Gesamtkunstwerk – Teeny Tiny Tony, the world’s smallest pony

Een zin die deze zomer onder mijn huid kroop. Bleef hangen.

Prachtige zinnen. Mooi gebracht. Poëzie? Deed me denken aan een tijd – lang geleden – dat mijn jongste zoon als peuter het steeds had over “Rex Rex forever”, of zoiets. En wij als ouders geen idee hadden waarom hij die woorden te pas en onpas herhaalde, voor zich uitzong. Totdat ik me op zekere dag realiseerde dat ik zelf de aanstichter was. In die tijd draaide ik American dreamer : songs of Stephen Foster grijs. Maanden aan een stuk zong Thomas Hampson, de in 1955 geboren Amerikaanse bariton, op die tribute cd ‘That’s what’s the matter’. En woorden uit dat up tempo liedje verbasterde hij tot ‘Rex Rex forever’.

Een circus, in het westen
‘Teeny Tiny Tony, the world’s smallest pony’ is ook zo’n zin. Zeer duidelijk uitgesproken, dus is verbasteren niet nodig, mogelijk. Een curieuze zin. Gaat het inderdaad over een kleine pony? De kleinste ter wereld? Het maakt nieuwsgierig. ‘Waar gaat dit over?’
Wel, een circusdirecteur probeert omstanders naar binnen te praten. Daar kun je onder meer een beroemde bokser zien; je mag zelfs aantreden tegen deze Spanish Johnny (ook bekend als Irish Johnny Dutton). Kunt een ten dollar gold piece winnen als je het twee rondes in de ring tegen hem uithoudt. Er is nog veel meer bijzonders te ervaren en voor de kleintjes is er ‘Teeny Tiny Tony, the world’s smallest pony’. Voor just one thin dime mag je naar binnen, dus: ‘Step right up, don’t crowd pal!’ En op de achtergrond hoor je kermisgeluiden. Ouderwetse; niet de hedendaagse basdreun met die verschrikkelijke liedjes. Gezellig. Afleiding. Het jaarlijkse hoogtepunt in het dorp.

Zomaar een van de 52 ‘nummers’ op een zeer bijzondere cd. Een Gesamtkunstwerk.

Gesamtkunstwerk – The Rose of Roscrae
Een groot woord. Dat ik met enige schroom op deze al in april van dit jaar verschenen cd durf te plakken. Een dubbelcd, ruim tweeënhalf uur muziek en gesproken tekst. Ik doe hieronder een – lange – poging om uit te leggen waarom The Rose of Roscrae van Tom Russell dit etiket verdient. Misschien vergis ik me, en heeft Tom Russell niet dé plaat uit zijn lange carrière gemaakt. Noch de beste Americana-plaat van dit jaar. En zeker niet de beste plaat die ooit in dit redelijk vage genre is gemaakt. Toch durf ik die stelling te betrekken.

The Rose of Roscrae doet me aan een legendarische tv-serie denken. Een ander meesterwerk, dat tussen 2002 en 2008 voor HBO werd gemaakt: The Wire. Een rare vergelijking, want The Wire speelt in het drugsmilieu in Baltimore, zo rond 2000. Toen we wel mobieltjes, maar nog geen smart phones hadden en The war on drugs ook toen al iedereen en alles corrumpeerde. The Rose of Roscrae speelt zich af in The West, aan het eind van de 19e en begin van de 20e eeuw, een wereld van cowboys en outlaws. Een wereld van verschil, maar er zijn veel overeenkomsten. Kernwoord: empathie.
De auteurs (David Simon en Tom Russell) weten dat in elk mens iets goeds en bijzonders schuilt. Dat de wereld en werkelijkheid, in tegenstelling tot wat media ons voorhouden én veel mensen denken (geloven), niet zwart-wit is. Dat in elk van ons goede én minder goede ‘dingen’ schuil gaan. Dat het weinig zinvol is om stellige uitspraken te doen over anderen; je beter af en toe ook naar je eigen gedrag kunt kijken; compassie vertoont. In The Rose of Roscrae en The Wire lopen tientallen (min of meer bedachte) personages rond, waar – to say the least – keurige burger vraagtekens bij zullen plaatsen. Maar volwassenen begrijpen hun doen en laten. Worden gesterkt in hun weten dat de wereld complex, bijzonder en mooi is. En dat grote kunstenaars in staat zijn ons via hun werk dit te laten zien en tegelijkertijd een spiegel voor te houden.

