Leave your sleep

Leave your sleep is de titel van de nieuwste cd van de Amerikaanse Natalie Merchant.

Over deze cd, deze titel, deze artiest is veel te vertellen. Om de muzikale kwaliteiten. Maar het is ook een cd om die laat zien waarom muziek op een iPod letterlijk niets is en niet kan tippen aan een ouderwetse cd. Of waarom een digitaal boek op een Ipad ook niets voorstelt. En over de titel en een bepaald liedje op deze cd kun je een betoog over onze samenleving opzetten: Leave your sleep. Ook kan deze cd gebruikt worden om uit te leggen hoe een Openbare Bibliotheek bezig is een nieuwe positie te vinden binnen de sterk veranderende (media)wereld.

Een instant klassieker én steady seller?

Leave your sleep is zo’n plaat waarvan je later nog weet wanneer die uitkwam en hoe je daar de eerste maanden volledig in op ging. Een cd die – als de signs of the times kloppen – een steady seller zal worden én zijn. Een cd die door mensen die de muziek vluchtig volgen regelmatig als geheimtip zal worden doorgegeven. Een cd waarvoor mensen naar de winkel zullen gaan, daar de legendarische zin zullen uitspreken ‘Ik denk niet dat u het kent, ik zal het even voor u spellen” en vervolgens hoogst verbaasd zijn dat ze niet iets unieks op het spoor waren. Maar er achter komen dat ze met Leave your sleep van Natalie Merchant een klassieker op het spoor waren.

De laatste keer dat dit gebeurde was in de eerste week van juni 1997. Toen verscheen op het World circuit label Buena vista social club van de Buena vista social club. Stond vier jaar lang in de cd top 100 en wordt vandaag de dag nog steeds verkocht. En naar gevraagd. En op verjaardagen doorverteld.

Zo’n soort cd is Leave your sleep. Dat is een boude uitspraak want de cd verscheen eind april 2010 en nu vier weken later kan niemand voorzien of het dezelfde kant op zal gaan.

De verpakking
Sinds jaar en dag wordt internet door velen gezien en gebruikt als een grote, gratis jukebox. Waar je voor niets de meest uiteenlopende muziek kunt halen. Platenmaatschappijen en artiesten verliezen inkomsten en zoeken alternatieven. Peperdure concerten. Verkoop van t-shirts en andere gimmicks. Instellingen oprichten die de grote illegale aanbieders aanpakken. Digitale muziek als legaal aanbod proberen te verkopen. Maar uiteindelijk zijn het allemaal lapmiddelen en is hun businessmodel in elkaar gestort. Af en toe komen er lachwekkende varianten bovendrijven, Spotify. Waar luisteraars gratis miljoenen tracks streaming kunnen beluisteren. En om reclame te vermijden daarvoor een klein maandbedrag moeten afstaan. Maar het blijft een dienst waarbij je als afnemer uiteindelijk niets overhoudt. Noch op je harde schijf, laat staan in je cd-rek.

De goeroes van de digitale wereld doen dit af als ouderwets denken. We gaan volgens hen naar een wereld waar consumenten  het recht krijgen om tijdelijk ‘iets’ digitaals te mogen gebruiken (een liedje, een film) maar ‘het” blijft eigendom van de uitgever. Sterker, die kan op elk moment dat recht intrekken en een bestand ‘terughalen’ of wissen. We moeten – volgens deze digitale boys and girls – als ouderwetse consumenten het idee loslaten dat we thuis spullen hebben staan die we gekocht hebben, kunnen aanraken en waarmee we kunnen doen wat we willen. Maar de uitgevers (van muziek en binnenkort ook die van boeken) hebben een probleem.

Meer en meer burgers snappen dat ze in een wereld terecht zijn gekomen waar de keizer geen kleren aanheeft. Of anders geformuleerd: doordat alles wat digitaal is (gemaakt) gejat kan worden en gejat wordt zijn de verdiensten van het legale aanbod laag. Erg laag. Dat is niet verwonderlijk. Er is geen verschil tussen een legaal of een illegaal liedje. In beide gevallen is om te beginnen de geluidskwalieit minder als die op een échte cd en ten tweede hoor je op je iPod echt niet of de betaalde versie beter klinkt dan de illegale. Wellicht speelt het geweten van de consument niet op bij de legale versie, maar feitelijk houdt iedereen die zweert bij legaal downloaden zichzelf voor de gek. Je koopt letterlijk lucht. En als je pc of gadget het begeeft dan sta je met lege handen. Wat voor muziek opgaat geldt uiteraard straks ook voor de ebooks.

