Wreed

Wellicht is het u ook opgevallen.

Het woord wreed wordt de laatste weken opvallend vaak gebruikt.

Signaal 1
De eerste keer dat ik dit woord voor mezelf uitsprak was enkele weken geleden toen ik een eerder opgenomen tv-programma bekeek.

De Belgische televisie zond vanaf medio mei de veelgeroemde serie The handmaid’s tale uit. Vijf weken lang, twee afleveringen per week.

Ergens halverwege kwam ik tot het besef dat ik naar een zeer wreed verhaal zat te kijken.

Signaal 2
In diezelfde periode verscheen ook de nieuwste cd van de Amerikaanse singer-songwriter Gretchen Peters: Dancing with the beast. Waarop zij in een elftal liedjes uiteenlopende vrouwen opvoert die het – kort samengevat – niet zo mee zit.

Vrouwen die vaak slachtoffer van de omstandigheden zijn. In de sores zitten; vaak door eigen toedoen. Maar dat doet er niet zoveel toe, ze zitten in de shit. En proberen zich daar doorheen te slaan, er het beste van te maken.

En ook hier: vaak zijn die vrouwen ‘slachtoffer van een wreed systeem. Een maatschappij die hen niet welgevallig is. Een samenleving die hen – zacht gezegd – niet bepaald tegemoet komt. Eerder het tegendeel.

Signaal 3 (signalen)
En in al die weken bleef Umair Haque doorschrijven. Las ik zijn blogposts. Artikelen over de miserabele staat van zijn land, de Verenigde Staten. Stukken die zich ‘vermengden met de hoofdpersonen uit die dystopische tv-serie en de vrouwen uit de liedjes van Gretchen Peters.

Signaal 4 !
En toen moest het nieuws nog komen dat president Trump en zijn trawanten in hun land concentratiekampen (Nee! ‘tender age shelters’) hebben geopend om kinderen in op te slaan.

Horreur en Newspeak combined.

Wreedheid
Wrede ‘dingen’ horen domweg bij de mensheid. Mensen zijn soms wreed. Als we heel eerlijk zijn hebben we allemaal wel eens iets wreeds gedaan. Regeringen, instanties, organisaties en bedrijven idem dito. De lijst is onnoemelijk lang.

Natuurlijk gebeuren er bij ons ook wrede dingen, maar gelukkig is het vaak een incident. Een uitglijder van iemand. We doen het meestal niet bewust; ons gevoel gaat met ons aan de haal.

Helaas zijn the times a-changin’. Op verschillende plekken lopen mensen rond die zich weloverwogen (zeer) wreed opstellen, gedragen. Helaas zitten ze de laatste jaren ook op (hoge) plekken waar we ze liever niet hadden willen hebben.

The handmaid’s tale
In The handmaid’s tale (boek en tv-serie) wordt de Verenigde Staten in een nabije toekomst een dictatuur waarin vrouwen feitelijk niets meer te zeggen hebben. Sommige vrouwen worden als broedmachines voor de almachtige heren aan de top ‘gehouden’.

In tien afleveringen volgen we een aantal vrouwen die tot dienstmaagd, handmaid of baar-machine zijn gemaakt. Die als slaven ondergebracht worden in de gezinnen van de allermachtigste heren. Vrouwen die door de heer des huizes verkracht worden; bedoeld om hen zwanger te maken. En het kind dat geboren wordt af te staan aan de onvruchtbare vrouw van de man des huizes.

“Onvoorstelbaar! Dat kan niet!”
Helaas ontkom je er als kijker (en lezer) niet aan om te denken dat dit wel degelijk kan. Dat een democratisch land op korte termijn kan vervallen tot een dictatuur. Waarin veel mensen worden vermoord; en sommigen tot slaaf gemaakt. Een grimmig land. Zonder humor. Geen sprankje hoop.

Een dictatuur op religieuze grondslag. Grappig genoeg geen islamistische, nee – zalige ironie – eentje op basis van de bijbel.

Onze ‘eigen’ cultuur die volstrekt ontspoort. Een dictatuur op basis van een SGP-achtig wereldbeeld; maar dan uitvergroot. Zij hebben de wijsheid én het woord van (hun) God aan hun zijde, en dat is voldoende basis om iedereen die er anders over denkt om het leven te brengen of tot slaaf te maken. Dat die elite zelf corrupt  is – en met twee maten meet – wordt trouwens prachtig in boek en film getoond.

