Tja, liefde. Een emotie waar de wereld om schijnt te draaien, maar het is zo afgezaagd om het daar over te hebben. In veel liedjes en boeken gaat het er wel over, maar vaak zijn dat niet de ‘beste’. Alhoewel dat natuurlijk ook onzin is. Ik herinner me op dit moment enkele verhalen uit dé roman van de jaren twintig: Het lied van dromedaris en ooievaar. In dit fenomenale boek heeft Anjet Daanje het onder andere over de liefde van een Groningse klokkenmaker voor zijn geniale, en met een wiskundeknobbel ‘uitgeruste’ vrouw; of over twee zusjes die door hun vader in een verdwijningsact terechtkomen en daar de rest van leven mee hebben te dealen.
Maar het komt zelden voor dat in een liedje liefde op een ‘hoger’, beter ‘breder’ niveau wordt getild. In bijna alle recensies die ik tot nu toe las over Keep your courage van Natalie Merchant werd die liefde aangestipt.
Mwa, dacht ik, het zal wel. Maar ik ging luisteren. Natuurlijk! Ze is een van mijn favoriete vrouwenstemmen. Anderen? Sandy Denny, Billie Holiday, Gretchen Peters, June Tabor; dat niveau. In die league speelt Natalie Merchant.
Mijn favoriete nummer van Natalie staat op haar cd Leave your sleep, uit 2010. In het eerste nummer van die dubbelcd (Nursery rhyme of innocence and experience) doet ze hetzelfde als in het slotnummer van Keep your courage: ze tilt een op zich eenvoudige tekst uit tot iets universeels. Ook zijn de albumtitels als het ware mission statements voor de wereld, vooral voor grote mensen, volwassenen. Leave your sleep én Keep your courage. Grote woorden. Ik hoop het hier te kunnen aantonen.
Om te beginnen is het grappig dat Natalie in The feast of Saint Valentine een heilige naar voren haalt die – om het zacht te zeggen – de laatste decennia in wezen verkracht is; door de commercie. Valentijnsdag. Als er éen dag is om te laten zien dat je van iemand houdt is het níet die veertiende februari. Doe niets; en koop zeker niets. Ook niet voor een stille geliefde.
Op Wikipedia lees ik dat er drie of vier Valentijns zijn geweest. Mannen die als martelaren voor hun geloof stierven. Althans volgens de verhalen. Er zijn zoals zo vaak voor al die heiligen weinig directe bewijzen. Zeker is wel dat zij vaak uit liefde voor een groter goed stierven, dan wel werden vermoord.
Een belangrijke les is dat liefde niet altijd, of per se gericht hoeft te zijn op één ander mens: vrouw of man. Nee, die heiligen, die martelaren stierven voor, tja: het recht van een groep mensen om een andere mening te hebben over dat wat in hun kringen ‘gewoon’ was. En zij, die heiligen, werden er door de machthebbers van toen uitgepikt. Om een voorbeeld te stellen. “Stop met die onzin, want anders volgen er meer repercussies!”.
Heiligen, martelaren die als het ware bezig waren het Raam van Overton op een bepaald onderwerp te verschuiven. En dat met hun leven moesten bekopen. Later, veel later (nadat de tijdgeest als het ware gekanteld was, en waar zij voor stonden inmiddels ‘normaal’ was geworden) werd door hun nakomelingen ingezien hoe groots zij in hun tijd waren. Hoe dapper. Dat zij dingen zagen die pas veel later door het gros van de mensen werd gezien. Tegenwoordig krijgen ze een lintje, of de Nobelprijs voor de Vrede, of iets dergelijks; toen werden mensen heilig verklaard. Alhoewel, dat gebeurt nog steeds.