Uiteraard wordt een uitvinding en een ingezette ontwikkeling nooit teruggedraaid. Dat kan niet. Wil niemand. Maar wel wordt meer en meer duidelijk dat iedereen die aan ‘content’ een boterham wil verdienen een probleem heeft. Of krijgt. Uiteraard zal de wetgeving aangepast worden, zullen bedrijven andere businessmodellen bedenken maar feitelijk staan ze met lege handen. Er zullen altijd jongens en meisjes zijn die de mazen van de wet zullen weten te vinden en consumenten die ze dan gaan gebruiken.

In dat verband is de komst van Leave your sleep opvallend. Nonesuch – een prestigieuze uitgever – heeft deze cd zó bijzonder uitgegeven dat iedereen de meerwaarde ziet van een fysiek product. Dat in Nederland voor circa €25,– in de winkel ligt. Het is niet dé oplossing, maar een poging om de burger te verleiden net als vroeger écht geld uit te geven om iets échts te kopen. Over dat kopen is ook nog van alles te zeggen, maar daarover verder meer.

Leave your sleep is een dubbelcd  met een boekje van 80 pagina’s verpakt in een schuifdoos. Een hoge kwaliteit papier, prachtige zwart-wit foto’s, alle teksten en veel random notes rondom de zesentwintig nummers.

Een sieraad op tafel en in de kast, waar je in de eerste luisterweken regelmatig naar terug grijpt. Om de betekenis van het werk van Natalie Merchant te kunnen pakken. En door die verpakking (trouwens elke verpakking) kun je deze plaat samen met de noten en (gezongen) woorden een plekje geven binnen je hersens. Muziek is meer dan louter dat digitale. Boeken zijn meer dan louter dat digitale. Boeken en muziek gaan ook om tastbare zaken.

De digitale boys en girls van deze wereld vergeten dat uit het oog. Té veel gefocust op de gadgets waarop je dat digitale kunt ‘doen’.

“Waar is de ziel?” zou de boekhandelaar van tweedehands boeken uit Friesland te uitroepen.


(foto Jan van Erp)

Muzieklezen
Onder deze kop schreef Arjen Peters in De Volkskrant van vrijdag 21 mei 2010 in zijn wekelijkse column in de boekenbijlage over Leave your sleep. Daarvan de eerste regels:

Muzieklezen
Voor de best verzorgde boeken bestaat een speciale prijs. Voor de booklets in cd’s hoort er ook een te worden ingesteld. Die van dit jaar kan naar Leave your sleep van Natalie Merchant. Niet alleen maakt zij schitterende muziek, maar de 80 pagina’s die je bij haar dubbelcd krijgt, zijn met even grote liefde vormgegeven. In de teksten legt de zangeres uit waar zij de 26 bakerrijmpjes, slaapliedjes en nonsensverzen vond, die ze vervolgens op muziek heeft gezet.

Kopen en de prijs van content
Sinds enige tijd loopt wereldwijd een groot experiment. In dat experiment zal duidelijk worden of er met ‘digitale content’ geld verdiend kan worden. Of niet. Op zich is het prima dat er uitgetest wordt of een bepaalde hypothese waar is. Maar het zou meer dan jammer zijn als na verloop van tijd duidelijk is geworden dat er geen geld verdiend kan worden met digitale inhoud en we met z’n allen moeten constateren dat uitgevers van boeken, tijdschriften en kranten massaal zijn omgevallen. Dat de meeste boekhandels, platenzaken en bibliotheken zijn gesloten. Dan zit alle content die in het verleden is geproduceerd illegaal op het internet en – het meest vervelende voor ons allen – zijn er geen bedrijven meer waar professionals bezig zijn met het produceren, aanbieden en ontsluiten van nieuwe content. Er zijn – dat weer wel – veel individuen die op hun manier ook content produceren maar de filter die eeuwenlang heeft gewerkt (uitgevers, journalisten, bibliothecarissen) bestaat niet meer. En elke burger wordt op zichzelf teruggeworpen: zoek zelf maar uit wat relevant of belangrijk is.

