Categorieën
Boeken Citaten The Time is Now

The time is now – Optimisme

Optimisme – boeken én e-books voor onze post-corona-times

Een stortvloed aan optimistische boeken
De afgelopen jaren zijn er verschillende boeken verschenen waarin de auteurs zich in meerdere of mindere mate optimistisch uitlaten over waar we (als mensheid) staan, en dat we waarschijnlijk in staat zijn alle opdrachten die op ons bord liggen te gaan aanpakken. En vooral in onze contreien, hier in het Westen, leven we in wat Annegreet van Bergen Gouden jaren (ook e-book) noemt. Dit gaat zeker op voor iedereen die ouder dan vijftig is: hij of zij heeft aan den lijve ervaren hoe Nederland steeds welvarender werd.

Voordat ik vier boeken specifiek naar voren wil halen stip ik enkele andere (zeer) optimistische boeken aan:

* Vooruitgang : tien redenen om naar de toekomst uit te kijken van Johan Norberg (2016) boek
* Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat van Maarten Boudry (2019) boek
* De strijd om de toekomst : over doemscenario’s en vooruitgang van Addie Schulte (2019) boek
* Ons betere ik : waarom de mens steeds minder geweld gebruikt van Steven Pinker uit 2011 boek en e-book
* Verlichting nu : een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang van Steven Pinker (uit 2018) boek en e-book
* Het gaat geweldig : 100 feiten die u een andere kijk op de wereld geven van Maarten Bicker Caarten (uit 2013) boek
Tegen de angst : optimisme als opdracht voor de 21e eeuw van Ralf Bodelier (2005) boek

Halfvol of halfleeg?
Iedereen realiseert zich dat we als mensheid voor grote uitdagingen staan. Maar grosso modo kun je bij burgers en schrijvers twee soorten grondhoudingen aantreffen: het glas is halfvol, óf halfleeg. De halfvol-denkers geloven dat we in staat zijn alle problemen te gaan oplossen. We hebben immers voor hetere vuren gestaan, en we kunnen het. Halfleeg-denkers zijn daar niet zo stellig over. Zij zien vooral obstakels en realiseren zich dat niet iedereen in staat is mee te gaan met de noodzakelijke veranderingen.

Het eerste (papieren) boek dat ik hier naar voren wil halen is een perfecte illustratie van deze houding. Charles C. Mann, een redelijk beroemde Amerikaanse wetenschapsjournalist, laat deze zelfs in de titel van een dik boek uit 2018 naar voren komen: De profeet en de tovenaar : twee grondleggers en hun concurrerende ideeën over een leefbare toekomst op onze planeet.

Hij zet twee personen tegenover elkaar: Norman Borlaug als de tovenaar, en William Vogt als de profeet. Norman Borlaug is dé man die verantwoordelijk was voor de zogenaamde Groene revolutie, waardoor de mens in staat was de opbrengst van de verbouw van rijst en andere granen te verhogen. Hard nodig toen de wereldbevolking jaar na jaar bleef groeien. Hij staat symbool voor ‘alle’ wetenschappers en technologen die continu bezig zijn de grenzen van wat kan op te rekken. “De wetenschap gaat alles oplossen!” Tovenaars die met hun onderzoek de wereld steeds beter en mooier gaan maken. Tegenover deze Norman Borlaug plaatst Charles C. Mann William Vogt. Een Amerikaans ornitholoog die als een van de eersten vraagtekens ging zetten bij de impact van de mens op de aarde en haar omgeving. Hij wordt als een van de vaders van de milieubeweging gezien. Een man die als een profeet steeds het spreekwoordelijke vingertje opstak en vroeg of dit of dat wel zou moeten mogen.

Het mooie van het boek van Charles C. Mann is dat hij – los van het feit dat het een vlot geschreven verhaal is over een deel van de geschiedenis waar ‘je’ weinig van af weet – géén positie inneemt. Beide heren wordt recht gedaan. Je krijgt als lezer een prima beeld van wie ze waren, waar ze voor stonden en je krijgt ook een goed beeld van de tijd waarin zij leefden. Maar Charles C. Mann spreekt geen voorkeur voor een van beiden uit. Zijn stelling is dat only time will tell, of ‘de tovenaars’ ons gaan redden, óf dat de profeten gelijk hebben en we op een pad naar beneden zitten.

De Grote Verstoring
De Australische milieu-activist Paul Gilding is zonder enige twijfel een ‘opvolger’ van William Vogt. Hij weet als profeet dat het niet goed gaat met de aarde. Heeft op talloze manieren actie gevoerd om de wereld een andere kant op te laten gaan. Maar in 2011 kwam hij tot de conclusie dat dit niet voldoende is. Alles gaat gewoon door. De verkeerde kant op. De mensheid is (nog) niet in staat andere wegen in te slaan.

