Dit is water in ‘De beslissende jaren twintig’

Enkele weken geleden kwam een zinnetje aanwaaien: ‘de beslissende jaren twintig’. En enkele dagen later had iemand het over Dit is water.

Een zin als kapstok.
Had meteen het gevoel dat ik daarop enige tijd moest gaan broeien. Was het een goede zin? Kon ik er iets mee? Kon ik er andere ‘dingen’ aan ‘ophangen’?

Zou het wellicht een leidraad voor de programmering van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken kunnen zijn? Uitgeroepen worden tot hét jaarthema van 2020; en daarna? Een zin om ‘van alles’ aan te kunnen ophangen.

De jaren tien lopen af
Op dinsdag 31 december 2019 nemen we afscheid van de jaren tien. Da’s zeker. Een vijfde deel van de eenentwintigste eeuw zit er dan op.

De komende weken zal er volop teruggeblikt worden op deze vervelende jaren. Een decennium waarin we leefden in de nasleep van de financiële crises (meervoud) van 2007 en 2008. Jaren waarin we veel energie staken in het bestrijden van een handjevol terroristen, op zoek waren naar onze identiteit, algoritmes (al dan niet zelflerend) ons leven steeds meer gingen beheersen; maar vooral jaren waarin we in wezen geen afscheid konden nemen van een manier van leven die een té groot beslag legt op de draagkracht van de aarde.

In wezen een verloren decennium. Dat zijn mijn woorden, maar er zijn anderen die ongeveer hetzelfde beweren.

Paul Kingsnorth
Bijna een jaar geleden kwam in de laatste uitzending van 2018 in Tegenlicht een Engelse klimaatactivist aan het woord. Een ex-klimaatactivist. Deze Paul Kingsnorth heeft het spreekwoordelijke bijltje erbij neergelegd. Is tot de conclusie gekomen dat zijn inzet er niet meer toe doet. De wereld zal domweg naar de verdoemenis gaan. Er is weinig meer aan te doen.

In De onbewoonbare aarde van David Wallace-Wells kun je een vergelijkbaar geluid lezen; alhoewel deze Amerikaanse journalist er nog steeds in gelooft dat we ‘het’ zouden kunnen gaan oplossen.

Tegenlicht: De aarde draait door (18 december 2018).

Uiteraard is Paul Kingsnorth nog steeds bij het onderwerp betrokken; hij heeft de barricaden ingeruild voor de schrijftafel. Deze maand verscheen een bundel artikelen van hem: Bekentenissen van een afvallig milieuactivist : een radicaal andere kijk op natuurbescherming (Atlas Contact). In Vrij Nederland werd hij geïnterviewd. Daaruit een citaat:

‘Nee, het is juist zorgelijk dat we zoveel over het klimaat praten. Klimaatverandering is slechts één aspect van onze huidige ecologische crisis. Er is ook nog zoiets als de massale uitsterving van soorten, er is bodemerosie, de verzuring van oceanen, de vernietiging van het regenwoud, ga maar door. Als we morgen wakker zouden worden en zouden ontdekken dat het klimaat bij nader inzien tóch niet verandert, dan zouden we nog altijd al die andere problemen hebben.

We praten zoveel over klimaatverandering omdat dit het meest bedreigend is voor de menselijke soort. Maar het leven op aarde gaat niet alleen om mensen. Daarom pleitte de oorspronkelijke milieubeweging voor een “ecocentrisch” wereldbeeld, waarin de mens juist níét het centrum van alles is. Dat beeld spreekt me aan.’ Uit: In gesprek met een afvallige milieuactivist. ‘Wij zijn allemaal medeplichtig’ (VN, 19 november 2019)

Na mij: de zondvloed. Duurt het nog lang voor de crisis voorbij is? Stil, en roei!Een nieuw decennium
En nu staan we aan de vooravond van een decennium waarin we wél aan de bak moeten. Werk maken van maatregelen om iets te doen aan het grootste probleem van allemaal: hoe een op fossiele brandstoffen gebaseerde economie én way of life om te bouwen richting ‘iets’ anders.

