Slotakkoord.
Een van de eerste vragen zal altijd zijn: hoe blijf je op de hoogte als je het nieuws niet volgt? Daarop zou je kunnen antwoorden: “Op de hoogte zijn” is een afschuwelijke uitdrukking. Ik wil niet “op de hoogte zijn”. Integendeel. Ik wil begrijpen.
Iemand “is op de hoogte” als hij een hoop feiten verzameld heeft. Iemand “begrijpt” als hij de verbanden ziet, de oorzaken en de gevolgen, de terugkoppeling, de dynamiek van alle relevante feiten.
“Op de hoogte zijn” is als een hoopje stenen. Hoe beter iemand “op de hoogte is”, hoe hoger de berg stenen. Maar een berg stenen zelf is een waardeloze berg stenen.
Iemand die “begrijpt” bouwt met die berg stenen een brug of een huis. En – dat is belangrijk – hij laat de meeste stenen op de berg liggen omdat ze onbruikbaar zijn. (p. 200)
Een ongemakkelijk, positieve boodschap
Zo eindigt het nieuwste boek van Rolf Dobelli, een Zwitserse schrijver die zich eerder uitliet over het (on)belang van (veel) nieuws tot je nemen.
In Het nieuwsdieet : omgaan met de overload aan informatie staan behartigenswaardige observaties over het belang van (veel en lang) lezen. Opmerkingen die voor een bibliothecaris als manna uit de hemel zijn. Tegelijkertijd heb ik echter grote problemen met zijn betoog. De kern van mijn ongemak zit in het hierboven geciteerde slotakkoord, want je weet van tevoren niet welke stenen je ooit nodig zult hebben.
Over die berg stenen gaat onderstaand betoog; en of Rolf Dobelli gelijk heeft dat je beter niet teveel legoblokjes zou moeten willen verzamelen.
Stenen, legoblokjes
Het pleidooi van Rolf Dobelli om op ‘nieuwsdieet’ te gaan staat haaks op alles waar ik als bibliothecaris altijd voor heb gepleit. En blijf pleiten.
Juist bibliothecarissen dienen volgens mij alles op alles te zetten om over de meest uiteenlopende onderwerpen stenen op te doen. Legoblokjes die je nodig hebt om je vak goed te kunnen uitoefenen.
Legoblokjes over van alles en nog wat. Brokjes informatie over wat ‘in de wereld’ gebeurt.
D->I->K->W
Dit boek bracht ook weer ‘hét’ DIKW-‘model boven. Data -> Informatie -> Kennis -> Wijsheid.
Iedereen doet dagelijks, continu Data op. Doorlopend komen signalen op ons af. Het gros daarvan gaat gelukkig onbewust langs ons heen. Een deel nemen we wel waar, slaan we wellicht zelfs kort op (Informatie).
Informatie die we nodig hebben om als mens te kunnen functioneren. Vaak acteren we hierbij op de automatische piloot. Is er geen sprake van vrije wil, of zoiets.
Met sommige waargenomen, én opgeslagen brokjes Informatie kunnen we tot Kennis komen. Of inzichten in hoe iets in elkaar zit of werkt. Wat we moeten doen in een bepaalde situatie. Et cetera.
Heel af toe bereiken we een staat van zijn die je als Wijsheid kunt omschrijven. Zelden krijg je een inzicht, de geest, bedenk je iets nieuws, iets anders.
Artikel: DIKW – Data Informatie Kennis Wijsheid (mei 2015)
De slimste mens
Dobelli heeft natuurlijk wel gelijk dat je meer moet doen dan louter nieuwsitems verzamelen. Ons oogmerk als mens en bibliothecaris is immers niet om een kennisquiz als De slimste mens te winnen.
Die quiz noem ik bewust omdat juist deze week een filosoof zich in een column in De Volkskrant laatdunkend over Maarten van Rossem uitliet.
Hij betoogt dat Maarten van Rossem een omgevallen boekenkast is. Die zich in zijn lange leven volgezogen heeft met feitjes, feitjes, feitjes … en niet in staat is er iets mee te doen.
Een dorpsimam?
!!! Dat lijkt me volstrekte onzin. Erdal Balci stoort zich in Maarten van Rossem, de dorpsimam uit mijn jeugd wellicht terecht aan het knorrige karakter van dit bekende jurylid, maar ziet over het hoofd dat hij als geen ander in staat is de meest diverse feitjes in zijn betoog (over zeer uiteenlopende onderwerpen) mee te nemen. Zodanig dat je hem niet alleen kunt volgen, maar vaak geneigd bent mee te gaan in de teneur van zijn betoog. I wordt bij hem K.
In elk betoog dien je brokjes informatie op te nemen die op zich niet zo veel voorstellen of betekenen. Maar die flarden fungeren wel als ankerpunten. Feitjes die mensen herkennen en helpen om een rode lijn in een verhaal beter te kunnen snappen.