In de aanloop naar de vertoning van deze serie werd door een Belgische filmkenner verwezen naar The Wire en The sopranos. Twee andere Amerikaanse topseries. Alleen zat er in die series ondanks alle ellende en miserie toch iets van hoop, humor. Dat is volstrekt afwezig in The handmaid’s tale. Alhoewel.

Elisabeth Moss
Dé hoofdpersoon van de serie (June of Offred, gespeeld door Elisabeth Moss) is een sterk karakter en vastbesloten te overleven. Het toeval wil dat ook haar kind geroofd is door de bad guys. Offred ontleent kracht in haar ellende door aan dochter Hannah te blijven denken. Ooit zullen ze herenigd worden. Primaire oergevoelens als drijfveer om in hard times te kunnen overleven.

Je voelt aan alles dat Offred symbool staat voor het vertrouwen dat deze verschrikkingen ooit zullen ophouden en we weer terug zullen keren naar de good old days. Een tijd waarin dit soort creeps weer in hun rattenholen zullen zitten. Alleen eindigt het eerste seizoen niet bepaald hoopvol. Inmiddels is de tweede serie klaar en reeds uitgezonden op besloten platforms. Het zal nog wel even duren voordat niet-binge watchers het op een ‘normaal’ publiek, openbaar net kunnen zien. Ben trouwens benieuwd of de Nederlandse publieke omroep deze serie gaat uitzenden.

De ogen van Offred en Ana
De opnames voor deze serie werden gemaakt ruim voordat Donald Trump tot president van de Verenigde Staten werd verkozen.

Het gelijknamige boek van Margaret Atwood verscheen al in 1985. Voordat de Muur viel. Toen er nog dictaturen achter het IJzeren gordijn lagen.

Het knappe van boek en serie is dat iedereen die serieus om zich heen kijkt overal aanzetten tot de opkomst van een dergelijke fascistische samenleving kan bespeuren. En zoals dat bijna altijd bij grote Kunst (met een K) het geval is: er wordt ingezoomd op een individu in een wereld waarin van alles loos is.

Als kijker wordt je meegezogen in de sores van Elisabeth Moss, die waarschijnlijk een van haar beste rollen tot nu toe speelt. Als Offred (wat betekent Of Fred, Van Fred – de man aan wie ze als dienstmaagd toebehoort en die haar verkracht) is ze continu aanwezig. En maken we mee wat zij meemaakt, wat zij ziet. De horreur, de waanzin, het verschrikkelijke, de corruptie, het geweld.

Offred zit er midden in, ondergaat het of ziet wat andere mensen wordt aangedaan. En dat alles wordt weerspiegeld in haar ogen. Ogen als een spiegel. Waarin alle emoties vallen af te lezen.

Die ogen deden me denken aan de ogen van een heel andere hoofdpersoon. Uit een Spaanse speelfilm van Carlos Saura uit 1976: Cría cuervos. Alleen volgen we hier een klein meisje, Ana. En in haar ogen kun je feitelijk ook alles aflezen; wat ze denkt, hoe ze zich voelt. Cría cuervos gaat over dood en speelt (ook) in een fascistische samenleving: het ultraorthodoxe katholieke Spanje ten tijde van Franco. Een andere wrede tijd. Waarin vrouwen er trouwens ook niet zo toe deden. Lees: Laat me nooit alleen (mei 2011)

Umair Haque
Tijdens het bekijken van The handmaid’s tale bleef ik doorgaan met het lezen van artikelen van Umair Haque. Wie? Umair Haque. Een Amerikaan die al jarenlang over zijn en onze samenleving en tijd(geest) schrijft. Hij is geen optimistisch mens.

Hij maakt zich grote zorgen over zijn eigen land, de Verenigde Staten. Waarin de waanzin aan de macht is. Niet alleen in Washington, maar evenzo in de boardrooms van grote bedrijven, op de redacties van veel mediakanalen et cetera. Overal ziet hij signalen dat zijn samenleving op instorten staat. Het maatschappelijke en politieke systeem is in zijn ogen door en door corrupt, verwondt miljoenen mensen en is niet in staat om (a) te begrijpen waarom het  op instorten staat, noch (b) in staat andere wegen in te slaan.

In zijn artikelen gebruikt hij – merkte ik tijdens het bekijken van The handmaid’s tale – vaak het woord cruel. De Amerikaanse samenleving is wreed. Er lopen veel mensen rond die zich cruel gedragen.