En als dat niet lukt, dan hebben onze kinderen, klein- en achterkleinkinderen een groot probleem. Want het water zal blijven stijgen. Het zal vaker en heviger gaan branden; akkers nog vaker gaan verdrogen. Nog meer soorten zullen uitsterven. En ondertussen blijft het CO2-gehalte in de atmosfeer stijgen. Waardoor mensen moeten vluchten omdat hun land naar de filistijnen gaat et cetera. Een zichzelf versterkende spiraal.

Kijk als illustratie naar de vierdelige NTR-tvserie van fotograaf Kadir van Lohuizen: Na ons de zondvloed (uitgezonden oktober-november 2019). Of als u niet meer kunt kijken: de centrale boodschap is dat het water waarschijnlijk veel sneller gaat stijgen dan we tot voor kort dachten, en dat op veel plekken op aarde tegelijkertijd de bodem achter de dijken gaat dalen én verzilt raakt.

Een way of life loopt af
De laatste weken is waarschijnlijk voor veel Nederlanders duidelijk geworden dat we met een groot probleem zitten. Stikstof, ammoniak, minder hard autorijden, boeren op slot et cetera. Een probleem dat we niet langer weg kunnen wuiven door er nog eens een commissie naar te laten kijken. Die een rapport produceert voor de onderste la.

Vluchten kan niet meer. Frans Halsema en Jenny Arean zongen dit prachtige lied van Harry Bannink en Annie M.G. Schmidt al in 1972. Maar dat liedje had, evenmin als duizenden andere signalen, geen effect. We gingen door met wat we altijd deden: produceren en consumeren. En weinig nadenken over de negatieve gevolgen daarvan. Après nous, le déluge.

Natuurlijk is er de afgelopen vijftig jaar van alles positief veranderd en ondernomen om vervuiling en andere negatieve gevolgen van onze manier van leven tegen te gaan. Maar in de kern is ons economisch model nog steeds gebaseerd op economische groei.

Groei die we nodig hebben om de problemen in de toekomst te kunnen oplossen. Dat wordt althans door het gros van de economen, beleidsmakers, politici én burgers gedacht. Groei als oplossing. Sinds kort is er in ons land zelfs een “Bende van de vooruitgang”.

Een ander signaal
Vorige week had ik een kaartje gekocht voor de Avondeditie, een maandelijkse talkshow van Volkskrant-journalisten Jan Tromp en Wilma de Rek in de Verkadefabriek in Den Bosch.

Die formule bestaat al jarenlang en is eenvoudig uit te leggen. Voor elke editie worden twee gasten uitgenodigd die ‘iets’ met elkaar hebben. Qua achtergrond, beroep, bekendheid.

Verder een muzikant die enkele liedjes speelt en een columnist die een column voorleest. Duurt maximaal anderhalf uur. Om tien uur is het afgelopen. Een mooie tijd om nog even na te babbelen, een drankje te nemen en wellicht een boek of cd te kopen van een van de gasten.

Woensdag 13 november hadden ze twee gereformeerde jongens uitgenodigd. Sterker: twee zonen van een dominee. Die een generatie van elkaar verschilden. Ik ging voor de jongste, Rutger Bregman, maar kende de ander, Leo Blokhuis, al veel langer.

Een historicus en een popjournalist. Uiteraard kwam het milieu waarin ze zijn opgegroeid voorbij. Bij Lex thuis was het veel strenger dan bij Rutger. De schrijver van De meeste mensen deugen (dé bestseller van het najaar van 2019; want al 90.000 exemplaren verkocht) sprak warm over zijn ouders. Die legden hem weinig in de weg en vonden het geen probleem dat hij in de loop van de tijd zijn geloof verloor. Leo Blokhuis sprak net zo warm over zijn ouderlijk nest, maar zij legden hem wel degelijk hun manier van leven op. En het kostte hem meer moeite om zich daaraan te onttrekken. Sterker: hij gelooft nog steeds dat er ‘iets’ moet zijn.