Een  ander deel van het experiment gaat over de manier waarop we in de toekomst aan onze ‘spullen’ komen. Door internet wordt het steeds gemakkelijker om die via het net aan te kopen. En thuis te laten bezorgen. De percentages waar het nu om gaat zijn nog niet erg groot, maar als het in dit tempo doorgaat dan zullen binnen een decennium massaal winkels in binnensteden gaan sluiten. Dan blijft een stadscentrum over waar alleen café’s zijn en enkele culturele voorzieningen. Een dagje ‘gezellig’ winkelen krijgt dan een heel andere betekenis. ‘Het zal niet zo’n vaart lopen!’ zullen sommigen wellicht uitroepen. Een stad zonder een fatsoenlijke boekhandel kunnen ze zich niet voorstellen. Zo’n zaak waar het op zaterdagmiddag zo gezellig druk is. Toch bestonden tot voor enkele jaren in de meeste grote plaatsen nog gezellige, goed gesorteerde platenzaken. Met deskundig personeel. Waar je af en toe iets hoorde dat je niet kende. Die zijn volledig van de aardbodem verdwenen. In heel Nederland zijn anno 2010 amper twintig fatsoenlijke platenzaken. Weggevaagd. In een oogwenk.

Niets kan ooit teruggedraaid worden. Maar burgers die zich zorgen maken over dit soort ontwikkelingen dienen zich de vraag te stellen of ze de trend kunnen keren. Door iets te doen. Of niet te doen. Enkele suggesties:
* elk boek dat je via internet koopt kun je ook bij je lokale boekhandel kopen (of digitaal bestellen)
* wat voor boeken geldt, gaat ook op voor andere producten
* zijn aanbiedingen via webshops wel echte aanbiedingen? Want wat moet je doen als je een storing of ander probleem hebt.
* elk e-book dat je koopt draagt bij aan het versneld omvallen van je lokale boekhandel
* elk e-book dat je koopt drijft de prijs op van het ouderwetse, fysieke boek (want de oplage daarvan wordt kleiner en navenant duurder)
* elk boek dat als e-book wordt uitgebracht zal binnen no time illegaal op het net verkrijgbaar zijn (met dezelfde kwaliteit). Dus waarom zo’n e-book nog legaal kopen
* hoe denkt u dat de jarige reageert als u binnenkort met een e-book komt aanzetten. Verpakt? Kan de jarige het verschil tussen koop of jatten aan dat e-book afzien?

Natalie Merchant
Natalie Merchant is een Amerikaanse zangeres, geboren in 1963, die bekend is geworden als lid van de pop/folkgroep 10.000 Maniacs en later als solo-artiest. Ze heeft onder haar eigen naam vijf cd’s uitgebracht. De eerste in 1995 en haar laatste in 2010. Tussen haar vierde plaat (The house carpenter’s daughter) en Leave your sleep zaten zeven jaar. Voor het gemak worden door kenners de etiketten folk en pop op haar soort muziek geplaatst.

Gijsbert Kamer schreef op 14 mei 2010 in De Volkskrant een verslag van haar enige concert in Nederland. Hij was zeer lovend. Hij besloot zijn recensie als volgt: Maar toen moest het mooiste nog komen. Een weergaloos gezongen Motherland bracht de zaal bijkans in ademnood van vervoering. Hoe aardig ze haar particuliere opvattingen over de dichtkunst ook uit de zoeken deed, de toegift bevatte het meest memorabele moment van de avond.

Motherland cradle me, close my eyes
Lullaby me to sleep.
Keep me safe, lie with me
Stay with me, don’t go

Opmerkelijk is ook de versie van de Ierse zanger Christy Moore. Op zijn Burning times uit 2005 staat een prachtige versie van Motherland.