Snakken en snacken
Maar eerst iets over het verschil tussen deze twee woorden. Snakken doe je naar iets waar je (al) lang naar hebt uitgekeken: schoolvakantie, een ijsje na een lange dag fietsen in de hete zon, erwtensoep na een middagje schaatsen. Je verheugt je op de sensatie van iets wat je ongeveer kent, maar wat toch weer hemels is als je het op zo’n moment kunt consumeren. Snacken verwijst naar snacks, een kroketje, frikandel, zakje chips, een detective- of soapaflevering. Je kunt er mee door blijven gaan. Eindeloos. Het aanbod is schier onmetelijk. En – wees eerlijk – niet verrassend; wel verslavend. Na afloop zit je vol. Maar tevreden op jezelf? Mwa.

Roland van der Vorst, ondernemer en auteur van Hoop en Nieuwsgierig, schrijft er over in zijn column van donderdag 13 augustus 2015 (Financieel Dagblad). En betrekt deze woorden op zijn (en onze) muziekconsumptie. Door de komst van vooral Spotify is hij gaan snacken. En daardoor is er toch iets verloren gegaan. Het gevoel van vroeger dat je af en toe een bijzonder stuk muziek ontdekte. Aangenaam werd verrast. Muziek die afweek van wat je al kende. Waar je (misschien) wel enige moeite voor moest doen.

The Rose of Roscrae is zeker geen snack. Twee cd’s van elk 75 minuten. En ik durf – zelfs na zo’n veertig luisterbeurten – te beweren, dat ik telkens nieuwe ‘dingen’ blijf ontdekken. Dit meesterwerk van Tom Russell bevat veel muziekstijlen (tex mex, folk, country, stevige rock, gypsy swing, fingerpickin’, gospel); er zingen veel zangers en zangeressen mee; bevat veel gesproken fragmenten en er zitten historische opnames tussen. Het is kortom een complex werk waar je tijd voor moet vrij maken. Geen snack. Eerder een zeer stevige maaltijd. Maar niet zwaar. Integendeel. Het is een feestmaal waar je van het ene hoogtepunt naar het andere gaat. En na afloop weer van voren aan wilt beginnen. Waarom? Omdat Tom Russell een meesterlijk VERHALENverteller is. Hij heeft – denk ik – alles wat hij in de loop van zijn (lange) leven heeft opgedaan, in een totaalkunstwerk samengebracht. Nogmaals, kernwoord: empathie. Voor en met de menselijke soort. Die er het beste van probeert te maken.

We snakken niet, we snacken
Nu de gehele muziekbibliotheek voor bijna niets beschikbaar is kun je met een druk op je scherm horen wie je maar wilt. ()
Maar er speelt nog iets. Ik kan me niet aan de indruk onttrekken dat ik minder kritisch en aandachtig naar muziek luister dan vroeger. Je beluistert iets, vindt er snel wat van en gaat op naar de volgende. Consumptie van muziek in het digitale tijdperk is snacken geworden.

() Het interessante is nu dat dit snackgedrag niet alleen wordt veroorzaakt door de hoeveelheid aanbod, maar ook door de hulpmiddelen om met die hoeveelheid om te gaan: de zoekfilters. Valorie Salimpoor, een Amerikaanse neurowetenschapper, legde onlangs in het blad ‘Wired’ uit dat het brein de voorkeur geeft aan muziek die bekend voorkomt. Hier maken zoekmachines en streamingdiensten gebruik van: ze komen met suggesties die lijken op wat je eerder hebt gehoord. Nu wordt bij het luisteren naar aangename muziek dopamine ook aangemaakt. Het geeft een prettig gevoel. Maar om die dopaminestoot te krijgen moet je niet alleen iets bekends horen, je moet ook verrast worden. De aanmaak ervan gedijt bij onzekerheid. Denk maar aan je eerste afspraakje: je hebt een idee van hoe het zou kunnen zijn, maar juist de onzekerheid maakt dat je je gaat verheugen. Het is de kick van  de anticipatie. Hopamine, zou je het kunnen noemen.
Precies dat wordt door zoekmachines onderuit gehaald. Het element van verrassing is minder groot omdat we worden geconfronteerd met content die ons bekend voorkomt. Dat werkt snackgedrag in de hand.

() De aantrekking van het onbekende heeft plaatsgemaakt voor een prikkel van herkenning. Daardoor snakken we minder en snacken we steeds meer.