Ik haal deze avond naar voren omdat Rutger Bregman kort voordat de avond voorbij was opmerkte dat De Correspondent (zijn werkgever en platform waarvoor hij schrijft) begin 2020 met een nieuw boek zal komen. Een boek voor de jaren twintig. Dat is althans mijn analyse, gebaseerd op de titel: Dit is water.

Dit is water
In de Verenigde Staten is het gebruikelijk dat tijdens het uitreiken van diploma’s vooraanstaande burgers een toespraak houden. Ergens in mei of juni; op een grasveld. Een grote klucht adolescenten met die typische hoeden op.

Zo sprak ook schrijver David Foster Wallace op 21 mei 2005 de afgestudeerden van Kenyon College in Ohio toe. Het werd een van de beroemdste commencement addresses ooit.

In de toespraak houdt hij zijn gehoor voor wat het betekent om volwassenen te worden; te zijn. Die toespraak staat online en is als boek-je uitgebracht. En vertaald: Dit is water (Contact 2011, 93 pagina’s). Een boekje van niets. Het gros van de pagina’s bevat slechts enkele regels.

De Engelse versie omvat circa 3.800 woorden. Dertien à vijftien minuten leestijd.

There are these two young fish swimming along and they happen to meet an older fish swimming the other way, who nods at them and says “Morning, boys. How’s the water?” And the two young fish swim on for a bit, and then eventually one of them looks over at the other and goes “What the hell is water?”

Twee jonge vissen zijn rustig aan het zwemmen als ze een oudere vis tegenkomen, die de andere kant op zwemt. De oudere vis knikt ze toe en vraagt: ‘Môge, jongens, lekker water?’ De twee jonge vissen zwemmen nog een stukje door, maar dan kijkt de een de ander aan en vraagt: ‘Wat is in ‘s hemelsnaam water?’ (Uit: Dit is water van David Foster Wallace. Contact, 2011, 93 p)

Er staan verschillende versies op Youtube

In a nutshell: onze wereld, en een opdracht
Ik kan me voorstellen dat u niet meteen denkt dat je aan deze tekst een hele wereldbeschouwing kunt ‘ophangen’. Of hieruit een voor ons allen bedoelde opdracht kunt distilleren. Toch heb ik het gevoel dat de mensen van De Correspondent dat wel zo zien. Ik zal het iets verderop toelichten, maar wil eerst enkele andere beelden – ‘verhalen’ – naar voren halen. Vijf beelden die als het ware staan voor hoe we als mensheid bezig zijn, en die een relatie hebben met die opgave.

Koning Midas
Midas was een legendarische koning van Phrygië.

Over hem doen verschillende verhalen de ronde. Het bekendste is natuurlijk dat hij op zeker moment van een god de kracht krijgt om alles wat hij aanraakt in goud om te zetten. Een prima deal, totdat hij erachter komt dat dit ook opgaat voor het aanraken van zijn dochter en voedsel. Toen was het gedaan met de pret; voor hem kon het gelukkig teruggedraaid worden.

Op onze manier gedragen we ons allemaal (herhaal: allemaal) als een koning Midas. Alles wat we aanraken gaat naar de verdommenis.

Zelfs mensen uit landen die hieraan niet deelnamen, gaan in een steeds rapper tempo wel meedoen. Nemen onze westerse lifestyle over. Consumeren diensten en producten die een zeer groot beslag leggen op de draagkracht van de planeet. Met rampzalige gevolgen.

Artikel: Next freedom en koning Midas (december 2018)

Piramidespel
Begin november mengde ene Bert van Roermund zich in het debat over onze boeren, stikstof, ammoniak, sjoemelen met regels en het onvermogen substantiële maatregelen te treffen. Hij is als hoogleraar rechtsfilosofie verbonden aan de Universiteit van Tilburg.

In een opiniestuk in het Brabants Dagblad betrekt hij de stelling dat alle (moderne) boeren deelnemers aan een piramidespel zijn.