Hij weet dat in de kern de Amerikaanse samenleving de nadruk legt op het persoonlijk welbevinden van mensen. Daar draait het om. Persoonlijk succes. Dat het met mij goed gaat; en de rest – de ander – doet er niet zoveel toe. Kan letterlijk doodvallen.

In een door en door individualistische samenleving hoef je je niet om de ander te bekommeren. Wel retorisch (al dan niet in de kerk), maar als het er op aan komt amper in daden.

Daarbovenop komt ook nog dat veel Amerikanen racistisch zijn en niet veel ophebben met vrouwen en vrouwelijke waarden. Remember #MeToo. Uiteraard staat Donald Trump als symbool voor dit alles, maar Umair Haque laat – zonder veel namen te noemen – zien dat er tallozen zijn die hetzelfde doen en denken.

I’ve seen the future, and it’s murder
Umair Haque is super pessimistisch over wat zich op dit moment vooral in de Verenigde Staten afspeelt.

Hij gebruikt in honderden artikelen woorden als: collapse (ineenstorting), authoritarism (autoritarisme), fascist (fascistisch), broken (kapot, stuk-gemaakt), traumatizing (traumatiserend), predator (roofdier, plunderaar) of vice (ondeugden).

Umair Haque meent serieus dat op dit moment in ‘God’s greatest country on Earth’ een soort staatsgreep gaande is. Een kleine, rijke elite is bezig de macht écht naar zich toe te trekken. Zijn volop bezig het democratische en juridische systeem buiten werking te stellen. Allemaal bedoeld om macht, invloed en rijkdom te behouden.

Hij ziet ook overal mensen die zich bewust – maar veel vaker onbewust – voor het karretje van deze wrede elite laten spannen. Mensen die amper in de gaten hebben dat ze als pionnen in een veel groter spel een figurantenrol spelen.

Een basket of deplorables noemde Hillary Clinton hen tijdens de Amerikaanse presidentscampagne in 2016. Niet slim – noch netjes – maar er zat/zit een kern van waarheid in.

In Amerika leven miljoenen mensen die er feitelijk niet meer toe doen. Die niemand zal missen als ze er niet meer zouden zijn.

Politici – van beide kanten – hebben al jaren geleden hun handen van hen afgetrokken. Alle vangnetten die er waren zijn voor het grootste deel weggehaald (om “de markt haar werk te laten doen”) en de paar die er nog zijn staan ook op omvallen. En leiders van (vooral erg grote) bedrijven nemen maatregel na maatregel om hun ellende nog groter te maken.

Umair Haque weet dat feitelijk de hele Amerikaanse middenklasse op imploderen staat. Alleen zien velen van hen dit niet en geloven in de retoriek van Trump-achtige types dat het aan de hoofddoekjes – sorry: bij hen gaat het om de mensen die illegaal het land proberen binnen te komen – ligt. Umair voelt zich vaak een roepende in de woestijn.

Zijn radicale analyse van wat zich in zijn land afspeelt wordt door weinig mensen gedeeld. Ook daar heeft hij een verklaring voor.

Decennialang is gigantisch bezuinigd op het onderwijs, publieke omroep en hebben onruststokers als Foxnews en Breitbart alle ruimte gekregen om geesten te ‘vergiftigen’. Voeg daar racisme en vrouwenhaat aan toe en je hebt een verklaring voor een samenleving die niet langer in staat is feiten van fake news en onzinnige idealen te onderscheiden.

Ignorance is the enemy zong Rodney Crowell (een andere singer-songwriter uit de Americana-hoek) al in 2005. Onwetendheid is de vijand (en zou bestreden moeten worden).

Het is geen prettig gezicht. Voor zover ik kan nagaan heeft Umair Haque nog niet verwezen naar regels uit The future van Leonard Cohen. Uit 1992. Ruim vijfentwintig jaar geleden voorzag hij – enkele jaren nadat de Muur was gevallen en Francis Fukuyama had voorspeld dat de geschiedenis voorbij was – een toekomst waarin (helaas nog steeds) bloed zal vloeien:

“I’ve seen the future, brother: it’s murder”.

Op zondag 3 juni nam Umair Haque The handmaid’s tale mee in een artikel: (Why) America’s Collapsing at Light Speed – American Collapse Might be the Fastest and Hardest in Modern History. Here’s Why.