Een van de laatste voorbeelden die ik zonder googelen kan ophoesten is Titus Brandsma. Een Fries die door het lot in Oss en Nijmegen terecht kwam, en door zich moedig tegen de Nazi’s te blijven verzetten in een concentratiekamp ter dood werd gebracht. Een man met een groot moreel gezag. Tachtig jaar na zijn dood werd hij door paus Franciscus heilig verklaard. Op een bepaalde manier kun je stellen dat hoe hij zich opstelde ingegeven werd door liefde; voor de grote zaak: vrijheid van meningsuiting, je verzetten tegen onrecht, misdaden tegen de menselijkheid.
In the deep and darkest night of your soul,
when you curse and rue the day
that you did dare to give your heart away.
Take courage in the thought that you belong.
Good comrade, you’re not alone,
we’re here to give you shelter from the storm.
Zo begint The feast of Saint Valentine; en Natalie snijdt meteen grote thema’s aan. Ieder mens heeft van die donkere momenten waarop je jezelf afvraagt waarom je zo stom is geweest om jouw hart weg te geven. Maar, merkt Natalie op, schep moed in de gedachte dat je ergens bij hoort. Impliciet is de boodschap dat het niet prima is als dat niet het geval is. Je ongedwongen, ongebonden door het leven gaat.
Ze spreekt ons toe: goede kameraad, je bent niet alleen, we zijn er om jou tegen de storm te beschermen. Al in dit eerste couplet zit de kern van deze song: vrijheid is ook niet alles; sterker: wees blij dat je je gebonden hebt. Je deel uitmaakt van een bond, een verband waarin je kunt opgaan, die je beschermt, je leidt, jouw leven zin en waarde geeft.
In the blindness and confusion of the fight,
when the blood is soaking through,
we’ll come to you to bind the wound.
Grote woorden. We zitten midden in een groot gevecht. Bloed stroomt, maar wees gerust, er zijn altijd omstanders die de aangebrachte wonden komen helen.
Ik weet honderd procent zeker dat Natalie Merchant zich zeer grote zorgen maakt over de staat waarin onze wereld zich bevindt. Heading for a disaster. We varen als een Titanic op een door onszelf gecreëerde ijsberg af. Ondertussen partyen we lekker door, en zijn niet bereid wezenlijk onze koers te gaan verleggen. Of, om met de Franse filosoof Bruna Latour te spreken: we accepteren nog steeds niet dat het Nieuwe Klimaatregime is aangebroken en dat wij als mensheid écht zullen moeten gaan leven binnen de grenzen die dat regime ons oplegt.
Het gevolg van dit gedrag: grote rampen komen onherroepelijk op ons pad. Bloed zal vloeien. Mensen zullen massaal sterven. Maar Natalie blijft optimistisch. Niet dat we op korte termijn van koers zullen gaan veranderen, maar zij weet wel dat in dat soort omstandigheden mensen altijd op zullen staan en elkaar gaan helpen.
March on, march on, you soldiers of the heart,
you ragged, weary crowd,
you retreat in your defeat,
but you move on.
Natalie heeft vertrouwen in zij die voorop lopen. Die weten dat er andere wegen ingeslagen zullen moeten worden. Zij weet ook dat dit (kleine?) groepje keer op keer met teleurstellingen zal worden geconfronteerd. Als idioten weggezet door de grote meerderheid die geen afstand kunnen doen van hun lekkere leventjes. Serieus geloven dat door alle noodsignalen te negeren, het wel zal overwaaien. Onvolwassen volwassenen met hun té grote auto’s, vliegvakanties, barbecues, en geloof dat tovenaars met magische tech-oplossingen zullen komen.
Maar die kleine groep gaat door. Ondanks alle tegenslagen. Zij weten dat ze voor een ideaal strijden dat verre hun eigen levens overstijgt. Hebben besef van het nageslacht; strijden ook voor hun welbevinden, een aarde die ook voor hen leefbaar zal zijn. Strijden voor individuen, wezens, fenomenen die zelf geen stem hebben. In hun hart dragen ze als het ware liefde voor ‘de ander’ (nu én in de toekomst) met zich mee. Die liefde is de ware drijfveer. Is de oorzaak dat ze na een setback, toch doorgaan. Zij, de soldaten van het hart.