De kern daarvan is dat gedurende enige tijd iedereen ervan profiteert, want er wordt regelmatig rendement uitgekeerd. Dus zal het wel goed zijn.

Het vervelende van elk piramidespel is echter dat het op zeker moment in elkaar MOET en ZAL klappen. En dan zitten de meeste deelnemers met de gebakken peren.

Ik kan niet beoordelen of dit beeld voor de agrarische wereld opgaat, maar het lijkt er verdacht veel op. Te meer daar deze sector aan de vooravond staat van maatregelen die voor veel boeren funest zullen uitpakken.

Het beeld van het piramidespel gaat waarschijnlijk voor het hele economische systeem op. Waarin we allemaal rendement uitgekeerd krijgen. En daarmee kunnen we diensten en producten blijven afnemen. Helaas staan we wellicht aan de vooravond van een moment dat het systeem gaat haperen en wie weet in elkaar zakken.

Hieronder Bert van Roermund

Wellicht liggen over twee eeuwen Oss en Uden aan zee (kaart uit artikel in VN)Nochtans – en nu serieus – heeft de overheid al een jaar of tien de boeren in Nederland verleid om aan een piramidespel mee te doen. Of ze er vergunning voor had? De Raad van State besliste: achteraf gezien niet. Vooraf, dus politiek gesproken, misschien wel; al was die vergunning nog een heel getob van een jaartje of zes, ingezet onder de rampzalige leiding van Henk Bleker (CDA).

Maar vergunning of niet, de Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) was in feite een piramidespel waarbij werd ingelegd met milieuschade. Later, ja later zou die schade worden gerepareerd, wellicht met maatregelen die zelf weer schade zouden veroorzaken. Maar die zouden dan nóg later weer worden hersteld, bijvoorbeeld door nieuwe technologie. Serieus? Jazeker wel. En het is de enige houdbare ­reden waarom boeren nu terecht boos zijn: ze zijn een piramidespel ingelokt dat op termijn nooit winstgevend kan zijn.

Waarom is milieuschade op de pof een soort piramidespel? Het korte antwoord is: omdat milieuschade uiteindelijk altijd een rekening meebrengt die betaald moet worden. De eersten die schade veroorzaken kunnen er nog mee wegkomen. Maar de volgende 90 procent zal moeten betalen. Want (ik heb het vaker gezegd) de milieuproblemen van vandaag zijn de armoedeproblemen van morgen. Dat blijkt nu in alle duidelijkheid: hardwerkende en goudeerlijke boerenbedrijven betalen het gelag voor hen die nog net hebben kunnen binnenlopen.

We kunnen blijven geloven dat de rekening voor intensieve veehouderij eindeloos kan worden doorgeschoven, net als de rekening voor het auto- en vliegverkeer of het onbeperkt gebruik van plastic. Maar zo werkt het niet. Winst maken ten koste van het leefmilieu is winst maken door rekeningen niet te betalen – een kwalijke wijze van ondernemen. 

Fragment uit artikel: Uit de PAS: de verleiding van het piramidespel (BD 5 november 2019)

Titanic
Een clichématig beeld. De Titanic, het onzinkbaar geachte cruiseschip dat in 1912 op haar eerste vaart op een ijsberg liep en zonk. Ruim vijftienhonderd slachtoffers en een flinke knauw voor de mensheid: we zijn niet almachtig; soms is ‘de natuur’ sterker.

Of het aanvullende beeld rondom het vergaan van dit schip klopt weet ik niet. Doet er hier niet toe; het is een té mooi beeld. Tot op laatst speelde, naar verluidt, een groepje muzikanten. Gingen partyend naar de verdoemenis. Een prima beeld van onze wereld, waarin we allemaal doorgaan met wat we al jaren doen. Lekker leven, consumeren en ons amper inhouden; dan wel een heel andere weg in slaan.

Pearl Harbor
In 2012 schreef de voormalige Greenpeace-activist Paul Gilding het boek Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden. Daarin betrekt hij de – toen door velen sterk betwiste stelling – dat de mens(heid) behoefte heeft aan een Pearl Harbor-moment.

