Na alle drukte rond Kerst en Oud begon ik op Nieuwjaarsdag (beter: ver in de namiddag) aan een boek-je dat ik al enige tijd had klaarliggen. Het nieuwste van de Belgisch-Poolse filosoof Alicja Gescinska.
Ik zag haar in het voorjaar van 2012 voor de eerste keer. Live. Had wel eens van haar gehoord, maar kende haar niet echt. Toen kwam ze in onze regio langs.
Artikel: Moederdag 2012 (mei 2012).
Alicja Gescinska
Een inspirerende jonge vrouw; die ik kort daarna uitnodigde voor een lezing in de Groene Engel in Oss. Een plek waar we tien jaar lang op de tweede zondag van de maand interessante sprekers in het kader van ons jaarthema neerzetten. Zij sprak in oktober 2012 over haar kijk op ‘de wereld’ onder de noemer Echte waarde(n).
Een titel die – achteraf gezien – perfect aansluit bij waar zij zich mee bezig houdt. Waarden, en (vooral) wat waardevol is, waardevoller dan iets anders.
Anyway. Sinds 2012 volg ik haar een beetje, en lag haar laatste boek al een tijdje op de stapel.
Tien jaar later
Pakweg tien jaar later is Alicja Gescinska (van hieruit bezien) uitgegroeid tot een van de vooraanstaande intellectuelen van België. Een vrouw die zich nadrukkelijk in het publieke domein beweegt en manifesteert. Ze heeft sindsdien verschillende boeken geschreven, én meegewerkt aan uiteenlopende tv-programma’s. Ook spreekt ze vaak in het openbaar.
You’re wanted!
Zo iemand trekt natuurlijk de aandacht. Zonder enige twijfel wordt ze door (bange en vaak anonieme) mensen (mannen) via social media bestookt; beschimpt. Hoe dan ook. In haar laatste boek (Intussen komen mensen om : over politieke betrokkenheid) verhaalt ze over een verzoek van een écht beroemde Belg. Die stelde haar volstrekt onverwacht een dwingende vraag: “Wil je namens de Liberalen zitting nemen in het Europees Parlement?”
Guy Verhofstadt
Een en ander speelde zich af in de aanloop naar de verkiezingen voor dat Europese Parlement op zondag 26 mei 2019. In het boek verhaalt ze wat er daarna gebeurde. En vooral over haar interne wikken en wegen. Guy Verhofstadt – die was het, de oud-premier én aanvoerder van de Liberale fractie in het Europees Parlement – had het goed ingeschat. Hij wist dat Alicja betrokken is bij de publieke zaak; er zich juist niet tegen afzet. Hij wist dat zij vindt dat een democratie een fragiel bouwwerk is, en dat we alles op alles moeten zetten om dat systeem overeind te houden.
Populisme
Alicja Gescinska is wars van zeer diverse populistische oprispingen. Dat wil – nadrukkelijk echter – niet zeggen dat zij een hekel aan ‘die mensen’ heeft. Integendeel. Evenals een David Van Reybrouck – wederom een Belg, antropoloog en auteur van o.a. Pleidooi voor populisme en Tegen verkiezingen – weet zij dat mensen die achter populistische voormannen aanlopen terecht vaak kritiek hebben op hoe ‘dingen’ in de samenleving zijn geregeld.
De beste stuurlui staan …
Boosheid is een prima motor. Maar in de optiek van Alicja is dat niet voldoende. En zeker niet als je (alleen) aan de zijkant blijft roepen dat ‘hét’ anders moet. De zakkenvullers aan de top weg moeten, en je serieus gelooft dat ‘jouw held’ namens het volk meent te spreken.
Alicja Gescinska maakt kristalhelder dat iedereen die zich druk maakt over misstanden en zaken die moeten veranderen, aan de bak moet. Zich meer gaat mengen in het publieke domein. Zich politiek manifesteert. Lid wordt van een partij. Zich verkiesbaar stelt voor een gemeenteraad of een ander vertegenwoordigend orgaan.
Of ze met haar boek velen zal overtuigen waag ik te betwijfelen. Allereerst wordt ze amper gelezen. En verder heeft iedereen het ‘te druk’ met eigen leven en werk. En is het toch gemakkelijker om aan de zijkant te blijven fulmineren tegen onze politici, leidinggevenden, elite. Nietwaar?
Intussen komen mensen om
Als u Alicja Gescinska nog niet kent: ze kan schrijven! Dat toonde ze al met haar eerste boek aan: De verovering van de vrijheid : van luie mensen, de dingen die voorbijgaan. Fantastische titel; én ondertitel.
Ook in haar nieuwste boek mixt ze haar kijk op wereld en mens met haar eigen ‘kleine’ leven. In haar debuut staat haar té jonge overleden Poolse vader – een emigrant – centraal. Een hoogopgeleide man die zich in België niet meer wilde ontwikkelen. Zich achter de televisie verschool en met de hem toegevallen vrijheid (want gevlucht vanachter het IJzeren gordijn naar het Vrije westen) niet uit de voeten kon.
Een beeld voor de moderne, westerse mens? We zijn vrij, kunnen in principe alles (de mooiste dingen doen) en blijven hangen in een consumerende rol. Lees bijvoorbeeld Grand hotel Europa van Leonard Ilja Pfeijffer. Of een klassieker: Brave new world van Aldous Huxley. Waarin een somateuze wereld wordt geschetst waarin we ogenschijnlijk alles hebben dat ons hart begeert (‘We zijn vrij!’), maar in wezen zijn we niet in control. Worden geleefd, gestuurd, gemanipuleerd, genudged …
In Intussen komen mensen om heeft Alicja Gescinska het amper over vrijheid, en zeker niet over de twee varianten die in de jaren vijftig door Isaiah Berlin zijn beschreven: positieve en negatieve. Maar toch schemert dat beeld, dit verhaal wel steeds door al wat zij schrijft heen. Als mensen kunnen we twee wegen inslaan. Zij opteert nadrukkelijk voor positieve vrijheid. En moet weinig hebben van mensen die alleen voor zichzelf leven, zich weinig aan anderen gelegen laten.