Ik weet niet of Natalie Merchant tijdens het schrijven van dit couplet moest denken aan Extinction rebellion, ik in ieder geval wel!
Such a vast uncharted wilderness to see,
strange lands, strange beasts,
but I’ll go where you lead.
Niemand heeft de wijsheid in pacht. Dat weten ook zij die zich voor een greater good ‘opofferen’. Niemand weet wat de toekomst voor ons in petto heeft. Maar je vaart als volwassen volwassen mens wel op een kompas waarvan je weet dat die het meestal bij het rechte eind heeft. Je vaart dus niet louter op je gevoel. Je laat je zeker niet leiden door overduidelijke charlatans, of mensen die in opdracht van grote, belangrijke partijen meningen naar voren brengen die bedoeld zijn om twijfel te zaaien. Nee, beter is het om iemand te volgen in wie je vertrouwen hebt. Die je (bijna) blindelings volgt. In zijn of haar analyse, richting die zij aangeven.
On the Feast Day of Saint Valentine,
in the bleak midwinter cold,
come lay your blood-red roses in the snow.
In een liedje over Saint Valentine moet Valentijn natuurlijk ergens voorbij komen. Ze stipt hem aan in het vierde couplet. Het is belangrijk dat we af en toe – vooral niet té vaak – eer betonen aan degenen die ons leiden, inspireren. Niet té vaak, een keer per jaar is prima. Eer betonen aan het zinnebeeld van de liefde die ons als het ware voortstuwt. Leg enkele rode rozen in de sneeuw, maar …
Don’t stop your search now,
go by the grace of God.
Keep your courage, keep your faith,
and take this paper heart to keep you safe.
Maar… blijft altijd alert. Stop nooit met nadenken. Blijf kritisch. Neem altijd nieuwe, zich aandienende signalen op. Blijf niet vasthangen in iets wat je enige tijd geleden geloofde, maar wat ondertussen is veranderd. Vertrouw op de genade van God.
God maakt het niks uit of jij van mening verandert. Ik heb niet de indruk dat Natalie Merchant een fanatieke kerkganger is. Ik zie haar eerder als een agnost die weet dat ‘de mens’ God heeft gemaakt. In de zin dat mensen nu eenmaal behoefte hebben aan een figuur waarop ze van alles kunnen projecteren. In die zin bestaat God voor haar. En mij.
En hier komt de albumtitel voorbij: Keep your courage. Houd moed. Ondanks alles. Ondanks alle tegenslagen: houd moed. Ga door. Houd je geloof dat ‘dingen’ in de toekomst anders kunnen worden, zijn. Wees blij dat je een kwetsbaar of gevoelig hart hebt.
Die eigenschap is voor mensen die ergens voorop in (willen) lopen erg belangrijk. Volwassenen die hét zeker weten, overtuigd zijn van hun eigen gelijk en/of weten dat de wereld nu eenmaal is zoals die is, zijn bijna per definitie niet in staat over hun eigen schaduw heen te stappen, dan wel vraagtekens te zetten bij wat normaal is.
Nee, het is aan degenen met ‘een papieren hart’ voorbehouden om voorop te lopen. Zij zetten vraagtekens bij de status quo. Zij weten, of voelen aan, dat dingen niet kloppen, wellicht veranderd moeten worden. Zij zijn de moedigen, want loslaten van zekerheden is niet gemakkelijk. Vaak wordt je door jouw omgeving raar aangekeken, genegeerd, geridiculiseerd. Dezelfde omgeving waar je het ook voor doet. Aanmatigend? Natuurlijk. Veranderingen beginnen altijd met mensen die het ‘beter’ menen te weten. Niet altijd. Natuurlijk niet altijd. Vergissingen zijn maar al te menselijk. Maar alle grote veranderingen beginnen altijd met enkele individuen. Soldiers of the heart, in de beeldspraak van Natalie Merchant. Geen heiligen, maar vaak wel gedreven door wat je liefde voor de mens(heid) kunt noemen.
