Homo Deus – de mens zal in zijn jacht naar gezondheid, geluk en macht steeds een van zijn eigenschappen veranderen, en dan nog een, net zolang tot hij niet meer menselijk te noemen is.

Boekenweek 2017
Zaterdag 25 maart begint de boekenweek. En ook in de regio Noord Oost Brabant worden natuurlijk ook uiteenlopende activiteiten georganiseerd. Al dan niet samen met de boekhandel.

De boekenweek is natuurlijk in de eerste plaats bedoeld om mensen te verleiden een boek te kopen. Prima. Ik vermoed dat veel leden van de bibliotheek vrolijk mee zullen doen. Zij willen ook hun collectie aanvullen met het boekenweekgeschenk van 2017: Makkelijk leven van Herman Koch.

Een kooptip
Langs deze week zou ik u willen oproepen het laatste boek van de Israëlische historicus Yuval Noah Harari aan te schaffen: Homo Deus.

Kost vijfentwintig euro en is in mijn ogen hét boek voor onze tijd. Hij snijdt zaken aan waarover nagedacht móet worden.  Als bibliotheek hebben we dit boek natuurlijk ook aangekocht, maar voor een leesavontuur dat ik voor ogen heb zal de bibliotheek onvoldoende exemplaren kunnen (en willen) aanbieden.

Langs deze weg: koop dit boek én u krijgt er gratis Herman Koch bij. En wellicht gaat u meedoen! Aan dat leesavontuur.

Twee bestsellers
Vorige maand verscheen de Nederlandse vertaling van het tweede boek van Yuval Noah Harari.

Een Israelische historicus die in 2011 met zijn Sapiens : een kleine geschiedenis van de mensheid een groot publiek bereikte. Het heeft in veel landen de bestsellerlijsten gedomineerd. Miljoenen exemplaren zijn ervan verkocht. En gelezen. Met zijn tweede boek, Homo Deus : een kleine geschiedenis van de toekomst, gebeurt nu hetzelfde. Dat is terecht.

Harari heeft niet alleen een belangwekkend verhaal te vertellen, maar hij kan ook écht goed schrijven. In Sapiens schetst in hij ‘de grote lijnen’ van ‘de geschiedenis’ van de mens(heid).  In Homo Deus trekt hij vervolgens lijnen door naar de toekomst. En die toekomst ziet er – op zijn zachtst gezegd – verontrustend uit. Of kansrijk. Het is maar net hoe je er naar kijkt.

Zeker is dat we aan de vooravond staan van zeer grote veranderingen. Die bijna alles wat we normaal vinden, overhoop zullen gooien. Tijd voor een gesprek. Een debat. Maar dat kan alleen met mensen die redelijk geïnformeerd zijn. Zichzelf willen informeren. Actief op zoek gaan naar bronnen om er achter te komen hoe ‘het’ in elkaar zit. Wat ‘er’ aan zit te komen.

Homo Deus is zo’n boek. Redelijk uniek. Er zijn de laatste jaren natuurlijk meer van dit soort boeken geschreven, maar ik durf te stellen dat het zelden met zo’n bravoure én goede pen is gedaan.

Onderaan dit artikel staan enkele boeken die eenzelfde kwaliteit hebben; maar – nogmaals – een andere toon, lef en stijl hebben. Een naam die ik nu al wil noemen is Bill Bryson. Die er ruim tien jaar geleden ook in slaagde een boek te schrijven dat jarenlang (écht waar) op de verkooplijsten in veel landen heeft gestaan: Een kleine geschiedenis van bijna alles. Let op de adjectieven ‘kleine’ en ‘bijna’.