Een moment dat iedereen begrijpt dat er ‘iets’ moet gebeuren om meer onheil te voorkomen. Zo’n wake-up call heeft in Nederland op donderdag 23 juni 2017 geklonken. Toen werden tijdens noodweer in de omgeving van Someren en Asten daken van honderden huizen zwaar beschadigd, dan wel vernietigd. Maar de impact daarvan was té lokaal, en ‘klein’.

Veel Amerikanen dachten tot 6 december 1941 dat zij zich aan de Tweede Wereldoorlog konden onttrekken. Maar door een stommiteit van de Japanners veranderde die houding – zoals dat heet – overnight.

President Roosevelt greep dit Pearl Harbor-moment, en slaagde er binnen enkele weken in om het hele land mee op sleeptouw te nemen. De hele economie werd omgebouwd tot een oorlogseconomie. Alles werd opzij gezet om ‘spullen’ te gaan maken waarmee de oorlog gewonnen kon worden.

De rest is geschiedenis. En die leert, dat het kan. Als mensen met z’n allen achter een groots idee (een visie, visioen) gaan staan, dan lukt het. Uiteraard kunnen mensen zich ook achter ideeën scharen die níet goed voor de mens(heid) uitpakken.

Paul Gilding zag in 2012 zo’n Pearl Harbor-moment nog niet. Hij hoopte er stiekem wel op, want hij zag ook toen al dat de noodzakelijke veranderingen erg traag op gang kwamen.

Soma (en vooruit Big Brother)
De laatste jaren worden door steeds meer deskundigen kritische kanttekeningen geplaatst bij de macht van (grote) techbedrijven. En of zij met ‘onze’ data niet té veel macht verwerven. Ze worden niet alleen schathemeltje rijk, maar weten met de resultaten van de door slimme (zelflerende) systemen geanalyseerde data steeds meer invloed op ons uit te oefenen. Het meeste onder de radar.

Artikel: Twee keer Datadictatuur: (ik) gooide mijn morele kompas weg (november 2019)

In veel artikelen wordt in dit verband een link gelegd met het beroemde boek Nineteen Eighty-Four van George Orwell. Die een wereld schetst waarin mensen als een soort slaven worden gehouden, gehersenspoeld door de trawanten van Big Brother, de absolute heerser. Een wereld vol fake news en manipuleren van de opinie. Inderdaad, voor wie wil zijn er talloze zaken in onze huidige tijd aan te wijzen die een link hebben met deze dystopische roman.

Artikel: “201984 – een apocalyptische codex van onze ergste angsten” (juni 2019)

Tóch wil ik hier een andere, eerder geschreven dystopische roman naar voren halen. Brave new world van Aldous Huxley; uit 1932. In Nederland bekend als Heerlijke nieuwe wereld.

Een heel andere wereld, waarin bijna alle mensen gelukkig zijn. Prima, toch? Tenzij je je realiseert dat dit geluk ook gemaakt, beter: gemanipuleerd wordt. Hoe? Met pillen. Soma. Een drug die mensen in de waan brengt én houdt dat ze een gelukkig leven leiden.

Ik durf hier de stelling te betrekken dat we in onze huidige wereld allemaal in meerdere of mindere mate aan ‘de pillen’ zitten. Aan de soma, want … we kunnen (tóch maar) dit en dat doen! We zijn vrije mensen die uit duizenden opties vrij kunnen kiezen. Dream on!

Denk vooral niet aan Netflix, onze stedentripjes, pilletjes op festivals, drugs die aan huis bezorgd worden, de alom aanwezige alcohol, gamen (binnenkort zelfs in the cloud), voetbal(talkshows) kijken, ronddwalen op social media, koopzondagen, spullen aan huis laten bezorgen …

Soma is de fictieve kunstmatige drug in de roman Brave New World van Aldous Huxley, die zijn gebruikers een roes van onbestemd geluk en vergeetachtigheid bezorgt. (Bron: Wikipedia)

Artikel: Huxleys schrikbeeld van een bevolking die te zeer gedrogeerd is door ‘onverbloemde trivialiteiten’ om zich als verantwoordelijke burgers in te zetten. (januari 2019)

Dit is water
De komende tien jaren zullen we als mensheid andere wegen in moeten slaan. Het draait natuurlijk niet alleen om ‘het klimaat’ en een ander economisch model, maar dat is wel de kern.