Tom Russell
Hij is geboren in 1953 en opgeleid als criminoloog. Heeft als muzikant rond de dertig solo albums uitgebracht. Op veel plekken gewoond en gewerkt. Ook een tijdje in een circus. Behoort niet tot de absolute muziektop. Zeker niet qua naamsbekendheid, maar insiders weten zijn liedjes te waarderen. Bruce Springsteen schijnt hem eens de meest onderschatte singer-songwriter genoemd te hebben. Veel van zijn songs zijn door anderen gecoverd. Hij is waarschijnlijk een van de ‘uitvinders’ van de Americana. Maakte dit soort muziek al voordat die naam bestond. Tom Russell is een sociaal bewogen man. Die drommels goed weet hoe onze samenleving in elkaar zit. Met al haar tekortkomingen. Mensen die vallen voor de verkeerde dingen. Hij heeft geen hoge pet op van veel ‘boven ons gestelden’. Hij is eigenlijk een intellectueel die verdwaald is geraakt in de muziekwereld. En wordt door zijn looks (met zijn grote Stetson) door velen onderschat. Zo trad hij ooit eens op in Gemert. Voor een zaal line-dance liefhebbers. Ontnuchterend voor beiden. Dichters dansen niet.

Drie citaten (van ene Simon Holland) over The Rose of Roscrae
Tom Russell wordt samen met Dave Alvin erkend als een van de founding fathers van Americana. Een samensmelting van roots music stylings, which pay due homage to the folksong and folkore of America’s past.

The Rose of Roscrae is hoe je ook bekijkt – folk opera, Broadway musical, new ballads for the old west – een zeer ambitieus werk, valt met niets te vergelijken, astonishing in its own right, peppered with equal measures of sly (sluw, gewiekst) humour and heartbreak and above all, a masterpiece.

As demanding as this may appear, The Rose of Roscrae, is also hugely enjoyable and a game changer it could just be the single most important Americana release of all time. As Tom himself humorously suggests, just think of it as Les Misérables with cowboy hats.

Synopsis -Een schets
De 17 jaar oude Johnny Dutton, uit Templemore in de county Tipperary in Ierland, is in de jaren 1880 smoorverliefd op Rose Malloy. Haar vader moet er niets van hebben en slaat hem op zeker moment in de stal bont en blauw. Waarop hij naar de States vertrekt. Zwervend door Amerika vindt hij op zeker moment werk als cowboy, maar later wordt hij een outlaw. Hij wordt bekend onder de bijnaam Johnny Behind-the-Deuce. Vele jaren later wordt hij voor paardendiefstal veroordeeld om te worden opgehangen. De corrupte rechter Squig voorkomt dat. Hij vlucht vervolgens. Een bijzonder soort prediker, Augie Blood genaamd, achtervolgt hem. Diens wagen wordt getrokken door vier muilezels, vernoemd naar de vier evangelisten: Mattheus, Marcus, Lukas en Johannes. Zijn motto is: ‘Capture ‘em, convert ‘em, or kill ‘em’.

Enkele jaren daarvoor heeft Johnny Behind-the-Deuce zijn Ierse Rose overgehaald om ook naar de Verenigde Staten te komen. Hij trouwt met haar. Leeft enige tijd met haar in Californië, maar het huwelijk mislukt en Johnny pakt zijn wild years weer op. Hij ontdekt op zeker moment dat een neef van hem, Joseph Dutton, op Hawaii gewerkt heeft met Father Damien (= pater Damiaan). Op het eiland Molokai. Deze ontmoeting zet hem aan het denken en hij komt tot inkeer. Hij zoekt vergeving voor zijn daden.

Op cd 1 ligt de nadruk op de man (Johnny/Deuce), op de tweede staat de vrouw (Rose) meer centraal. Op zoek naar verzoening keert Johnny op zeker moment terug naar Californië, naar zijn ex-vrouw Rose. Terwijl hij haar huis binnentreedt wordt hij beschoten. Rose dacht dat er een beer binnenkwam. Maar desondanks wil ze geen toenadering meer. Uiteindelijk wordt hij gearresteerd door Blood. Gaat tien jaar de bak in. Daar komt hij tot inkeer en droomt van een hereniging met Rose. Rose keert echter terug naar de boerderij van haar inmiddels overleden vader in Ierland. De dyslectische Johnny schrijft vanuit de gevangenis veel brieven aan Rose. Geadresseerd als Roscrae, Ireland. Alle brieven komen terug met het opschrift No such place.

Roscrae is voor alle duidelijkheid een plaats die niet bestaat, maar wel Roscrea, in Ierland (waar anders!). Roscrae is de manier waarop Johnny die plek in Ierland opschrijft; hij is dyslectisch.