Keep you safe, keep your hope and faith!
Love will lead you safely on
Love will leave you wounded.
Love will bring you harm.
Love will be the curse and the charm.
Love will be the bruising and the balm.
In de slotregels gaat het steeds over (de) Liefde. Als je eenmaal gevallen bent voor een bepaald ideaal, of doel dan zal dat ideaal – die liefde – je voort blijven stuwen. Maar, maak je geen illusies, je zult ergens onderweg gewond raken (al dan niet fysiek); liefde zal je leed bezorgen. Zie het als een vloek, die op je is neergedaald. Maar, tegelijkertijd: wees zo fideel om in te zien dat het je ook veel brengt. Natalie noemt het charme. Ik denk dat ze bedoelt dat je er niet alleen voor staat. Je hebt medestanders. Je gaat op in een groep gelijkgestemden die voor iets strijden dat jezelf overstijgt. En dat samen dingen doen levert vaak domweg ook plezier op. Charme. Het gevoel dat je leeft. Samengevat: liefde veroorzaakt wonden, maar is tegelijkertijd ook de zalf die je op momenten waarop het tegenzit nodig hebt.
Love will set you free,
and love will be your bonds.
In mijn optiek is dit dé cruciale zin uit dit liedje. De fundamentele richting die we als mensheid in moeten slaan is dat we de notie dat we als mens in principe vrij kunnen zijn moeten loslaten.
In het Westen is het idee gemeengoed geworden dat alles draait om vrijheid. Lekker jezelf zijn! Als optimum van menszijn. Daarmee negerend dat we altijd – altijd! – met andere wezens (mensen, dieren, planten, de Umwelt, de wereld, Gaia, de kritische zone van Bruno Latour) verbonden zijn. Zonder hen kunnen we domweg niet leven, niet overleven, ons voortplanten. Die liefde voor de ander hebben we als geen ander nodig in de roerige tijden die voor ons liggen. Vervallen we nóg meer in de notie dat het in eerste instantie om onszelf, onze naasten, onze gelijken, ons ras, om ons draait, des te moeilijker het zal worden om alle onheil dat ons bedreigt tot staan te brengen, dan wel honderdtachtig graden te doen kantelen.
Natalie Merchant weet – vermoed ik – als elke bewuste, volwassen wereldburger dat het wat dat betreft de verkeerde kant uitgaat. Overal ziet zij mensen die vooral voor zichzelf leven, hun eigen pleziertjes, hun heilige lifesyle. Onvolwassen volwassenen die leven alsof er geen nageslacht is. Schijt hebben aan mensen die niet op hen lijken. Zolang mijn lekkere leventje maar ongestoord door kan gaan!
Het gaat niet alleen over de voor de hand liggende ‘klootzakken’ (Trump, Poetin, Bolsonaro, Baudet, Sywert). Denk vooral ook aan politici die zich keer op keer beroepen op aloude (christelijke?) waarden, maar in de praktijk bijna altijd maatregelen steunen die daar haaks op staan. En anderen die serieus menen dat zij (hun stam, hun soort, hun soort mensen) ‘beter’, unieker, belangrijker zijn dan anderen. En daarom menen meer recht te hebben op het goede dat (in wezen door ons allen) wordt voortgebracht. Mensen die alleen liefde hebben voor wat ‘ze kennen’, en zich om allerlei redenen (angst, afgunst, domheid, onwetendheid et cetera) min of meer agressief afzetten tegen ‘die ander’.
Nee, Natalie heeft meer vertrouwen in mensen die weten dat jouw vrijheid (jouw lekkere leventje) bijna per definitie ten koste gaat van anderen, en die het (daarom) minder goed hebben; minder vrij kunnen zijn, dan wel zich zo voelen. Nee, ze gunt hen iets anders: een band. Je bent door jouw ideaal, jouw kijk op de toekomst, jouw visioen met anderen verbonden. Je maakt deel uit van iets dat groter is dan jezelf. Je gaat onder in de groep.
