‘dan denkte aan jullie mam’

Een nieuw liedje
Op de valreep van de maand waarin mijn vader stierf kwam op een regenachtige dag zomaar een nieuw begrafenisliedje voorbij. Met dank aan ‘de’ Stoere mannen.

Begrafenisliedjes
Sinds het najaar van 2006 staat op deze website een artikel waarin liedjes naar voren worden gehaald die tijdens een begrafenis of crematieplechtigheid gedraaid kunnen worden. Kenmerk van alle liedjes is om te beginnen dat ik ze zelf kan waarderen, het niet té voor de hand liggende titels zijn en dat ze bezoekers van deze website wellicht op een idee brengen.

Ieder van ons staat af en toe voor de taak om een bijeenkomst voor te bereiden waar we afscheid moeten nemen van een min of meer geliefd persoon. Steeds vaker vindt dit plaats in een crematorium, waar in principe ‘alles’ kan en mag. In (katholieke) kerken bespeur ik de laatste tijd een tendens dat er steeds minder mag.

Hoe dan ook, als u hier klikt kunt u kennis nemen van ruim zeventig liedjes. Doe er uw voordeel mee. Aan die lijst kan ik deze maand een nieuw liedje toevoegen. Dat heeft te maken met die eerder genoemde ….

Stoere mannen
Evi, een jonge collega van de Udense bibliotheek, kreeg op zeker moment hoogte van een soort literatuurfestival in Nijmegen: Stoere mannen, sterke verhalen. Op een nader af te spreken moment worden enkele mannelijke schrijvers op een podium bij elkaar gezet. Ze lezen voor, worden geïnterviewd, signeren et cetera.

Evi nam contact op met de Nijmeegse bibliotheek, met Marjolein Hordijk (die samen met ‘onze’ Meike Boertjes van de Veghelse bibliotheek genomineerd is voor ‘de beste bibliothecaris van Nederland’) en vroeg of ze geen Udense editie zou mogen gaan organiseren. Zaterdag 27 oktober werd de tweede editie gehouden in De Pul, hét jongeren- en muziekpodium in Uden (sinds 1968!). 

Twee stoere mannen + een derde
Die avond traden twee mannen aan: Marcel van Roosmalen én Björn van der Doelen. Ze werden geïnterviewd door collega Peter. Marcel van Roosmalen noemde hem in zijn maandagse column in de NRC iemand van ‘het onvermoeibare soort’. Waarvan acte.

Feitelijk was de avond een mislukking. Er waren te weinig bezoekers; er moet geld bij. Maar daar draait het gelukkig niet alleen om. Ondanks die lage opkomst was het een prima manier om zowel Van Roosmalen als Van der Doelen te leren kennen. Waar ze voor staan, wat ze zoal doen en vooral hoe ze ‘in het echt’ zijn.

Ik kwam vooral voor Björn van der Doelen. Wist dat hij als ex-profvoetballer al een tijdje ‘in de muziek’ bezig was, maar had hem ondanks veelvuldige optredens in de regio nog nooit live bezig gezien. Dat viel die avond ook een beetje tegen. Hij zong slechts vijf liedjes én las (dat wel, zeer aanwezig én markant) een zelfgeschreven tekst voor. Liedjes en teksten in ‘het’ Brabantse dialect. Björn is geen Eric Clapton; moet het vooral van zijn teksten en zijn voordracht hebben.

Dat dacht ik, tot ik vandaag naar de cd’s luisterde die ik die zaterdag in Uden van hem had gekocht. Zat door omstandigheden veel op de weg; het was een drukke spits met veel donker herfstweer. Toen kwam één liedje van de cd De cowboy, de outlaw, de sheriff en de hoer – zoals dat heet – ‘binnen’. Dat lag natuurlijk aan de tekst, maar ook door de muzikale aankleding van ‘Rust’. En natuurlijk door de ervaringen van vorige week.

When my father died it was like a whole library burned down
Sinds de start van het ‘verzamelen’ van ‘mooie’ begrafenisliedjes heb ik voor eigen gebruik af en toe nummers uit deze bibliotheek geleend. Twaalf jaar geleden toen mijn moeder (iets te jong) stierf, tien jaar geleden toen een zwager (wel degelijk) veel te vroeg stierf én twee jaar geleden toen een van mijn zussen (wederom) veel te jong stierf.

Toen mijn vader deze maand stierf (op de dag waarop ook Wim Kok ging hemelen) moest één liedje tijdens de crematieplechtigheid gedraaid worden. Een liedje van Laurie Anderson dat ik al sinds november 1994 in de smiezen had. Toen kwam de cd Bright red uit met daarop het bijna drie minuten durende liedje World without end. 