Is dat het hele verhaal?
Nee, bij lange na niet. Tom Russell voert nog veel meer personages op. Echte en verzonnen. Weeft er verschillende andere verhalen doorheen. En oude geluidsopnamen van o.a. Leadbelly, Johnny Cash en Walt Whitman. Heeft Guy Clark gevraagd om als oude man (met krakende, brekende stem) een flard van zijn Desperados waiting for a train (uit 1975) te zingen. Waarom? Omdat de woorden van dat liedje passen binnen het concept, verhaal dat Tom Russell wil vertellen. Ook weeft hij oude songs van hemzelf door het verhaal heen. En veel anonieme klassiekers: Carrickfergus, Streets of Laredo, St James hospital (ook bekend als Saint James infirmary), The water is wide of Isn’t it grand?

Een landschap
The Rose of Roscrae kun je als een soort landschap beschouwen. Een plek – fysiek én in tijd – waar verschillende personen samenkomen, ze echte en verzonnen ‘dingen’ doen, ervaren. Een mythisch landschap. Dat al lang niet meer bestaat. De plek waar vanuit het oude Europa miljoenen mensen naar toe trokken. ‘Go West, young man!’ Op zoek naar een ander, beter leven. Alleen kwamen ze daar de oude bewoners tegen. Die plaats moesten maken. Dus dat aspect komt in zijn verhaal ook naar voren. En Tom laat tussen de bedrijven door goed merken dat niet alle veranderingen verbeteringen waren of zijn. Integendeel. Hij is uiterst kritisch over onze huidige samenleving. Hij wéét dat er door het openleggen van The West, en de daarmee samenhangende mentaliteit veel kapot is gemaakt. Dingen die nooit meer terugkomen. Het verloren gaan van o.a.  ’the commons’; een tijd waarin op een bepaalde manier het gemeenschappelijke meer centraal stond. Op deze cd gaat het over het uitroeien van de buffel en de indiaan. Op een tien jaar eerder verschenen meesterwerk van hem (Hotwalker : Charles Bukowski and a ballad for gone America) gaat het over andere veranderingen in het naoorlogse Amerika en de ontluistering na de jaren zestig, waarin zo veel positiefs veranderde.

Tom’s woorden
By the time I wrote “The Rose of Roscrae” song, with Gretchen Peters and Barry Walsh, I realized I had a greater theme – the Irish kid migrating to America to become a cowboy. His vision of the Last Frontier and his lifelong love/hate relationship with Rose. The “opera” is formed around Johnny, 90 years of age, looking back on his life in the West. (uit de Program Guide with Libretto, X)

Nieuwe liedjes
Tom Russell heeft voor dit project – waar hij vele jaren mee bezig is geweest – verschillende nieuwe liedjes geschreven. Vaak alleen, soms met hulp van Gretchen Peters en Barry Walsh, de co-producer en levenspartner van Gretchen. Sterke, nieuwe songs. Die tot het beste behoren die hij ooit heeft gemaakt en opgenomen. Ik noem: This is the last frontier, The Rose of Roscrae, He wasn’t a bad kid when he was sober, The hands of Damien, She talks to God, I talk to God, When the wolves no longer sing, Damien, Guadalupe, Isn’t it grand. Guadalupe is trouwens een oudje, geschreven en gezongen door Gretchen Peters. Een song over deemoedigheid. Zet je die songs achter elkaar dan heb je een prachtige greatest hits-plaat. Maar … dan ben je aan het snacken en mis je veel ‘nummers’, die weer een andere charme hebben. Speciale aandacht vooral voor de nummers waarin Tom Russell als verteller aan bod komt. ‘Songs’ van vier tot zes minuten waarin hij gewoon vertelt. Met op de achtergrond spaarzame muzikale begeleiding. Ook hier zitten juweeltjes tussen, maar er is één track die er ver bovenuit springt: The last running. ‘Tiny Tiny Tony’ komt ook uit zo’n fragment, nl. The fairground pugilist (een pugilist is een bokser).

The last running
In track 10 kijkt de oude Johnny Dutton terug op de tijd dat hij als jongeman in het begin van de vorige eeuw voor Charles Goodnight werkte, een legendarische cattle ranger in Texas. Zeg maar de sfeer van Bonanza of Rawhide. Hij leefde van 1836-1929 en was zeer actief betrokken bij het veroveren van land op indianen en het uitroeien van de buffel. Hier kijkt Charles Goodnight terug op een bepaald moment in zijn leven, toen de naburige Comanches een sterke, hem dierbare buffel opeisten. Om op te jagen, dood te maken en op te eten. Johnny Dutton probeert te verwoorden wat er op dat moment door deze cattle rancher heen moet zijn gegaan en wat er gebeurde op die ‘historische’ dag. En dat hij – Johnny – pas zeventig jaar later (als oude man) begrijpt wat er toen door die stokoude Charlie Goodnight heen ging. Kern: de onvermijdelijkheid van het voorbijgaan van dingen die mooi en belangrijk zijn. Kippevel-tekst en performance.