Yuval Noah Harari en zijn uitgever kennen deze titel; en nemen die laconieke toon mee in de ondertitel van zijn tweede boek: een kleine geschiedenis van de toekomst. Hij weet – als geen ander – dat hij in Homo Deus juist GROTE zaken aansnijdt. Als zelfs een kwart van alles wat hij beschrijft werkelijkheid zou worden, dan nog komen we als mens(heid) in een rollercoaster terecht. Die ons van de ene adembenemende loop naar de andere zal brengen. We zullen ons continue dienen aan te passen. Ons afvragen of we ‘iets’ al dan niet willen. En zo nee, hoe we dat kunnen tegenhouden. Maar vaker zullen we moeten leren ons te verhouden tot die nieuwe omstandigheden. Die vaak sluipenderwijs, maar onafwendbaar, ons leven binnen zullen dringen.

Den Haag en de formatie
Eén ding lijkt zeker: aan de formatietafel in Den Haag wordt niet over dit boek gesproken. Terwijl dat zo nodig zou zijn. Daar wordt immers de koers voor de komende vier jaar uitgezet. De ontwikkelingen die Yuval Noah Harari bespreekt zullen zich echter niets aantrekken van welk formatie-akkoord dan ook. Mijn inschatting is dat er amper maatregelen zullen worden aangekondigd die voorsorteren op een toekomst waarin:

* ons economisch systeem compleet onderuit gehaald zal worden (door de komst van robots en zelflerende systemen)
* ‘systemen zullen opkomen, ontstaan die ons mensen zullen gaan overvleugelen
* mensen domweg gemiddeld nog veel ouder zullen worden
* big data in een veelvoud van wat we nu al hebben zal ontstaan; en dat er systemen zullen komen die daaruit wijsheid kunnen halen

Verhalen
De kern van zijn boek draait – wat mij betreft – om het feit dat we als mensen toe moeten geven dat onze samenleving in stand gehouden wordt door verhalen. Verhalen die zó krachtig zijn dat ze samenlevingen bij elkaar houden. Hielden. Verhalen die ‘we’ zelf bedenken, elkaar voorhouden. Geen mambo jambo van bovenaf. Verhalen die bijna alle leden van een samenleving naleven. Waarin velen zich feitelijk niet meer realiseren dat het uiteindelijk ‘gewoon’ een verhaal is. Een manier om de werkelijkheid te begrijpen. Noch zich voor kunnen stellen dat er ook een ander verhaal mogelijk is. Zich wellicht naar voren dringt.

Hij trekt dit beeld van het verhaal door naar het begrip religie en stelt dat elk menselijk wezen (in tegenstelling tot dieren) ergens in gelooft. Ook atheïsten. Volgens Harari zullen we als mens(heid) het allesoverheersende verhaal van onze tijd in moeten ruilen voor een ander. Dat is zeer moeilijk want de meesten van ons geloven (!) nu eenmaal dat ‘het’  immers zó is. Begrijpen niet dat de manier waarop ons leven nu geordend is en geleefd wordt op een verhaal berust.

Yuval Noah Harari gelooft (!) heilig dat we midden in een transformatietraject zitten waarin we afscheid moeten nemen van enkele oude verhalen (of manieren om de werkelijkheid te zien, te lijf te gaan). Op zoek moeten gaan naar andere, nieuwe verhalen. Dat zal voor velen een lastig traject worden. Te meer daar het er sterk op lijkt dat ‘de mens’ niet (veel) langer in control is.

Harari noemt in Homo Deus Kevin Kelly niet, noch’zijn’ ’technium’. Een begrip uit zijn in 2010 verschenen boek De wil van technologie. Het technium is als het ware een wezen dat verantwoordelijk is voor de almaar doorgaande stroom vernieuwingen. Een samensmelting van wetenschap en technologie. Kern daarvan is – volgens Kelly – dat het niet kan worden gestopt.Het heeft als het ware een eigen ‘ziel’ of ‘wil’.

Een anekdote, om dat ‘verhaal’ uit te leggen
Het verhaal van Harari doet een beetje denken aan een anekdote die Stephen Foster Wallace in zijn boekje Dit is water opdist.

Twee jonge vissen zijn rustig aan het zwemmen als ze een oudere vis tegenkomen, die de andere kant op zwemt. De oudere vis knikt ze toe en vraagt: ‘Môge, jongens, lekker water?’ De  twee jonge vissen zwemmen nog een stukje door, maar dan kijkt de een de ander aan en vraagt:  Wat is in ’s hemelnaam water?’
(pagina 5 van Dit is water, uit 2011) (Youtube: This is water) (Transcript This is water).