Laurie Anderson, een verhalenvertelster
Laurie Anderson is een Amerikaanse kunstenaar die ook muziek maakt. Maar ze doet veel meer. Is een multitalent. Schrijft bijna poëtische teksten, speelt viool, voert performances uit. Zij is ook een geluidskunstenaar, die haar stem met moderne technieken tot de meest opmerkelijke mannen- en vrouwenstemmen kan omvormen.

Bovenal is ze echter een verhalenverteller. Die weet hoe krachtig verhalen zijn. Om mensen én samenlevingen bij elkaar te houden; of te brengen. Oh ja, ze maakt af en toe  ook nog filmpjes en meer dan interessante ‘documentaires’. Méér dan een aanbeveling: Heart of a dog. Die film gaat over drie doden uit haar omgeving: haar moeder, een goede vriend en haar hondje Lolabelle. In die relatief korte film komt haar veel te vroeg overleden man – Lou Reed – niet voor; je hoort hem wel in de aftiteling.

Wereld zonder grenzen
Op de cd Bright red staat World without end. Een kort ‘liedje’ met weinig tekst, maar hoe bijzonder. Ik wist meteen dat als mijn vader ooit zou komen te overlijden én ikzelf er dan nog zou zijn, ik ‘iets’ met dit nummer moest doen. Dat lag slechts aan één regel:

When my father died it was like a whole library burned down.

Op de rouwkaart voor mijn vader kwam te staan:

Toen vader stierf was het
alsof een hele bibliotheek
in vlammen opging.

Maar Laurie reikt in dit liedje meer beelden aan. Ze heeft het over het Oosten en het Westen, als plekken waar ‘dingen’ opkomen en weer (in) verdwijnen. Daar voegt zij de woorden world without end aan toe. Want op onze aarde – een bol – raken Oost en West elkaar. Wereld zonder einde. En wat is als achterblijvers onze taak? Op die oneindige wereld? Om elkaar te blijven herinneren. Dat is het enige dat we kunnen doen, want de bibliotheek – die de dode in haar beeldspraak is – wordt in de grond gelegd, of verbrand. En alle herinneringen die door de overleden persoon (die bibliotheek) door de jaren heen zijn opgedaan – en ook de herinneringen van hem of haar aan onszelf of aan door ons samen gedeelde ervaringen – gaan letterlijk in rook op of worden door de pieren verteerd.

Emoties
Mijn vader is bijna eenennegentig geworden en alhoewel hij tot op laatst helder van geest was, wilde hij sinds de warme zomer van dit jaar dood. Het was genoeg. Mooi geweest. De kleuren waren weggetrokken. Uiteraard was er droefenis over zijn verscheiden. Maar alle broers en zussen konden er vrede mee hebben. Werkten mee om op een mooie manier afscheid van hem te nemen.

Feitelijk was die crematieplechtigheid een moment om te vieren, om stil te staan bij het feit dat ons ouderlijk huis voorbij is. En nooit meer zal terugkeren. Wij staan er vanaf nu alleen voor, met onze partners, kinderen en kleinkinderen. Niets unieks. Niet bijzonder. Toch waren er die ochtend emotionele momenten. Prima. 

Het meeste verdriet zat vooral bij drie jonge mensen, zoon en dochters van mijn veel te jong overleden zus en haar man, onze zwager. Zij werden samen met andere aanwezigen nadrukkelijk op het verlies van hun ouders gewezen. Een open wond die weer openbarstte. Of hoe zeg je dat?

Die drie jonge mensen werden zich voor de zoveelste keer ervan bewust dat die vader en moeder er niet meer zijn en dat zij er de rest van hun leven alleen voor staan. En niet de ‘luxe’ hebben van ouders die (zeg) negentig jaar oud worden.

Zij zullen de rest van hun leven op bepaalde momenten onherroepelijk met dit voortijdige overlijden worden geconfronteerd. Momenten die voor de hand liggen, maar waarschijnlijk vaker op onverwachte tijdstippen. Het liedje van Björn van der Doelen – dat ik vandaag ontdekte – gaat juist hier over.

Rust
Björn van der Doelen is een Brabander. Daar windt hij geen doekjes om. Praat en schrijft ‘Brabants’. Is bekend en redelijk beroemd geworden als profvoetballer. Speelde bij PSV, Twente en NEC. Heeft de nodige successen behaald, maar was op zeker moment ‘klaar’ met het profwereldje. Was al tijdens zijn voetbalcarrière met muziek bezig en besloot zich na zijn afscheid daarop te concentreren.