Erdal Balci gaat niet in op de quiz zelf, en de vraag of dit spelletje inderdaad ‘de slimste mens’ oplevert. Wel volgens de redactie van dit programma, maar ik vermoed dat Dobelli het daar niet mee eens is. Mensen die veel feitjes weten, winnen (pub)quizzen. Maar zijn ze daarom slim? Slimmer dan anderen? Ik geloof zelfs dat Maarten van Rossem, op zijn manier – wanneer hem die vraag gesteld zou worden – zou toegeven dat winnaars van ‘zijn’ quiz niet de slimste mensen zijn.
Is de slimste mens de slimste mens?
Maar aan de andere kant heb je als mens wel feiten nodig. Feiten die aan de basis van jouw menszijn staan. Een harde schijf zonder data stelt niets voor. Maar maakt u zich geen zorgen. Ieder mens doet in de loop van zijn of haar ‘menszijn’ doorlopend brokjes informatie op. Legoblokjes die beklijven, weggeschreven worden op de harde schijf. En, dat is het mooie en onbegrijpelijke van de hersenen, af en toe, op de meest onverwachte momenten,dringen die legosteentjes zich op. Komen zomaar tevoorschijn. Kunnen we ze meenemen in ons betoog, of waar we op dat moment mee bezig zijn. Vaak zijn we amper in control over ons eigen brein.
Een dilemma
Rolf Dobelli’s Nieuwsdieetboek zet me voor het blok. Aan de ene kant raadt hij ten stelligste af om het nieuws te blijven volgen. Sterker: hij raadt me aan om te kappen met het lezen van kranten, Teletekst raadplegen, Twitter volgen. Hij wil dat ik het gros van de radio- en tv-programma’s skip én aan de andere kant alleen maar lange artikelen in tijdschriften of op het web ga lezen; en boeken natuurlijk. Serieuze boeken, waarin je als mens bijgepraat wordt over de meest uiteenlopende onderwerpen.
Los van het feit dat het leven erg saai zou worden, is het in de praktijk schier onmogelijk om daaraan te voldoen. Ik heb het (nog) niet uitgeprobeerd, maar vermoed dat het bijna per definitie onmogelijk is om op een gemiddelde dag geen nieuws op te doen. Opsluiten in een kamer zonder wifi, zonder computers en tv en radio en een mobieltje en zelfs geen krant helpt, maar zelfs dan kan er nog een huisgenoot langskomen die uitroept of ik al gehoord heb dat er dit of dat gebeurd is.
Aan de andere kant begrijp ik Rolf Dobelli prima. En stem in met het gros van wat hij zegt. Op elke gemiddelde dag bereikt je heel veel informatie over van alles en nog wat. Info waar je niet om gevraagd hebt; waar je niet op zit te wachten, maar Billie Eilish heeft deze week inderdaad tig Grammys gewonnen.
Billie Eilish
Billie Eilish? Who the f**k is Billie Eilish? Tegelijkertijd pas je Billie Eilish naadloos in je eigen systeem in en vraag je je af waarom Lana del Rey (who the fuck is NFR!) die Grammys niet heeft gewonnen. Of Nick Cave.
U merkt het. Ik haal mijn eigen betoog onderuit.
Doorlopend krijgen we op zich zinloze feitjes ‘toegeworpen’ en als mens zijn we vaak in staat ze een plekje binnen ons eigen systeem te geven. Alleen komen er wel heel veel zinloze dingen op ons af. Veel meer dan pakweg tien, twintig, dertig of veertig jaar geleden. Er zijn steeds meer ‘zenders’ gekomen; die allemaal om onze aandacht vechten. En die hersenpan van ons kan niet oneindig belast worden.
Artikel: Een nieuwe lente: Should I stay or should I go? (maart 2018)
Bandbreedte
Sterker: veel mensen voelen zich overbelast. Doen zich dat deels zelf aan (want we blijven té veel twitteren, Facebooken, iets lezen op een mobieltje, gamen …), maar aan de andere kant zijn er ook zeer machtige partijen moedwillig bezig om ons ‘gek’ te maken.
Een bekende uitspraak is dat we helaas in een samenleving terecht zijn gekomen waar de slimste mensen (niet die van de quiz) niet bezig zijn met het oplossen van grote problemen, maar met het bedenken van manieren om ons (de slachtoffers) meer op dit of dat te laten klikken. En daar zijn ze zeer succesvol in. Tijd voor de oproep van Rolf Dobelli? Een tegenoffensief.
Lees vooral Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen van Sendhil Mullainathan en Eldar Shafir uit 2013 over mensen die zichzelf of door omstandigheden teveel belasten. Zij bezigen in dat verband het woord bandbreedte (in ons hoofd).
