise papers. Het zoveelste bewijs dat grote, internationaal opererende bedrijven feitelijk geen belasting meer betalen. En burgers laten opdraaien voor het in standhouden van infrastructuur en voorzieningen.

In diezelfde Paradise papers-week werd in Den Haag gedebatteerd over de noodzaak om voor grote Nederlandse bedrijven de dividendbelasting af te schaffen. Ruim een miljard euro’s die ook aan andere zaken zouden kunnen worden uitgegeven.

The broken American dream
Deze maand verscheen bij uitgeverij Ten Have (die een protestants-christelijk signatuur heeft) een boek van de Amerikaanse taalkundige Noam Chomsky. Een man die meestal weggezet wordt als een zeer linkse denker.

In Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht maakt hij duidelijk dat het Amerikaanse economische en maatschappelijke systeem niet meer werkt. Volstrekt is vastgelopen. De verschillen in inkomen én vooral vermogen zijn zo absurd groot geworden dat er van ‘the American dream’ (dat iedereen het in potentie kan maken) niets meer over is.

Onmacht
Dagelijks kunnen we lezen over de onmacht van ‘de mens’ om voldoende maatregelen te treffen om de uitstoot van CO2 te beperken en daarmee een catastrofale klimaatverandering tegen te gaan.

Horen we regelmatig over het uitsterven van soorten. En dat het aantal bijen en insecten dramatisch daalt.

Zombiegeld
Blijft Mario Draghi als president van de Europese Centrale Bank maandelijks miljarden euro’s in het economisch systeem pompen. Geld dat uit het niets geschapen wordt. Toegevoegd wordt aan een berg schulden, die menselijkerwijs nooit meer terugbetaald kan worden.

Piramidespel
Ondertussen blijven de prijzen van koopwoningen almaar stijgen. Nemen mensen grotere hypotheken om huizen te verbouwen. Of om er mee te gaan beleggen (beter: speculeren). En maken veel deskundigen zich zorgen. Wanneer de bubbel zal imploderen. Als een piramidespel ineen zal zijgen.

Liggen er bij grote bedrijven, hedgefunds en pensioenfondsen biljoenen euro’s, dollars en ponden op ‘de plank’ waarvoor rendement gezocht wordt. Bij gebrek aan zinvolle kandidaten worden bedrijven massaal overgenomen en onderworpen aan een proces waarbij gesneden wordt in ‘de kosten’. Denk aan: ontslaan personeel, verlagen van salarissen, uitkleden van voorzieningen en zekerheden et cetera. Denk aan het gedoe rondom Unox en Zwanenberg.

Een piramidespel, waarvoor de laatste instappers en de samenleving – bij het onvermijdelijke in elkaar klappen – zullen opdraaien.

Meester van het geld
Staat op de nieuwste cd van Ernst Jansz (De Neerkant) een ouderwets protestliedje: Meester van het geld. Waarin hij het ontstaan van ons kapitalistische systeem koppelt aan onze money driven wereld en houding.

Ogenschijnlijk richt hij zich tot de miljardairs en de grote bedrijven. Impliciet richt hij zich tot ons allen, die zo’n systeem in stand houden.

De titel is een knipoog naar een oud protestlied van Bob Dylan: ‘Masters of war’. Geschreven in de winter van 1962. Hetzelfde jaar waarin James Baldwin zijn oproep deed over het belang van onvoorwaardelijk geven. Dylan en Baldwin spraken zich vóór 1968 al over uit.

Die revolutie hing – net als de huidige – al iets eerder in de air. Kunstenaars hebben daar een oog/oor voor. Ernst Jansz verwijst (misschien onbewust) naar een redelijk omstreden boek: Roofstaat : wat iedere Nederlander moet weten van Ewald Vanvugt. Het verscheen in 2016 en staat haaks op de door velen gedeelde notie dat we als Nederlanders trotser op ons landje zouden moeten zijn. Ernst Jansz heeft trouwens ‘iets’ met Dylan.

Donuteconomie
Medio december verschijnt Donuteconomie : in zeven stappen naar een economie voor de 21e eeuw van Kate Raworth. Een Engelse econome die zich afzet tegen het huidige economische model en denken.