Uiteraard liggen er nog andere grote brokken op ons bord. Wat bijvoorbeeld te doen met slimme, zelflerende systemen die steeds meer taken van mensen zullen gaan overnemen en wellicht op termijn ‘de macht’ over gaan nemen.

Deze opgave zal het uiterste van ons vergen. De eerder genoemde Paul Kingsnorth maakt zich geen illusies meer. We hebben als mensheid al zoveel verkeerde dingen gedaan, dat er geen houwen meer aan is. Hij weet ook niet welke rampen ons te wachten staan, maar weet (beter: denkt) dat we té laat zijn.

Maar iedereen die nog wel optimistisch is zal er achter komen dat we heel veel dingen die we nu ‘normaal’ vinden serieus tegen het licht moeten gaan houden.

Bijna alles wat we nu doen zal ter discussie gesteld moeten gaan worden. Dat valt niet mee. Sterker: dat is het water dat David Foster Wallace bedoelt.

Je hebt zelf niet meer in de gaten dat het (bijvoorbeeld) redelijk abnormaal is om zelf een auto te bezitten, terwijl je er slechts enkele uren per week een nodig hebt. Of hoe raar het is dat we (nog steeds) dieren eten.

Deze twee voorbeelden begrijpt waarschijnlijk iedereen. Dat wil niet zeggen dat u het daarmee eens hoeft te zijn, maar u kunt zich een beeld vormen van een samenleving – over enkele jaren – waarin die twee fenomenen niet meer voorkomen; of op het punt staan uit te sterven.

Maar met Dit is water bedoel ik zaken en gewoontes die we zó normaal vinden dat we er niets eens bij stil staan. En wellicht wel zullen moeten gaan doen.

Jong versus oud
Wrang is in dit verband dat in het verhaal van David Foster Wallace de jonkies niet in de gaten hebben dat ze in ‘water’ rondzwemmen; en de oude, wijze vis dat wel weet.

Op dit moment – in onze verstoorde klimaat-wereld – lijkt het net andersom te zijn. Jongelui zien overal ‘dat’ water, en wij – de oudjes – hebben vaak geen flauw idee over welk water die snotapen het hebben. De oudjes hebben er al (veel) te lang in gelegen, rondgezwommen; en weten niet beter. Doen wat van hen verwacht wordt: consumeren. Doorgaan met wat we altijd al deden. De jongeren zien echter dat ‘de keizer’ (nog zo’n beeldspraak) in zijn blote kont rond paradeert. Volwassen jongeren versus onvolwassen volwassenen.

Artikel: Greta Thunberg: En aangezien onze leiders zich als kinderen gedragen, zullen we de verantwoordelijkheid moeten nemen die ze al lang geleden hadden moeten nemen. (december 2018)

Gesprek
Voor openbare bibliotheken is hier – net als vroeger – een rol weggelegd.

Allereerst natuurlijk door een goede collectie in stand te houden en mensen attent te maken op voor hen relevante titels.

Verder door op allerlei manieren uiteenlopende activiteiten te organiseren rondom bepaalde (water-)onderwerpen. Niet bedoeld om te chockeren; of ‘de wereld te gaan veranderen!’ Maar wel bedoeld om te informeren, te inspireren en het gesprek op gang te houden; dan wel te brengen.

Bibliothecarissen die (soms lastige) vragen stellen; maar zelf ook (nog) geen benul van ‘hét’ antwoord hebben.

Ze doen het wel vanuit de visie dat een complexe samenleving redelijk geïnformeerde burgers nodig heeft, opdat zij de ‘juiste’ beslissingen gaan nemen. Natuurlijk werken we daarbij zoveel mogelijk met andere partijen samen.