From democracy to autocracy, kleptocracy, and authoritarianism. America’s political institutions simply don’t function anymore. It’s democracy doesn’t represent the 70% of people who want functioning healthcare, gun control, education, safety nets — but only the 25–30% of immovable extremists who apparently want to live in the Handmaid’s Tale meets 1984 by way of Mein Kampf. Its rule of law has devolved to mass trials and mass disappearances and mothers being separated from their kids at the border. It’s critical systems of governance are so broken that 5000 people died from negligence after…a storm.
The American polity doesn’t resemble the French or German one — in fact, it looks very much like the Pakistani polity, the Saudi, or maybe the Soviet polity. It is completely and utterly dysfunctional, to a degree that is unimaginable among its rich peers. And all that took perhaps a decade or two.

Van democratie tot autocratie, kleptocratie en autoritarisme. Amerikaanse politieke instellingen functioneren gewoon niet meer. De democratie vertegenwoordigt niet de 70% van de mensen die een functionerende gezondheidszorg, wapenbeheersing, onderwijs en vangnetten  willen – maar slechts de 25-30% van de starre extremisten die blijkbaar in de Handmaid’s Tale willen wonen, waar 1984 Mein Kampf ontmoet. Haar rechtsstaat is overgegaan in massale processen, massale verdwijningen en moeders die aan de grens gescheiden worden van hun kinderen. Waar bestuurssystemen zo gebroken zijn dat 5000 mensen door nalatigheid na … een storm stierven. Het Amerikaanse staatsbestel lijkt niet op het Franse of het Duitse – in feite lijkt het erg op het Pakistaanse staatsbestel, de Saudische of misschien de Sovjetstaat. Het is volledig en volkomen disfunctioneel, in een mate die ondenkbaar is bij zijn rijke collega’s.. En dat alles duurde misschien een decennium of twee.

Complotdenker
Uiteraard kun je Umair Haque wegzetten als een complotdenker. Die veel brokjes informatie over uiteenlopende ontwikkelingen tot zich neemt om er vervolgens – zonder veel bewijzen – een complot van te maken. Natuurlijk kun je hem zo wegzetten. Maar daarmee is het probleem nog niet weg.

In de VS zijn wel degelijk zeer vervelende ontwikkelingen gaande.

Volgens Haque is zijn land tot op het bot gecorrumpeerd. Tot in de allerhoogste kringen zijn mensen bezig om de macht in handen te houden. Nemen allerlei beslissingen waar tot voor kort elk weldenkend mens niets van wilde weten.

En overal ziet hij ‘goedpraters’. Mensen die beweren dat ‘het’ wel meevalt, dat de drie machten sterk genoeg zullen zijn om deze mensen in te tomen, er binnenkort verkiezingen zijn en dat ‘het’ dan opgelost zal zijn. Geloven in de bijna heilige Robert Mueller, de aanklager die onderzoek doet naar Russische inmenging in de laatste presidentsverkiezingen en de handel en wandel van Donald Trump en verwanten.

Haque is echter zoals gezegd een zeer pessimistisch mens. Hij gelooft dat de VS gedoemd is om als de spreekwoordelijke plumpudding in elkaar te zijgen. Jarenlange – beter: decennialange – verwaarlozing van de meest uiteenlopende instituties (onderwijs, sociale wetgeving, media, vakbonden) heeft de draagkracht aangetast. Instituties en burgers zijn té zwak om deze collapse te keren.

Andere geluiden
Umair Haque is niet de enige, noch de eerste die zijn gehoor voorhoudt dat Amerika zich op een glijbaan naar beneden bevindt.

Anderen hebben het over ‘grote rijken’ die op zeker moment ten onder gingen. Denk aan Jared Diamond.

Anderen die de gevoelstemperatuur opnamen zijn mensen als Chris Hedges, Sarah Kendzior, Naomi Klein of Noam Chomsky.

Allen hebben eerder op hun eigen manier ongeveer dezelfde conclusie getrokken: de Amerikaanse samenleving doet het niet ‘goed’.

Ondanks alle mooie woorden staan veel seinen voor heel veel inwoners al jarenlang op rood. Zij profiteren amper van de gigantische welvaart. Worden behandeld als tweederangsburger naar wie niet wordt geluisterd. En een kleine elite gaat er met ‘de buit’ vandoor. Menen serieus dat de losers er niet toe doen.

Gretchen Peters en ‘haar losers’
Gretchen Peters (1957) is een singer-songwriter die bij het grote publiek nog niet zo bekend is. Ze is begonnen als liedjesschrijver voor anderen. Grote namen hebben succes gehad met haar liedjes. Rond haar veertigste ging ze haar eigen liedjes zelf uitvoeren en opnemen.

In 2012 verscheen haar meesterwerk tot nu toe: Hello cruel world. Opmerkelijk, nietwaar: cruel world. Toen al.