Tegenoffensief
Het betoog van Dobelli sluit mooi aan bij een ander offensief. Van de Raad voor Cultuur, de Onderwijsraad en praktisch de hele politiek: Lees!
Vorige zomer werd in een rapport (Lees!) geconstateerd wat veel bibliothecarissen al lang wisten: het leesniveau kachelt hard achteruit. Daar zijn allerlei oorzaken voor, maar de belangrijkste is dat mensen (kinderen, jongeren én volwassenen) weinig leesmeters meer maken. Wel veel korte berichtjes lezen, maar amper meer toekomen aan langere stukken, artikelen én boeken. En dat is niet goed. Niet voor de mensen zelf, maar ook niet voor de BV Nederland én ons democratisch bestel. Een bevolking die slecht kan lezen is niet goed. De aanname is dat mensen die in staat zijn zich langer te concentreren op een tekst beter geïnformeerd zijn. Zich minder gek laten maken door incidenten. Niet achter alle hypes en gedoe aanhollen. Volwassen volwassenen kortom.
Join forces
Wellicht kunnen we de oproep van Rolf Dobelli meenemen bij dat andere leesoffensief. Proberen mensen te verleiden enkele ‘dingen’ te gaan skippen, en in die vrijgespeelde tijd (weer) meer lange teksten te gaan lezen. Boeken. Die je bij de lokale bibliotheek kunt lenen.
En als het ‘de politiek’ serieus is met dit leesoffensief dan maakt zij in een majeur gebaar ‘de bieb’ voor iedereen gratis. De met gemeenschapsgeld opgebouwde collectie is niet langer alleen bestemd voor burgers die daar pakweg vijftig euro per jaar voor over hebben, maar voor iedere burger van elke Nederlandse gemeente. Then we’re talking.
Zelf meedoen?
Het nieuwste boek van Rolf Dobelli is voor mij geen verrassing. Al in 2012 betoogde hij ongeveer hetzelfde in Why I stopped reading/hearing/watching the news. En ook toen knikte ik instemmend. Voelde me gesteund in wat ik al deed: nieuws mijden. Keek toen al zelden naar ‘het journaal’ op tv (veel zinloze beelden, amper tekst, weinig duiding en te veel een ontspanningsprogramma). Meed in de krant al veel berichten over ongelukken, rampen, terroristen, de eeuwige sport en andere items waar je amper iets van leert. Toen al las ik slechts gedeeltelijk ‘de krant’. Beter: ik las en lees meerdere kranten, maar allemaal schuin. Mijn vrouw leest dezelfde krant, maar kiest voor andere items.
Artikel: De kunst in het leven is om twee of drie echte samenhangen uit de zee van ruis te vissen. (juni 2013)
Anno 2020, eind januari
Maar tien jaar later zijn er wel ‘dingen’ bijgekomen. Dingen die ik meen niet te kunnen missen. Volg via Twitter pakweg tweehonderdvijftig mensen. Die gelukkig zelden onzin naar voren brengen, maar door de dag heen surf ik er wel even naar toe. Waardoor ik (Betrapt!) niet toekom aan het lezen van een boek of een langer artikel.
Dobelli is natuurlijk niet de eerste die ons waarschuwt voor zo’n surfend leven. Maar zelfs lezing van Jaron Lanier’s boek Tien argumenten om je sociale media-accounts nu meteen te verwijderen heeft me niet van mijn Twitter-‘verslaving’ afgeholpen. En vermoed dat ook Dobelli dat ‘vuur’ niet zal doen doven.
Té vaak haal ik interessante zaken van Twitter. Mensen die me attent maken op een longread, of een (aankomend) boek of filmpje. Informatie die ik mee kan nemen in mijn kijk op ‘de wereld’ en me helpt (beter) als bibliothecaris te kunnen functioneren.
Meer/Minder dan de gemiddelde Nederlander?
Wel neem ik me telkens voor meer boeken te gaan lezen. Op zich scoor ik niet slecht. Ik lees meer dan de gemiddelde Nederlander. Dat weet ik zeker! Zoals ik ook zeker weet dat ik minder naar sport kijk dan de gemiddelde Nederlander. Maar ‘het’ kan altijd ‘beter’.
Wel betrap ik me erop dat ik de laatste jaren verdacht veel pamfletten lees. Korte statements. Maar dat komt omdat ze (a) steeds vaker worden uitgebracht (bv. Nieuw Licht) en ze (b) vaak aansluiten bij mijn rol als programmerende bibliothecaris. Een bibliothecaris die onderwerpen op de agenda wil zetten. Bezig is met mensen in onze regio te laten nadenken over complexe maatschappelijke onderwerpen. En dit soort pamfletten zijn prima geschikt om op de hoogte te raken van diverse thema’s en hoe er (vaak) door voorlopers over gedacht wordt.