Teksten
Het moge inmiddels duidelijk zijn dat de cd Leave your sleep niet zo maar tot stand is gekomen. Leave your sleep is een korte introductie tot het werk van veelal onbekende dichters uit de 19e en 20e eeuw uit de Verenigde Staten en het Verenigd Koninkrijk. Door de inleidende teksten van Natalie Merchant krijg je een beeld van hen (achtergrond, bekendheid in hun eigen tijd, hun thema’s) en het gedicht dat ze op muziek heeft gezet. In de dubbelcd-versie zijn alle teksten afgedrukt.

Dichters
Vijfentwintig dichters werden uiteindelijk geselecteerd. Er zit een anoniem gedicht bij. In het boekje bij de dubbelcd staan van alle dichters zwart-wit foto’s. Die veel zeggen over de tijd waarin ze leefden, hun status, hun statuur.

Arrangeren
Leave your sleep wordt door sommige recensenten bestempeld als haar belangrijkste werk. Dat zal ze zelf ongetwijfeld beamen. Natalie is er zeven jaar mee bezig geweest. En dat hoor je vooral af aan de arrangementen. Daar is veel tijd en energie in gestoken. Daarbij heeft ze hulp gehad. Een probleem met muziek waar veel arrangeertijd in is gestoken is dat die ietwat saai en bedacht overkomt. Het alternatief aan de andere kant is de zogenaamde geïmproviseerde muziek. Spontaan, vrij, wild. Leave your sleep bevat talloze voorbeelden van liedjes waaraan lang is gesleuteld. Om het juiste instrument of een bepaalde klank op een specifieke plek te krijgen. En? Werkt het? Vaak wel. Enkele zeer geslaagde voorbeelden: Equestrienne, The king of China’s daughter, The land of Nod en Nursery rhyme of innocence and experience.

Leave your sleep in de Openbare Bibliotheek
Op Tampabay.com, een Amerikaanse krantenwebsite, vergelijkt een recensent Natalie Merchant met een bibliothecaresse (who is as stern as she is alluring) en haar Leave your sleep is als een bezoek naar een bibliotheek (Who’s up for a trip to the library?).

En daar zit zeker iets in, want Natalie heeft samen met enkele professionals onderzoek gedaan om informatie over de dichters, gedichten en foto’s naar boven te halen. Het project besloeg niet voor niets zeven jaar. Maar het verband tussen Leave your sleep en een (moderne) Openbare Bibliotheek heeft met iets anders te maken. Beiden vertellen op een bepaalde manier een verhaal. Merchant probeert in muziek, tekst en beeld de kinderperiode te pakken. Een periode met veel emoties en gebeurtenissen. Een moderne Openbare Bibliotheek vertelt ook een verhaal

Verhalen vertellen en lokale verankering
De bibliothecaresse krijgt in de moderne Openbare Bibliotheek meer en meer de rol van regisseur. Uit de gigantische hoop informatie worden in een bepaald jaar of seizoen enkele thema’s naar voren gehaald en nader uitgewerkt. Jaarlijks kiezen we binnen BasisBibliotheek Maasland een jaarthema, dat van september to mei wordt uitgewerkt. In het seizoen 2010-2011 is dat Tijd voor een nieuwe lente. En de thematiek van Leave your sleep kan daar op een bepaalde manier in worden ondergebracht.


Het gedicht van de eerste track van deze dubbelcd is geschreven door ene Charles Causley (1917-2003). Daarin staat een jongetje centraal dat aan een zeeman op de kade vraagt om voor een penny en een abrikozen boompje dingen van overzee mee te brengen: een fez uit Algerije, een verguld zwaard, een Arabische drum en een parakiet. De zeeman belooft dat. Vaart weg met zijn schip. Drie jaar later komt het schip (majestueus) de haven binnengevaren, legt aan en the sailor vraagt aan het jochie of hij degene was die om geschenken van overzee heeft gevraagd. Als de jongen dat beaamt krijgt hij zijn gevraagde spullen. Maar, daar komt de aap uit de mouw (voor hem én de luisteraar), de meegebrachte spullen zijn speelgoed-versies van hetgeen hij gevraagd had. En de zeeman die hem de spullen heeft gegeven is een andere. En dan herinnert de luisteraar (en lezer) zich dat ergens in het begin de oorspronkelijke zeeman de jongen op een bijzondere manier heeft gekust. Als bevestiging van de afspraak en een soort vaarwel (“And he smiled and he kissed me as strong as death”).