Een (redelijk willekeurig) citaat uit Homo Deus
Maar er is geen reden tot paniek. Nu nog niet, tenminste. Het upgraden van sapiens zal een geleidelijk historisch proces worden en geen Hollywoodapocalyps. Homo sapiens zal niet uitgeroeid worden door opstandige robots. Het is veel waarschijnlijker dat Homo sapiens zichzelf stapje voor stapje zal upgraden door te versmelten met robots en computers, tot onze afstammelingen achteraf beseffen dat ze niet meer dezelfde diersoort zijn die de Bijbel schreef, de Chinese muur bouwde en moest lachen om de capriolen van Charlie Chaplin. Dat zal niet binnen één dag gebeuren, en ook niet binnen een jaar. In wezen gebeurt het al, door ontelbaar veel dagelijkse handelingen. Elke dag besluiten miljoenen mensen hun smartphone nog wta meer controle ove rhun leven te geven of proberen ze een nieuw, effectiever antidrepssum uit. De mens zal in zijn jacht naar gezondheid, geluk en macht steeds een van zijn eigenschappen veranderen, en dan nog een, net zolang tot hij niet meer menselijk te noemen is. (pagina 60)

Een leesavontuur
Homo Deus is een boek waarover gesproken móet worden. De samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken willen het voortouw nemen om in onze regio dit gesprek op gang te brengen.

Dat begint echter met lezen. Derhalve de oproep aan het begin dit artikel om (bijvoorbeeld) in de boekenweek dit boek zelf aan te schaffen. Als bibliotheek zijn we niet in staat voldoende exemplaren aan te kopen. Middels dit formulier kunt u aangeven of u open staat voor dit leesavontuur én nog te organiseren bijeenkomsten.

Het boek heeft ook een relatie met ons huidige jaarthema (Wat delen we met elkaar?). Op die vraag zou je in relatie tot Homo Deus kunnen zeggen dat ‘we’ allemaal in hetzelfde schuitje zitten. De uitdagingen die Yuval Noah Harari beschrijft zullen ons allen raken en een deel van de ‘oplossing’ heeft te maken met delen (wat en vooral met wie?).

Het boek heeft zeer nadrukkelijk ook een link met het aankomende jaarthema (werktitel: Route 68 Revisited), dat als vooronderstelling heeft dat we in onze tijd net als ruim vijftig jaar geleden weer mee (zullen) maken dat ‘oude, vermolmde, overleefde’ structuren ondermijnd werden; en vervangen door …. tja, een ander verhaal. Een andere manier om naar de werkelijkheid te kijken.

Het formulier invullen verplicht u tot niets; maar we houden u via e-mail wel op de hoogte van ontwikkelingen. Het formulier is in eerste instantie vooral bedoeld om te polsen of er mensen in onze regio zijn die open staan voor (nog te organiseren) activiteiten rondom dit (nogmaals) belangrijke boek.

Enkele andere boeken
Raymund Kurzweil. De singulariteit is nabij : het moment waarop de mensheid de grenzen van de biologie overstijgt (2005/2011)
Peter Westbroek. De ontdekking van de aarde : het grote verhaal van een kleine planeet (2012)
Rutger Bregman. De geschiedenis van de vooruitgang (2013)
Rutger Bregman. Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen (2014)
Kevin Kelly. De wil van technologie (2010-2012)
Kevin Kelly. The inevitable : understanding the 12 technological forces that will shape our future (2016)
Bas Heijne. Kleine filosofie van de volmaakte mens (2015)

Artikelen
Bernie Sanders – Wat is in ’s hemelnaam water? (januari 2016)
kk – de meest spraakmakende toekomstdenker van nu (maart 2017)
2016 – You can blow out a candle/But you can’t blow out a fire (december 2015)

Citaat 448 (dinsdag 21 maart 2017)
Homepage Citaten 2017