Artikel: Bas Heijne: Het probleem is niet de toon van het debat. Het probleem is dat er alleen nog maar toon is, en geen debat. (februari 2017)

Ondertussen
Vorige week donderdag kreeg ik in Den Bosch lucht van het nieuwe boek van De Correspondent. En ging daar over nadenken. Hierboven staat de kern van mijn gedachten daarover.

Het toeval wil dat vandaag hoofdredacteur Rob Wijnberg op de Engelse editie van zijn platform (The Correspondent) een artikel plaatste. Over Europa. En in dat artikel neemt hij de drie vissen van David Foster Wallace mee.

Ogenschijnlijk gaat het in The British are going to miss Europe. Not for what the continent is, but for what it is not over die ‘gekke’ Britten, die nog steeds de Europese Gemeenschap willen gaan verlaten.

Maar feitelijk is dit prachtige artikel een illustratie van wat ik hierboven beweer. We zijn als het ware blind en doof voor wat we dagelijks om ons heen zien, meemaken. We zien niet meer hoe bevoorrecht we zijn dat we ‘in’ Europa leven. Het ‘beste’ werelddeel ter wereld. Vol welvaart, democratie, een functionerend rechtssysteem et cetera.

Rob Wijnberg heeft het in dit artikel over dingen die zijn ge-vanished (verdwenen): grenzen (borders), worries (zorgen) en foes (vijanden). Natuurlijk is in ‘ons’ Europa niet alles rozengeur en maneschijn; er is van alles wat (nog) beter kan. Maar niet ontkend kan worden dat we mondiaal gezien in the best of both worlds leven. En op het goede moment, want in het midden van de negentiende eeuw of in de Middeleeuwen was het voor de gemiddelde loonslaaf ook geen pretje. “Vroeger was een bak ellende” placht historicus Rutger Bregman enkele jaren geleden aan het begin van zijn lezingen te zeggen.

Ik kan me voorstellen dat in het begin 2020 te verschijnen boek meer van dit soort voor ons onzichtbare ‘dingen’ naar voren worden gehaald.

En als bibliothecaris weet ik dat over de meeste ‘dingen’ boeken zijn geschreven; die om wat voor reden dan ook wat onderbelicht zijn gebleven. Feitelijk is Dit is water een illustratie van een beeld dat door sommige Correspondenten vaker naar voren wordt gehaald: het Raam van Overton.

Overton Window
Dit denkkader, dit verhaal is bedacht door een Amerikaanse socioloog, Joseph P. Overton.

In elke samenleving veranderen ‘dingen’. Altijd. Per definitie. En als iets nieuws zich aandient kun je de klok er gelijk opzetten. Er zijn voorlopers en mensen die zich er in eerste instantie sterk tegen af zetten. Op het felle, en onbeschofte af. Maar – (geen wonder) tijd heelt alle wonden, zorgt ervoor dat langzaam of sneller steeds meer mensen gewend raken aan dat nieuwe. Een gedachte, product of dienst.

En er komt zelfs een tijd dat mensen zich niet meer voor kunnen stellen dat ‘we’ ooit slaven hielden, zwarte Piet in ons midden hadden, vlees aten of in onze eigen auto van het werk naar huis reden en ondertussen niet nog effe een dutje konden doen.

Artikel: 2016 – You can blow out a candle/But you can’t blow out a fire (december 2015)

Recensie: David Foster Wallace – Dit is water (Koen Schouwenburg op Tzum, november 2011)

The roaring twenties
Sommige decennia hebben op zeker moment een etiket gekregen. Een begrip dat in het collectieve geheugen van de mensheid blijft hangen. De jaren twintig van de vorige eeuw zijn daar een voorbeeld van. The roaring twenties, de ‘wilde jaren twintig’.

Dat slaat niet op geweld, maar meer op het optimistische karakter van die tijd, die jaren.