Dit is de basale samenvatting van het gedicht en het liedje, maar Natalie Merchant én dichter Charles Causley geven het een universele zeggingskracht. Natalie Merchant door de muziek en de manier waarop ze het nummer heeft gearrangeerd en uitgevoerd en Causley door de manier waarop hij zijn ‘verhaal’ verteld. De titel verklaart uiteraard alles. Kinderen worden groter, kijken met die (onschuldige) ogen naar de grote wereld, dromen daarover, hebben hun verwachtingen daarover en worden daarin (natuurlijk) teleurgesteld. Andersom beschouwen de meeste volwassenen kinderen als kinderen en snappen niet dat zo’n joch volwassenen wensen en verwachtingen heeft.

In het boek wordt elk nummer uitvoerig door Natalie Merchant toegelicht. Met een aanstekelijk enthousiasme. Over Charles Causley zegt ze: “Many such poems by Causley are deceptively simple; he believed that a poem didn’t need to be complicated or abstract in order to be complex. He once explained, ‘The mere fact of a poem appearing simple in language and construction bears no relation whatsoever to the profundity of ideas it may contain.’ I couldn’t agree more.”

De link met het jaarthema (Tijd voor een nieuwe lente) is dat dit universele gegeven (je wordt geboren, groeit op, doet ervaringen op, je laat dingen achter je, verandert enzovoorts) juist in deze tijd speelt. Dat behoeft toelichting.

De tijdgeest en Tijd voor een nieuwe lente
Onze huidige tijd is op zijn zachtst gezegd tumultueus. Op allerlei gebieden zijn we tegen een muur aangelopen. Verandering hangt in de lucht. Alleen zitten veel mensen nog in de fase van  het negativisme. Zoeken naar ‘de’ schuldigen. Hopen dat de bui overwaait en dat het vrolijke consumentenleventje terug zal komen. Dat we eeuwig door kunnen en zullen gaan. Feitelijk een leven als dat jochie dat in zijn kinderlijke fantasie verlangt naar bijzondere dingen. En voor een appel en een ei denkt dat te kunnen regelen. En iets later tot de ontdekking komt dat het harde leven anders is. Hij is dan feitelijk teleurgesteld maar anderzijds heeft hij geleerd hoe de échte wereld in elkaar steekt. Je moet om kunnen schakelen en je neerleggen bij een andere realiteit. Hard, maar wel waar en als je het op de keper beschouwt kan het ook niet anders.

Wij in het welvarende Westen lijken op dat jongetje. We willen voor een habbekrats en zonder al te veel inspanningen onze uitbundige levensstijl in stand houden. Dat kan niet. Dat zal ook niet. We zullen daarmee moeten leren omgaan. Dat kan met een negatieve hoed op, maar beter lijkt om die fase ietwat blijmoedig in te gaan. Laten we er het beste van maken. Waarschijnlijk levert minder niet per se een levensstijl op die minder kwaliteit zou hebben. Die periode waarin de grote veranderingen in onze samenleving zich zullen gaan ontwikkelen kun je als een lenteperiode in onze geschiedenis zien. De verwijzing naar de seizoenen geeft aan dat het vaker is gedaan. Ze komen en gaan. En elk seizoen heeft zijn vaste elementen maar elk seizoen ook zijn eigen karakter (zo was dit jaar de lente té koud met handschoenen aan op 10 mei). Maar iedereen weet ook dat na een lente (met maartse buien en april is the cruellest month) altijd een zomer komt. Dat perspectief heeft onze samenleving, onze tijd nodig. Lente is wél een optimistische tijd. Dat willen we een seizoen lang als BBM naar voren halen. Alleen en met anderen.

Barack Obama zei er op 20 januari 2009 tijdens zijn inauguratie het volgende over:
Our challenges may be new. The instruments with which we meet them may be new. But those values upon which our success depends — hard work and honesty, courage and fair play, tolerance and curiosity, loyalty and patriotism — these things are old. These things are true. They have been the quiet force of progress throughout our history. What is demanded then is a return to these truths. What is required of us now is a new era of responsibility — a recognition, on the part of every American, that we have duties to ourselves, our nation, and the world, duties that we do not grudgingly accept but rather seize gladly, firm in the knowledge that there is nothing so satisfying to the spirit, so defining of our character, than giving our all to a difficult task.