Tóch is hij een halfvol-glas-denker. Hij weet dat de wereld hét probleem kan gaan oplossen. Alleen moeten we dan wel gaan beginnen. Dat kan alleen als er – in zijn ogen – een ‘grote verstoring’ komt. In het Engels heet dat The Great Disruption.

In Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden werkt hij dit verhaal van ‘de grote verstoring’ verder uit. Zijn stelling is dat we als mensheid op zeker moment geconfronteerd moeten worden met een fenomeen dat zó groot is dat iedereen zich realiseert dat ‘het’ anders moet. Hij noemt dat een Pearl Harbor-moment. Toen – in december 1941 – realiseerde het Amerikaanse volk zich dat ze zich niet langer afzijdig konden houden van een wereldoorlog die toen al anderhalf jaar aan de gang was. Van het ene op het andere moment besloot president Franklin D. Roosevelt om de hele Amerikaanse economie om te bouwen tot een oorlogseconomie. Iedereen liet bij wijze van spreken alle frivoliteiten liggen, en begon mee te werken aan het winnen van die oorlog. Dat lukte binnen drie à vier jaar. Hét kan, als we hét willen! Paul Gilding hoopte al in 2012 op een nieuw Pearl Harbor moment. Only time will tell, of deze corona-crisis ons Pearl Harbor-moment zal zijn.

Een possibilist
Twee jaar geleden verscheen het ‘testament’ van Hans Rosling, een Zweedse arts. Hij heeft als arts in verschillende landen gewerkt; rijke én arme. En begon zich op zeker moment te interesseren voor data over hoe landen ‘het’ doen. Hoe ze scoren qua gemiddeld inkomen, leeftijd, onderwijs, aantal jaren onderwijs of hoe meisjes het doen (vergeleken met jongens). Deze ‘hobby’ leidde uiteindelijk tot een gigantische database met gegevens over alle (193) landen; vanaf 1800 tot vandaag de dag.
In Feitenkennis : 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt laat hij zien dat ‘de wereld’ er veel beter voor staat dan de meesten van ons denken. Sterker: het boek opent met een quiz met dertien vragen die de meeste deelnemers (hoog- én laagopgeleid) gemiddeld slecht maken. Bijna iedereen denkt dat de wereld – en vooral die in zogenaamde derde wereldlanden – er slecht voorstaat. Maar hij laat zien dat het beeld heel anders is. Elk land heeft zich sinds 1800 alleen maar positief, én snel ontwikkeld. Er waren af en toe wat haperingen (de Spaanse griep in 1919, of WW1 en WW2), maar in grote lijnen worden landen gemiddeld steeds welvarender, leven mensen langer, hebben ze meer toegang tot schoon drinkwater, mogen kinderen langer naar school et cetera. Een ontnuchterend boek van een halfleeg-glas-denker.

Een belangrijk, must read boek vanwege die cijfers. Maar vooral door wat Rosling ook doet. Hij beschrijft in tien hoofdstukken evenzovele redenen waarom wij mensen zo slecht in staat zijn dit soort informatie tot ons te laten doordringen, We zitten als mens tjokvol ‘mechanismen’ die dat verhinderen. Daarmee is dit boek in mijn ogen vooral een boek voor iedereen die ‘iets’ heeft met het begrip mediawijsheid.

Maar het geniale van Hans Rosling zit hem in zijn slotconclusie, waarin hij betoogt zeer optimistisch te zijn over de mensheid. We kunnen en zullen ons positief blijven ontwikkelen. Maar in tegenstelling tot schrijvers als Steven Pinker, Maarten Boudry, Hans Bodelier, Addie Schulte of Maarten Bicker Caarten is hij niet naïef. Op pagina 244/245 zegt hij:

Ik ontken niet dat er dringende mondiale gevaren zijn waar we iets aan moeten doen. Ik ben geen optimist die de wereld door een roze bril ziet. Ik word niet rustig door de ander kant op te kijken. De vijf problemen die mij het meest zorgen baren zijn: een wereldwijde pandemie, financiële ineenstorting, wereldoorlog, klimaatverandering en extreme armoede. Waarom ik me juist over deze vijf problemen het meest zorgen maak? Omdat de kans heel groot is dat ze zich voordoen: de eerste drie hebben zich al eerder voorgedaan en de twee andere zijn nu gaande (). Als we hier niets tegen doen, zal niets anders werken. Dit zijn megamoordenaars, die we moeten stoppen, als dat al kan, door er gezamenlijk, stap voor stap, tegen op te treden.