Vertelstructuur
Tom Russell heeft zijn lange verhaal als het ware opgeknipt en de stukjes zeker niet in chronologische volgorde over de twee cd’s verspreid. Cut-up techniek. Als luisteraar kun je uuuuuuuuren zoet zijn om een (of hét) verband in zijn verhaal te ontdekken. Dat is – zo moge inmiddels wel duidelijk zijn – geen straf. De afwisseling tussen liedjes, gesproken teksten en andere fragmenten is erg groot. Hij gebruikt voor zijn liedjes diverse genres en stijlen. Up tempo en melancholische ballads wisselen elkaar af. En – bovenal – heeft hij prachtige musici om zich heen verzameld. Machtige stemmen. Goede muzikanten.

Rosita Steenbeek
Op zondag 30 augustus sprak tijdens de eerste editie van Het VerhAal in de tuin van de Veghelse bibliotheek Rosita Steenbeek. Centraal stond haar nieuwste boek. Over haar grootmoeder, naar wie zij is vernoemd. Ze vertelde in de schaduw van een (écht waar) majestueuze esdoorn over haar familie. Een bijzondere familie. De geschiedenis begint in 1920 en schetst de situatie van een Joodse familie tegen de achtergrond van Europa dat door de Eerste Wereldoorlog verwoest is. De familie woont in Duitsland waar frustratie bestaat over het verlies van de oorlog, dat economisch bankroet is, arm en vernederd en opgezadeld is met herstelbetalingen. Dat alles blijkt weer een voedingsbodem te worden voor de Tweede Wereldoorlog. Het knappe van het verhaal is dat aan de hand van het geschilderde portret van een gezin de wanhoop en de dreiging van gevaar voelbaar worden in de tussenliggende jaren. Rosita’s grootmoeder ontmoet een Nederlandse dominee en vestigt zich in Nederland. Andere leden van de familie waaieren uit over Europa en daarbuiten, in een poging het noodlot te ontvluchten, namelijk de opkomst van de nationaalsocialisten. De roman laat voelen hoe de situatie steeds drukkender, onheilspellender en antisemitischer wordt. Indringend en goed geschreven. Met enkele zwart-witfoto’s.

Titel van het boek: Rose : een familie in oorlogstijd  

Twee slotopmerkingen
The man from God knows where is een cd die Tom Russell in 1999 uitbracht; en is een eerdere poging  mensen en gebeurtenissen uit ‘dé werkelijkheid’ te mixen met fictie. Om niet alleen een mooi verhaal neer te zetten, maar ook nog ‘iets’ te zeggen over onze huidige maatschappij en tijd. In de los verkrijgbare Program Guide merkt Tom Russell op dat dit werk eigenlijk over values (waarden) gaat. Sommige die er wél toe doen, en andere iets minder.

And then there’s the spiritual side of the story with St. Damien and Joseph Dutton, and Johnny’s odyssey and such. The long trail toward redemption (verlossing). It surprises me, asI listen to the mixes, of how many of the songs deal with the spiritual side of things – and trouble, chaos, forgiveness, and resurrection. So be it. The voices seized the moment and I just hung on. Maybe the voices are telling me something I blocked. (X)

Er is trouwens ooit een Johnny Behind-the-Deuce geweest; geleefd is niet het juiste woord. Johnny Behind-the-Deuce was de nickname van beroepsgokker Michael O’Rourke. Teeny Tiny Tony heeft waarschijnlijk nooit bestaan, maar zal – als u deze cd ook veertig keer gaat draaien (dat kost u naar schatting 100 uur van uw leven; het is kortom geen snack) – nooit meer uit uw geheugen verdwijnen. 

Vijf bijzondere regels
There’s a time for sober introspection/And a time to cut the wild dogs loose (The Rose of Roscrae)
He had anger issues, you understand/At fourten he killed a man/But he wasn’t a bad kid when he was sober (He wasn’t a bad kid, when he was sober)
He placed his hands deep in the wounds/The blood of Christ ran red again/He consoled the wretched of the earth/The hands and heart of Damien (The hands of Damien)
The road from anger to forgiveness/Is a long and brutal journey/But she’ll pray to find forgiveness/With all the love inside (She talks to God)
But who am I to doubt these mysteries/Cured in centuries of blood and candle smoke? (Guadalupe)

Artikel: Tom Russell. The Rose of Roscrae door de Folk villager (april 2015)

Citaat 280 (vrijdag 4 september 2015)
Homepage Citaten 2015