Haar centrale stelling is dat dit systeem verantwoordelijk is voor bijna alle problemen waar we op een mondiale schaal mee te maken hebben. De kern van haar analyse is dat op een eindige aarde een economisch model dat gebaseerd is op groei niet houdbaar is. Dit denken, dit model is niet alleen verantwoordelijk voor het overschrijden van verschillende mondiale grenzen maar werkt ook negatief in op het persoonlijk welbevinden van (wereld)burgers.

Kate Raworth komt niet alleen met een analyse van dé problemen, maar poneert vooral een alternatief model. De donuteconomie.

Als de schok komt
Toevallig ging maandag 13 november in het FD een columnist in op de mogelijkheid van het in elkaar klappen van ‘de beurs’. Deze Marcel de Boer heeft het in ‘Als de schok komt’ over de ‘jacht op rendement’.

Hij trekt een parallel met tien jaar geleden, toen een bij het grote publiek onbekend vehikel (subprime leningen) aan de basis lag van het in elkaar klappen van het toenmalige financiële systeem. Nu gaat het volgens hem om ‘short volatility-strategieën, die alleen blijven werken zolang de volatiliteit laag blijft. Probeer het niet te snappen.

Feitelijk beschrijft Marcel de Boer dat het huidige piramidespel op punt van imploderen staat.

Alsof dat laatste al niet genoeg is, becijferde Alberto Gallo van Algebris Investments onlangs dat wereldwijd meer dan $2000 miljard in zogeheten ‘short-volatlity’-strategieën is gestoken, posities die geld opleveren zolang de volatiliteit beperkt blijft. Als ineens de beweeglijkheid terugkeert, zitten al die partijen scheef en zoeken ze allemaal de uitgang op. De man in de straat heeft vermoedelijk nooit gehoord van die strategieën, maar dat gold ook voor de subprime-leningen. Die markt – destijds $1400 miljard groot – was de aanstichter van de kredietcrisis. Adrian vatte het in ieder geval met gevoel voor understatement samen: “Terwijl de wateren kalm lijken, bouwen zich onder het oppervlak kwetsbaarheden op”.

Route68Revisited?
Niemand kan de toekomst voorspellen. Zelden herhaalt zich het verleden. Toch zien anderen ook signalen dat er change in de lucht hangt. Zo werd vandaag bekend dat het jaarthema voor de Maand van de Geschiedenis 2018 (die in oktober wordt gehouden) als thema Opstand heeft.

Tegenlicht 26 november & Meet Up Oss 21 december
Deze avond staat Kate Raworth centraal: Donut economie volgens Kate Raworth. Drie kwartier lang wordt ingezoomd op haar ideeën en boek. Drie weken voordat de vertaling van haar boek verschijnt. Prima pr. Goed voor de omzet. Goed voor het Bruto Nationaal Product.

En zij zal de eerste zijn om de ironie én cynisme van deze regels in te zien.

Op donderdag 21 december zullen we tijdens de Tegenlicht Meet Up Oss ingaan op haar boek en koppelen aan de mogelijke komst van een mestfabriek naar Oss.

Dan huilt mijn hart
Op De Neerkant staat nog een ander protestliedje: Dan huilt mijn hart. Een liedje dat Ernst samen met zijn dochter Luna heeft geschreven en opgenomen. Ogenschijnlijk staat het los van onze economische wereld. Uit de tekst kun je niet opmaken dat de aanleiding te maken had met de oorlog in Syrië; het gedoe met ISIS.

Maar de clip spreekt voor zich. Het gaat over de zinloze strijd in en om bijvoorbeeld Aleppo. Waar geen gebouw overeind bleef staan en honderdduizenden burgers gedwongen werden weg te vluchten. Dan huilt mijn hart.

Maar voor wie even doordenkt: bijna alle oorlogen en opstanden in het Midden-Oosten draaien om economische macht; geld. Invloed. Het is té gemakkelijk om te stellen dat ‘wij’ in het Westen er los van staan.

https://www.youtube.com/watch?v=Q_7YKR-M8kk&feature=emb_title

Enkele artikelen
Donut economie – Verander het doel (april 2017)
Je kunt alleen nemen als je ook bereid bent te geven … (september 2017)
Wat op het spel staat (oktober 2017)

Citaat 503 (maandag 13 november 2017)
Homepage Citaten 2017