Hij loopt al weer ruim tien jaar in die wereld rond en heeft op zeker moment besloten om zich vooral in het ‘Brabants’ te uiten. Heeft tot nu toe drie cd’s uitgebracht. Zijn vierde – De cowboy, de outlaw, de sheriff en de hoer – kwam in april 2017 uit. En pas vandaag ontdekte ik daarop de parel ‘Rust’, het liedje dat toegevoegd wordt aan de lijst begrafenisliedjes.

Een liedje dat mijn neef en twee nichtjes – kinderen van mijn té vroeg overleden zus – waarschijnlijk kunnen waarderen. Alhoewel? Het is wel een ‘hard’ liedje. Björn stelt zich – zoals ik nu ontdek in veel liedjes – kwetsbaar op.

Geen vader meer die oe zegt wa te doen
Geen moeder meer veur wa troost en veur een zoen
Gans alleen mee zoveul mensen om oe heen.

Maar das veuls te vroeg veur een meske zoals gij
Nog zo jong en nou al zoveul kwijt
Das niet goed, zo is ‘t nie bedoeld

En thuis, komde gij pas thuis
As gij oew ogen sluit
En rust vinde gij ooit rust
In de armen van een man die oe
‘s ochtends wakker kust

En ik vraag me af as gij straks trouwen gaat
Of as dien ooievaar in oew veurtuin staat
Ik weet allang, dan denkte aan jullie mam

BAM
‘dan denkte aan jullie mam’

Die regel komt binnen, want ‘ons’ mam is er niet meer. Op de momenten in het leven die belangrijk zijn, zal er geen moeder zijn. Als je trouwt, of voor de eerste keer moeder wordt. Dan sta je er als meske alleen voor. Geen moeder of vader meer die met jou blij kan zijn, om iets mee jou te vieren, om mee te praten. Een ouder die meeloopt, steun biedt, die weet te troosten. Een vader die graag ‘iets’ komt ophangen of aansluiten.

BAM
Die regels uit dit liedje komen ook binnen door de muzikale aankleding. Nadrukkelijk is in dit nummer een pedal steel aanwezig; bespeeld door Mathijs Leeuwis.  Een instrument dat het in zich heeft om tranen te trekken. Een tearjerker, zogezegd. Maar die woorden komen ook binnen in andere versies.

Op Youtube kun je Björn solo zien of in een filmpje waarin hij begeleid wordt door een violist en cellist. Díe viool-celloversie mag er zijn en geeft u een beeld van de kracht van dit lied.

Stoere mannen, sterke verhalen
Het bijzondere van de formule is dat die stoere mannen in de praktijk helemaal niet zo stoer zijn. Björn is ondanks zijn uiterlijk een lieve man. Ik kan het niet anders zeggen. In zijn liedjes, in zijn teksten stelt hij zich kwetsbaar op. Niet alleen in Rust. En Marcel van Roosmalen? Dat is toch die ironische, cynische ‘klootzak’ die lak heeft aan iedereen. Een échte macho. Ik waag dat te betwijfelen.

Hij doet denken aan andere stoere mannelijke schrijvers die dat imago ook hebben of hadden. Ernest Hemingway (maar die pleegde zelfmoord), Louis-Ferdinand Céline (maar feitelijk een sneue man) of Michel Houellebecq (die als witte man erg bang is voor andere mensen, met een andere kleur of manier van leven).

Het tweede deel van de formule klopt wel: ze schrijven verhalen en of die sterk zijn moet ieder voor zich beoordelen. Wat mij betreft gaan sterke verhalen juist ook over het kleine, het kwetsbare. Verhalen die mensen kunnen helpen die moeten leren om te gaan met verlies en afscheid.

Nog een liedje: The book of my life
In de slipstream van het overlijden maakte collega Martijn me attent op een liedje van Sting. Terecht, want in The book of my life heeft deze Engelse bassist, zanger en performer het ook over boeken als beeld voor het leven. Deze song wordt, alhoewel het muzikaal minder mijn cup of tea is, ook aan de bibliotheek toegevoegd. Staat op de cd Sacred love uit 2003. Video.

Artikelen
Je kunt niet leven in de illusie dat we niet diep met elkaar verbonden zijn. (december 2015)
He said: So? (mei 2016)
Een hondje (in) een enorme gouden leegte (oktober 2017)
We gaan toch niet zitten wachten tot het milieu drastische maatregelen neemt (maart 2018)

Begrafenismuziek (oktober 2006-nu)

Citaat 553 (dinsdag 30 oktober 2018)
Homepage Citaten 2018