Een tijd dat de mensheid (maar vooral die in het toen al redelijk welvarende Westen) na de verschrikkingen van Wereldoorlog I opveerde, en vol vertrouwen allerlei nieuwe ‘dingen’ als het ware gretig omarmde. De radio, jazzmuziek, dansen, vakanties …

Het wrange is natuurlijk dat die jaren slecht afliepen. In oktober 1929 klapte de beurs op Wall Street en dat was het begin van de verschrikkelijke jaren dertig en veertig; en voor een deel ook nog de jaren vijftig. De opbouwjaren, die vooraf gingen aan the sixties.

Halfvol of halfleeg? Stel …
Van te voren is het ONZIN om te speculeren hoe de komende jaren twintig eruit zullen zien; en hoe ze zullen aflopen.

Op dit moment lijkt het er sterk op dat we aan de vooravond van een sombere tijd staan. Maar wie weet, herpakken we ons in tegenstelling tot wat ex-klimaatactivist Paul Kingsnorth gelooft, en eindigen de jaren twintig van de eenentwintigste eeuw positief.

Want we …

reageren positief op ‘ons’ Pearl Harbor-moment,

snappen dat het onvolwassen is om als Koning Midas door te leven,

weten dat Titanic-bouwers niet almachtig zijn en boven ‘de natuur’ staan,

zijn uit de meeste piramidespellen gestapt,

hebben de meeste somateuze verslavingen achter ons gelaten,

zijn beter gaan luisteren naar onze jongeren, en

zijn grote delen van het water gaan zien en zijn vervolgens in the decisive twenties  ‘dingen’ anders gaan doen.

Citaat 621 (dinsdag 19 november 2019)
Homepage Citaten 2019

Aanvulling donderdag 21 november
Hans Achterhuis. filosoof en de eerste Denker des Vaderland, laat zich regelmatig uit over maatschappelijke onderwerpen. Zo ook vandaag in (de) NRC.

Hij betoogt dat het voor individuele burgers moeilijk is ‘het goede’ te doen; juist ‘de politiek’ zou kaders uit moeten zetten waarbinnen burgers zich anders kunnen gaan gedragen.

Dit opiniestuk sluit (natuurlijk) aan bij een klassiek boek van hem: Het rijk van de schaarste : van Hobbes tot Foucault. Dit boek verscheen voor het eerst in 1988, maar werd in 2018 opnieuw uitgebracht met een nieuwe inleiding en nawoord. Kern daarvan is dat we op een eindige wereld leven, waar per definitie ‘bijna niets’ oneindig kan bestaan. Vier zinnen:

De meeste mensen zitten echter wel gevangen in instituties en een mentaliteit van voortdurende vergelijking en competitie. Het is uiteindelijk moeilijk om daar als individu uit te breken.

Alleen politieke keuzes die bewust vanuit een analyse van schaarste worden gemaakt, kunnen hier een richting wijzen. Daar is politieke moed voor nodig. Uit: Ook politiek stuit nu op grenzen van ‘meer’ (NRC, 21 november 2019)

Aanvulling donderdag 28 november 2019
Maxim Februari had het in zijn column op dinsdag 26 november over pessimisten en optimisten en nam daarin het beeld van het halfvolle, dan wel halflege glas mee. Hij neemt op het oog geen stelling in, maar die zit wel in de titel van zijn artikel: Giet iets over van het halfvolle in het halflege glas.

(dinsdag 19 november 2019)

Aanvulling woensdag 23 september 2020
Achteraf had ik het helemaal verkeerd. Er kwam weliswaar een boek-je uit van Rutger Bregman: Het water komt : een brief aan alle Nederlanders. Maar daarin heeft hij het letterlijk over water, en vooral dat het de komende decennia zonder enige twijfel hard zal gaan stijgen. De link naar David Foster Wallace was er niet.

Maar wat mij betreft blijft de teneur van mijn artikel overeind. Als mens (beter: mensheid) zijn we domweg ‘blind’ voor wat zich wel degelijk voor onze ogen in de samenleving afspeelt. Nogmaals: vluchten kan niet meer.