In alle belangrijke liedjes van haar draait het om kwetsbare mensen. Of mensen die iets meemaken wat schrijnt, pijn doet, zich moeilijk laat healen. Het draait bij haar zelden om de ‘winners’, maar eerder om de ’losers’ van the American dream. Overal ziet en zag ze die.

Op haar nieuwste plaat (Dancing with the beast) staan in alle elf songs vrouwen centraal. Die zich ogenschijnlijk als losers door het leven (moeten) bewegen, maar allemaal in meerdere of mindere mate sterk van geest en karakter zijn. Ze maken iets van de ellende waar ze – al dan niet door eigen schuld – in terecht zijn gekomen.

En bij haar bespeur je iets wat bij Margaret Atwood en Umair Haque amper voorkomt: hoop. Vertrouwen dat ‘het’ ooit goed zal komen. Of dromen dat het ooit ‘beter’ zal worden.

Van de drie hoofdpersonen van dit verhaal – want dat is het: een verhaal – is zij de meest menselijke.

Een hoertje in Truckstop angel houdt hoop, ondanks alles:

One day I’m gonna leave here
Gonna hit my lucky streak
Gonna spread my gorgeous wings
And fly above all this concrete

Ver van ons bed-show
Natuurlijk kunt u voortleven in de naïeve veronderstelling dat het ‘bij ons’ niet zo’n vaart loopt. Dat mag. Dat kan. U bent niet de enige. Lees er de kranten maar op na. Het gekakel in de talkshows over bijna niets. Voetballen. Zelden zult u in onze omgeving journalisten of schrijvers aantreffen die het woord fascisme of dictatuur-in-wording in de mond durven te nemen. Té bang voor meneer Godwin. Wel zult u – dat brom ik u – vaker het woord WREED tegenkomen.

Umair Haque heeft een redelijk optimistische kijk op hier bij ons: in Europa. Waar het vele malen beter is geregeld als in zijn eigen land.

Elke schrijver heeft zijn stokpaarden. Zo ook Umair, die regelmatig de BBC en de NHS (de Engelse gezondheidszorg) naar voren schuift als voorbeelden van hoe het in een land wel kan. Hij noemt natuurlijk vervelende ontwikkelingen bij ons (Hongarije, Polen, de opvang van vluchtelingen rondom de Middellandse zee, Brexit et cetera) maar volgens hem leven we hier in een soort paradijs.

U weet wel beter. En kunt zonder enige twijfel mensen of instellingen aanwijzen die zich af en toe wreed gedragen. Maar gelukkig is het meestal een incident. Is nog niet structureel aanwezig. Er zijn her en der zeer vervelende ontwikkelingen maar Europa (of Nederland) staat niet op instorten. Dat de instituties doelbewust ondermijnd en ondergraven worden. Op omvallen staan. Maar juich niet te vroeg. Let op uw zaak.https://www.youtube-nocookie.com/embed/uyLqyrfUTxs

In een tijd van universeel bedrog is het vertellen van de waarheid een revolutionaire daad (George Orwell)

Enkele artikelen van Umair Haque met veelzeggende (lange) titels, waarin het woord cruelty voorkomt of wordt gebezigd
Why America is the world’s most uniquely cruel society. Or, how punching down became a way of life (19 februari 2018)
How did the pursuit of happiness turn into the pursuit of cruelty? Why the soul of democracy is broken (12 maart 2018)
The origins of America’s unique and spectacular cruelty. What happens when societies don’t invest in civilizing themselves? (2 juni 2018)
How patriarchy and supremacy made America poor, mean, cruel, and dumb. You can have modernity or barbarity – buth not both (15 juni 2018)

This is How a Society Implodes – How a Great and Mighty Empire Made Itself Low, Poor, and Little (10 juni 2018)
Why Don’t Americans Care About Each Other? – How Societies Based on Rivalry Become Lord of the Flies (14 maart 2018)

Andere artikelen
Laten we vechten om de wereld te bevrijden, weg met nationale grenzen, hebzucht, haat en intolerantie (augustus 2017) o.a. over Idlewild van Gretchen Peters (van Hello cruel world)
Op een dag zullen we denken dat het nogal gek was () dat landen zichzelf “rijk” noemden, terwijl er mensen nog steeds in armoede leefden (februari 2018)
Laat me nooit alleen (mei 2011) o.a. over Cría cuervos.

Citaat 537 (donderdag 21 juni 2018)
Homepage Citaten 2018