Daar sta ik dan
Aan het begin van ‘de beslissende jaren twintig’ met een berg stenen om U tegen te zeggen. En volop bezig er nog meer aan toe te voegen. Niet als doel op zich, maar dagelijks komen er gewoon nieuwe steentjes bij. En ik ben ook niet van plan het advies van Rolf Dobelli te gaan opvolgen.
Wel voor een deel, maar ik geloof niet dat ik mezelf kan ‘bevrijden’ van een (aangeboren?) drang om veel kranten door te bladeren, tientallen tijdschriften te volgen, naar sommige tv-programma’s te kijken, regelmatig NPO Radio 1 op te zetten voor ‘het’ nieuws en (helaas te weinig) achtergronden, dagelijks effe Teletekst op te roepen, af en toe een podcast mee te pikken, naar Twitter te gaan, en … En, af en toe te sporten, iets in het huishouden te doen, aan sociale verplichtingen te voldoen. Met op achtergrond bij voorkeur muziek. Et cetera.
En in de tijd die overblijft … nog vaker proberen met een boekje in een hoekje te gaan zitten, en me alleen te focussen op het lezen.
Een moderne Sisyphus
Ik geloof dat dit ‘goed’ voor mijzelf is. En ook voor de bibliothecaris in mij. Die programmeert, collectioneert en als een van zijn hoofdtaken ziet om vragen te stellen.
Over al die dingen die in ‘de beslissende jaren’ op de schop moeten. Waarover althans burgers zich zouden moeten willen informeren; als volwassenen met elkaar in gesprek gaan. Allemaal bedoeld om de falen van onze huidige tijd te overkomen. Er iets beters van te maken. Op weg naar een next society.
Burgers die ons nieuwe jaarthema (Wees deel van de oplossing) begrijpen; en ook begrijpen dat om een zinvolle rol te kunnen spelen je over Kennis moet beschikken. Mensen die weten dat veel feiten kunnen opdreunen, of een quizje winnen niet voldoende is.
Kortom burgers die over een grote berg stenen beschikken en met veel stenen kunnen spelen, nieuwe verbindingen maken. Burgers die telkens weer verbaasd zijn over de meest uiteenlopende legosteentjes die ze zelf in de loop van hun leven hebben opgedaan, en die nú van pas komen.
Burgers die als een Sisyphus niet doorgaan met een steen tegen een berg op te rollen, maar integendeel altijd nieuwe stenen aan de berg blijven toevoegen. En zich existentieel amper afvragen of dit wel zo zinvol is. Burgers die weten dat het bij ‘de mens’ hoort, zoals ademen, eten jezelf voortplanten.
Feitenkennis
Ik geloof dat iedereen die zich zorgen maakt over onze gemediatiseerde wereld dit vlotgeschreven boek – feitelijk een pamflet – zou moeten lezen, en zich vervolgens achter de oren krabben. Wat kan ik in mijn eigen leven anders (gaan) doen?
Maar het is zeker een boekje dat elke bibliothecaris zou moeten lezen. Het is nogmaals één groot pleidooi voor onze core business: boeken lezen. En iedereen die veel leest weet dat je niet als kunt of hoeft te kopen. Leen ze bij uw eigen bieb!
Het Nieuwsdieet sluit trouwens verrassend aan bij een boek dat ik anderhalf jaar geleden leerde kennen en doorlopend onder de neus van mijn collega’s én burgers blijf houden. Feitenkennis van de te vroeg overleden Zweedse arts Hans Rosling.
Grappig, want op het eerste gezicht staat het hameren van Hans Rosling op FEITEN (als basis voor kennis en inzicht) haaks op het pleidooi van Rolf Dobelli. Die vindt dat we de feitjes moeten mijden. Lees liever gedegen boeken.
Tóch vullen ze elkaar aan. En dat ligt vooral aan de tweede laag in het boek van Hans Rosling. Waarin hij tien ‘methodes’ belicht die wij mensen doorlopend hanteren om de wereld juist niet goed te kunnen zien zoals die echt is.
Rolf Dobelli schreef trouwens twee andere boeken die over datzelfde menselijke onvermogen gaan: De kunst van het heldere denken : 52 denkfouten die je beter aan anderen kunt overlaten (uit 2012) en De kunst van het verstandige handelen : 52 dwalingen die je beter aan anderen kunt overlaten (uit 2013).
De ondertitel van Rosling’s boek is veelzeggend, en sluit aan bij Dobelli: 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt.
Een rapportcijfer?
Dit artikel is geen longread, maar wel veel langer dan een gemiddelde blogpost.
Proficiat als u het tot hier toe vol heeft gehouden.
Als u er meer zoekt, op Homepage citaten staan honderden andere artikelen.
Citaat 630 (donderdag 30 januari 2020)
Homepage Citaten 2020