Twee uur later
Tegen het avondeten had ik het boek-je uit. Honderdvijftig pagina’s, een klein formaat. En meteen moest ik denken aan een ander boek-je (écht waar, slechts 39 pagina’s) van haar: Allmensch : van midelmaat tot meesterschap uit 2016. Had er als eens iets over geschreven. Het slingerde ergens in huis.
In dat boek zat volgens mij een prima opdracht voor iedereen die aan de jaren twintig begint. ‘De beslissende jaren twintig’ noem ik ze zelf. Jaren die voor ons liggen. Vol uitdagingen. Opgaven. Dilemma’s. Jaren waarin we – niet alleen volgens mij – serieus aan de bak moeten om alles wat we in ‘de verloren jaren tien’ om allerlei redenen links hebben laten liggen alsnog moeten gaan aanpakken.
In de jaren tien waren we (collectief) té beroerd, té dom, té lam. Hielden we ons té veel bezig met onze pleziertjes. Om allerlei redenen zijn we in die’ verloren jaren tien’ niet begonnen met het aanpakken van onderwerpen die aangepakt hadden móeten worden. ‘Dingen’ die niet weggaan door er nog eens een commissie over te laten nadenken; of hopen dat ‘ze’ overwaaien.
B.B. King
Allmensch maakt deel uit van een reeks korte pamfletten.
‘Prikkelend letterenmateriaal in een klein formaat dat vier keer per jaar verschijnt. Karakters zijn stuk voor stuk eigenzinnige teksten over een maatschappelijk thema dat uitnodigt tot reflectie, discussie of debat.’
Ik herinnerde me dat ze in dat betoog een bluesgigant opvoerde. Muddy Waters? Blind Willie McTell? Of toch B.B. King? Het bleek de laatste te zijn. Die kort voor zijn dood in een interview liet merken nog steeds gretig te zijn om nieuwe dingen te gaan doen. Doorgaan met proberen zichzelf te verbeteren.
You can always do better.
Wat een man! Wat een levenshouding!
Wat een mooi motto voor de jaren die voor ons liggen. Dat we minder zwelgen in dat dingen niet zijn zoals ze zouden moeten zijn. In de hoop dat anderen ‘ze’ voor ons gaan oplossen. Nee, Alicja gunt ons allen toe dat we iets-je meer in de spirit van B.B. King gaan leven. Dat we ons realiseren dat de wereld niet ideaal is, nooit zal worden, maar dat dit ons niet verslaat van de verplichting om te proberen het beter te gaan doen. Allemaal. Iedereen heeft daarin zijn of haar rol te spelen. We zullen wel moeten.
Citaat
De Allmensch is immers ook – en misschien zelfs bovenal – de gemiddelde mens die de middelmaat overstijgt, en blijft streven naar wat beter kan. De zuivere idealen van de voorbeeldfiguren zijn ultiem onbereikbaar en misschien moeten we er juist daarom voortdurend naar blijven streven. Omdat het niet perfect is, zoals B.B. King ons voorhield. De gedachte dat goed nooit goed genoeg is, kan voor sommigen misschien deprimerend klinken, maar het tegendeel is waar. (Allmensch : van middelmaat tot meesterschap, 2016, pagina 37)
The end
Alicja werd in mei 2019 niet verkozen. De Belgische liberalen van Guy Verhofstadt behaalden slechts twee zetels; Alicja stond op plek drie. Ik geloof dat ze daar een tijdje rouwig om is geweest. Ze stemde er na veel gedelibreer immers mee in om op de kieslijst gezet te worden. Stapte over allerlei bezwaren heen die velen zullen herkennen die ook wel eens hebben overwogen om ‘de politiek’ in te gaan.
Zonder enige twijfel zal Alicja Gescinska doorgaan met wat haar drijft. De kern daarvan is volgens mij dat ze mensen een geweten wil schoppen. Hen uitdagen meer van hun leven te maken. Niet alleen voor zichzelf. Maar juist daardoor en daarom ook voor anderen. Een volwassen volwassen mens leeft niet alleen voor zichzelf.
Het moge duidelijk zijn dat deze Belgisch-Poolse filosoof een moralist is. Die zich daarvoor niet schaamt.
Women will rule the world!
Kort voor Kerst schreef ik een ander verhaal over de jaren twintig. In Hope is a dangerous thing for a woman like me to have – But I have it nam ik Lana Del Rey mee, die dé plaat van 2019 heeft gemaakt.
In dat stuk noemde ik enkele andere vrouwen die in mijn optiek de komende jaren op tal van terreinen de agenda van de samenleving zullen gaan bepalen. Alicja Gescinska past – dat moge helder zijn – wat mij betreft ook in dat rijtje.
Mariana Mazzucato – Alexandria Ocasio-Cortez – Anuna De Wever – Christine Lagarde – Greta Thunberg – Kate Raworth – Sanna Marin – Billie Eilish – Lana del Rey – Alicja Gescinska
Artikelen
Die ontevredenheid over het bestaan zouden we moeten ombuigen in een kracht om de wereld te verbeteren en niet laten uitmonden in verzuring en verbitterdheid waar niemand baat bij heeft. (maart 2017)
Next freedom en koning Midas (december 2018)
Citaat 627 (woensdag 8 januari 2020)