Opmerkelijk dat hij als eerste bedreiging pandemie noemt. Nietwaar? En dan bezigt hij het woord possibilist. Een samentrekking van twee Engelse woorden: optimist & possible (dingen die mogelijk zijn). En licht dat op pagina 249 nader toe:

Ik zeg niet dat je je geen zorgen hoeft te maken. ik zeg je dat je je over de juiste dingen zorgen moet maken. Ik zeg niet dat je je moet afwenden van het nieuws of doof zijn voor de oproepen van activisten. Ik zeg niet dat je het lawaai moet negeren, maar je ogen moet openhouden voor de grote mondiale gevaren. Ik zeg niet dat je niet bang moet zijn. Ik zeg je dat je je hoofd koel moet houden en de wereldwijde samenwerkingsverbanden die nodig zijn om deze gevaren te verkleinen moet steunen. Houd je urgentie-instinct in bedwang. Houd al je drama-instinct in bedwang. Wees minder gespannen door de ingebeelde problemen van een overdramatische wereld, en alerter op de echte problemen en hoe die opgelost kunnen worden.

Deugen? Halfvol?
In het najaar van 2019 verscheen De meeste mensen deugen : een nieuwe geschiedenis van de mens van Rutger Bregman. Dat boek heeft sindsdien continu hoog op de bestseller-lijsten gestaan. Er zijn al meer dan tweehonderdduizend exemplaren van verkocht; en vertalingen zullen in veel landen verschijnen. Zeer opmerkelijk voor een dik, non-fictie boek.

Maar tegelijkertijd hoopgevend, aansluitend bij dat beeld van halfvol of halfleeg. Rutger Bregman betoogt als historicus dat de meeste mensen geneigd zijn om (meestal) het goede te doen. Mensen zijn (vaak?) in staat zich in te zetten voor dingen die henzelf overstijgen. Niet altijd. Integendeel. Bregman weet dat ‘de mens’ ook geneigd is tot het slechte. Dingen doet waar hij of zij later spijt van krijgt. Niets menselijks is ons vreemd. Maar im Großen Ganzen willen we ‘het goede’ doen. Deugen we.

Rutger Bregman sprak op 17 september 2019 op uitnodiging van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken in Oss in De Lievekamp over zijn nieuwste boek. Op zeker moment betoogde hij – naar aanleiding van een vraag uit de zaal – dat hij niet naïef is. Hij zag zichzelf als een possibilist. Hij verwees niet naar Hans Rosling.

Aanvullend artikel: Homo possibilist: de mogelijkheid aangrijpen om goed te doen, kunnen we allemaal. (september 2019)

(dinsdag 7 april 2020)
Hans van Duijnhoven

Homepage The time is now

Must read E-books

Annegreet van BergenHet goede leven2018352
Rutger BregmanDe geschiedenis van de vooruitgang2013413
Rutger BregmanDe meeste mensen deugen2019512
Paul GildingHelden uit noodzaak2012293
Guus KuijerHoe word ik gelukkig?2009160
Raoul MartinezHoe vrij zijn wij?2017544
Susanne PiëtEgolutie2014191
Steven PinkerOns betere ik20111112
Steven PinkerVerlichting nu2018920
Jan RotmansOmwenteling2017160
Frans de WaalDe bonobo en de tien geboden2013286
Peter WestbroekDe ontdekking van de aarde2012302

Must read ‘gewone’ boeken

Floris AlkemadeDe toekomst van Nederland2020144
Meyrem AlmaciEconomie die gelukkig maakt2020240
Abhijit Banerjee c.s.Hoe economie de wereld kan redden2020464
Michiel Bicker CaartenHet gaat geweldig2013205
Ralf BodelierTegen de angst2005232
Maarten BoudryWaarom de wereld niet naar de knoppen gaat2019288
Loek Dijkman50 jaar anders ondernemen2013224
Ap DijksterhuisOp naar geluk2015304
Christiana Figueres c.s.Wij bepalen de toekomst2020240
Jonathan Safran FoerHet klimaat zijn wij2019280
Eleanor Gordon-SmithStop met redelijk zijn2020192
Al GoreOnze toekomst2013496
Yuval Noah HarariHomo Deus2017444
Bas HeijneStaat van Nederland2017104
Bas HeijneWereldverbeteraars201796
Dirk HolemansVrijheid & zekerheid2016374
Jan JonkerNieuwe business modellen2014276
Lammert KamphuisFilosofie voor een weergaloos leven2018236
Tom KniesmeijerDe seizoenen van de tijdgeest2009236
Kishore MahbubaniNaar één wereld2013313
Paul MasonEen stralende toekomst2019416
Andrew McAfeeMeer uit minder2019352
Koert van MensvoortNext nature2019240
Johan NorbergVooruitgang2016312
Kate RaworthDonuteconomie2017353
Wim de RidderDe ontdekking van de toekomst2014298
Matt RidleyDe rationele optimist2010445
Hans RoslingFeitenkennis2018343
Jan RotmansIn het oog van de orkaan2012270
Addie SchulteDe strijd om de toekomst2019272
James WallmanOntspullen2015256