Ze eindigt hoopvol.
Love will win.
Love will conquer all.
Liefde overwint alles. Of anders gezegd: mensen die ergens in geloven, een groter ideaal nastreven will prevail in the end. Die woorden bezigt Natalie niet, maar ze bedoelt ze wel. Het is natuurlijk wensdenken. Ook zij weet niet of de zachte, ‘goede’ krachten in the end zullen zegevieren. Maar ze hoopt het van harte.
Ik kan me vergissen, maar vermoed dat dit lied-je (ruim zes minuten) tot een soort anthem kan uitgroeien. Een nieuw volkslied voor allen die op wat voor manier dan ook weten dat we iets van onze ik-gerichtheid los moeten laten als we willen voorkomen dat op termijn de hele samenleving als een plumpudding in elkaar zijgt.
Leave you sleep
In 2020 schreef Natalie Merchant muziek voor een twintigtal gedichten die aan het einde van de negentiende en in het begin van de twintigste eeuw door Engelstalige dichters werden geschreven. Die prachtig uitgegeven plaat begon met Nursery rhyme of innocence and experience . Een eenvoudige tekst van Charles Causley. Net als The Feast of Saint Valentine.
Ogenschijnlijk eenvoudig. Daar ging het over het besef dat opgroeien per definitie betekent dat naarmate je ouder wordt je anders naar de wereld gaat kijken. Je verlaat als het ware een schemertoestand (een soort slaap) waarin je nog niet alles helder kon aanschouwen. Wel een magische, ‘mooie’ wereld; waarna je soms kunt terugverlangen. Hoe onschuldig was je toen. ‘Onbedorven’. Maar, helaas, dat is het lot van de mens. We worden ouder. Moeten afscheid nemen van dingen die bij de kindertijd behoren.
Mijn analyse was dat de titel van deze cd (Leave your sleep) een oproep was richting volwassenen die in een soort kinderlijke schemerwereld blijven hangen, dan wel leven. Onvolwassen volwassenen die niet in willen zien dat de manier waarop wij leven, in de wereld staan, niet meer kan. Gezien alle uitdagingen waar we als mensheid voor staan. Dertien jaar later geeft ze een tweede ‘mission statement’ af: Keep your courage. Houd moed.
“Ik weet dat het moeite kost om fundamenteel van richting te gaan veranderen, maar wees niet bang: in the long run is het beter voor jouzelf én de wereld, met alles wat zich daarop bevindt, en probeert te leven!”
Een meesterwerk?
Ik kan me vergissen, maar heb sterk de indruk dat Keep your courage tot een van de platen van 2023 (en de jaren twintig) zal uitgroeien. Dat ligt niet alleen aan The Feast of Saint Valentine. Op deze cd staan meer liedjes die (zonder dat ik die tekstueel al volledig heb uitgeplozen) aansluiten bij de kerngedachte van het slotnummer: Narcissus, Guardian angel, Eye of the storm, Tower of Babel.
Vooral Guardian angel is wat dat betreft veelzeggend. Ieder mens heeft er een; ook als je er niet in gelooft. En zeker dappere mensen, die andere wegen in willen slaan, hebben er hard een nodig. Een bewaarengel die hen bewaart voor het (nood)lot dat altijd, onverwacht toeslaat. En als het niet, of weinig gebeurt, dan heb je geluk. Sorry: dan is jouw guardian angel actief geweest. Op de cover staat een foto van een beeld afgebeeld van Jean d’Arc; als een bewaarengel. Wat een vondst.
Andere artikelen
Leave your sleep (mei 2010)
You can blow out a candle/But you can’t blow out a fire (december 2015)
De tovenaar en de profeet (november 2018)
But I know we’re drifting (februari 2012)
Begrafenisliedjes (oktober 2006-nu)