This is the price and the promise of citizenship.

Leave your sleep
De titel van de cd is Leave your sleep. Dat is een evidente verwijzing naar de kindertijd. Die je – helaas, pindakaas –  ooit achter je moet laten. Leave your sleep kun je op een ander niveau beschouwen als een oproep aan alle volwassen Westerlingen: verlaat je welgestelde (volgevreten) consumentenleventje en wordt eindelijk eens iets volwassener. Ga van je jeugd naar je adolescentie periode. Waarin je jezelf blijft ontwikkelen. De mensheid moet verder. We gaan er in die lente iets van proberen te maken. Er zullen maartse buien zijn en april blijft (af en toe) een wrede maand en zelfs in mei kan het tegenvallen maar uiteindelijk komt er dan toch die zomer.

Tekst van Nursery rhyme of innocence and experience

I had a silver penny And an apricot tree And I said to the sailor On the white quay ‘Sailor O sailor Will you bring me If I give you my penny And my apricot tree ‘A fez from Algeria An Arab drum to beat A little gilt sword And a parakeet?’

And he smiled and he kissed me As strong as death And I saw his red tongue And I felt his sweet breath ‘You may keep your penny And your apricot tree And I’ll bring your presents Back from sea.’O the ship dipped down On the rim of the sky And I waited while three Long summers went by

Then one steel morning On the white quay I saw a grey ship Come in from seaSlowly she came Across the bay For her flashing rigging Was shot awayAll round her wake The seabirds cried And flew in and out Of the hole in her side

Slowly she came In the path of the sun And I heard the sound Of a distant gunAnd a stranger came running Up to me From the deck of the ship And he said, said he‘O are you the boy Who would wait on the quay With the silver penny And the apricot tree?‘I’ve a plum-coloured fez And a drum for thee And a sword and a parakeet From over the sea.’‘O where is the sailor With bold red hair? And what is that volley On the bright air?‘O where are the other Girls and boys? And why have you brought me Children’s toys? Charles Causley (1917 – 2003)

Klik hier voor de website van Natalie Merchant met alle teksten

Vandaag de dag
Dagelijks tref je in de media voorbeelden aan van mensen, organisaties, instellingen of bedrijven die elk op hun manier snappen dat onze levensstijl moet veranderen. Zal veranderen. In de bibliotheek zijn tientallen boeken te lezen. Een treffend voorbeeld wordt door de bekende Amerikaanse journalist Thomas L. Friedman aangehaald in een column (van 11 juni 2010). Daarin citeert hij een man uit South Carolina die snapt dat er een relatie is tussen zijn levensstijl en de olieramp in de Golf van Mexico. Hij verwoordt het als volgt:

I’d like to join in on the blame game that has come to define our national approach to the ongoing environmental disaster in the Gulf of Mexico. This isn’t BP’s or Transocean’s fault. It’s not the government’s fault. It’s my fault. I’m the one to blame and I’m sorry. It’s my fault because I haven’t digested the world’s in-your-face hints that maybe I ought to think about the future and change the unsustainable way I live my life. If the geopolitical, economic, and technological shifts of the 1990s didn’t do it; if the terrorist attacks of Sept. 11 didn’t do it; if the current economic crisis didn’t do it; perhaps this oil spill will be the catalyst for me, as a citizen, to wean myself off of my petroleum-based lifestyle. ‘Citizen’ is the key word. It’s what we do as individuals that count. For those on the left, government regulation will not solve this problem. Government’s role should be to create an environment of opportunity that taps into the innovation and entrepreneurialism that define us as Americans. For those on the right, if you want less government and taxes, then decide what you’ll give up and what you’ll contribute. Here’s the bottom line: If we want to end our oil addiction, we, as citizens, need to pony up: bike to work, plant a garden, do something. So again, the oil spill is my fault. I’m sorry. I haven’t done my part. Now I have to convince my wife to give up her S.U.V. Mark Mykleby.”

Artikel: This time is different (12 juni 2010)

(woensdag 26 mei – maandag 28 juni 2010)