De overige E-books

#Waar verzet jij je tegen?2017294
Dan ArielyHeerlijk oneerlijk2012288
Martijn AslanderNooit af [permanent beta]2015384
Peter BieriHoe willen wij leven?201296
Sanne BlauwHet best verkochte boek ooit*2018202
Hans BoutellierDe improvisatiemaatschappij2011191
Rutger BregmanGratis geld voor iedereen2014260
Rutger BregmanWaarom vuilnismannen meer verdienen2015101
Lisa Doeland e.a.Onszelf voorbij2018208
Eric DrexlerOngekende overvloed2013288
John Paul FlintoffDe wereld veranderen2012176
Malcolm GladwellDavid and Goliath2013299
Malcolm GladwellUitblinkers2008343
Frederieke HeggerDe geldrevolutie2015248
Naomi KleinNo is not enough2017288
Bernard MarisEconomie is geen wetenschap2015125
Simon RozendaalAlles wordt beter!2015192
Wilhelm SchmidOngelukkig zijn201379
Max TegmarkLife 3.02017496
Jan TerlouwNatuurlijk201864
David Van ReybrouckTegen verkiezingen2013174
Alex VerburgPater Van Kilsdonk2013237
Rob de Wijk5 over 122012200
Rob WijnbergDe nieuwsfabriek2013155
Damon YoungFilosoferen in de tuin2014224

De overige ‘gewone’ boeken

#Hoop2019287
Dik BijlAlles wordt anders2016239
Philipp BlomWat op het spel staat2017223
Jan BorOnZen2016112
Russell BrandRevolutie2015329
Alex BrenninkmeierMoreel leiderschap2019334
John Bunzl & Nick DuffellDe oplossing is SimPol2018292
Lewis DartnellOorsprong2019398
Dirk De WachterBorderline times2012294
Thomas DecreusEen paradijs waait uit de storm2013150
Marcel DoumaWij, het Volk van de Vinders van Dingen2014171
Michiel van ElkDe gelovige geest2012271
Christian FelberWare winst 2017208
Tim FransenHet leven als tragikomedie2019155
Seth GodinOnmisbaar2010375
Seth GodinThe Icarus deception2012241
Seth GodinTribes2009157
Seth GodinWhat to do when it’s your turn2014160
Femke HalsemaGeluk! 2008160
Peter HinssenThe day after tomorrow2017283
Kevin KellyThe inevitable2016326
Ray KurzweilDe singulariteit is nabij2011768
Ray KurzweilHet bouwen van een brein2013320
Kees van Lede e.a.Pessimisme is voor losers2020256
Frédéric LenoirHandleiding voor een evenwichtige geest2012190
Nick MeynenFrontlijnen2017250
Peter Hein van MulligenMet ons gaat het goed2019240
Susan NeimanWaarom zou je volwassen worden?2014218
Jeremy RifkinDe derde industriële revolutie2014384
Ken RobinsonHet Element2009269
Jim StolzeAlgoritmisering, wen er maar aan!2019175
Marianne ThiemeGroeiend verzet2019160
Malena ErnmanOns huis staat in brand (met Greta Thunberg)2019293
Herman Tjeenk WillinkGroter denken, kleiner doen2018118
Peter-Paul VerbeekDe grens van de mens2011144
Kris VerburghFantastisch!2007518
Roanne van VoorstOoit aten we dieren2019255
Joost de VriesEchte pretentie2019153
Jan Auke WalburgJong van geest2000174
Micha de WinterVerbeter de wereld, begin bij de opvoeding2011157
Yvonne ZonderopOngelofelijk2018165


The time is now, aflevering 1

Op vrijdag 10 april maakte ik met collega Peter van der Wijst een filmpje waarin ik enkele titels nader toelicht.

https://www.youtube-nocookie.com/embed/Y-baDtQuQpY

(maandag 6 april 2020- maandag 18 mei 2020)
Homepage The time is now

Door Hans van Duijnhoven

Bibliothecaris sinds september 1979. Werkzaam in de regio Noord Oost Brabant.

3 reacties op “The time is now – Optimisme”

Geef een reactie

%d bloggers liken dit: