The time is now – Optimisme

Optimisme – boeken én e-books voor onze post-corona-times

Een stortvloed aan optimistische boeken
De afgelopen jaren zijn er verschillende boeken verschenen waarin de auteurs zich in meerdere of mindere mate optimistisch uitlaten over waar we (als mensheid) staan, en dat we waarschijnlijk in staat zijn alle opdrachten die op ons bord liggen te gaan aanpakken. En vooral in onze contreien, hier in het Westen, leven we in wat Annegreet van Bergen Gouden jaren (ook e-book) noemt. Dit gaat zeker op voor iedereen die ouder dan vijftig is: hij of zij heeft aan den lijve ervaren hoe Nederland steeds welvarender werd.

Voordat ik vier boeken specifiek naar voren wil halen stip ik enkele andere (zeer) optimistische boeken aan:

* Vooruitgang : tien redenen om naar de toekomst uit te kijken van Johan Norberg (2016) boek
* Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat van Maarten Boudry (2019) boek
* De strijd om de toekomst : over doemscenario’s en vooruitgang van Addie Schulte (2019) boek
* Ons betere ik : waarom de mens steeds minder geweld gebruikt van Steven Pinker uit 2011 boek en e-book
* Verlichting nu : een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang van Steven Pinker (uit 2018) boek en e-book
* Het gaat geweldig : 100 feiten die u een andere kijk op de wereld geven van Maarten Bicker Caarten (uit 2013) boek
* Tegen de angst : optimisme als opdracht voor de 21e eeuw van Ralf Bodelier (2005) boek

Halfvol of halfleeg?
Iedereen realiseert zich dat we als mensheid voor grote uitdagingen staan. Maar grosso modo kun je bij burgers en schrijvers twee soorten grondhoudingen aantreffen: het glas is halfvol, óf halfleeg. De halfvol-denkers geloven dat we in staat zijn alle problemen te gaan oplossen. We hebben immers voor hetere vuren gestaan, en we kunnen het. Halfleeg-denkers zijn daar niet zo stellig over. Zij zien vooral obstakels en realiseren zich dat niet iedereen in staat is mee te gaan met de noodzakelijke veranderingen.

Het eerste (papieren) boek dat ik hier naar voren wil halen is een perfecte illustratie van deze houding. Charles C. Mann, een redelijk beroemde Amerikaanse wetenschapsjournalist, laat deze zelfs in de titel van een dik boek uit 2018 naar voren komen: De profeet en de tovenaar : twee grondleggers en hun concurrerende ideeën over een leefbare toekomst op onze planeet.

Hij zet twee personen tegenover elkaar: Norman Borlaug als de tovenaar, en William Vogt als de profeet. Norman Borlaug is dé man die verantwoordelijk was voor de zogenaamde Groene revolutie, waardoor de mens in staat was de opbrengst van de verbouw van rijst en andere granen te verhogen. Hard nodig toen de wereldbevolking jaar na jaar bleef groeien. Hij staat symbool voor ‘alle’ wetenschappers en technologen die continu bezig zijn de grenzen van wat kan op te rekken. “De wetenschap gaat alles oplossen!” Tovenaars die met hun onderzoek de wereld steeds beter en mooier gaan maken. Tegenover deze Norman Borlaug plaatst Charles C. Mann William Vogt. Een Amerikaans ornitholoog die als een van de eersten vraagtekens ging zetten bij de impact van de mens op de aarde en haar omgeving. Hij wordt als een van de vaders van de milieubeweging gezien. Een man die als een profeet steeds het spreekwoordelijke vingertje opstak en vroeg of dit of dat wel zou moeten mogen.

Het mooie van het boek van Charles C. Mann is dat hij – los van het feit dat het een vlot geschreven verhaal is over een deel van de geschiedenis waar ‘je’ weinig van af weet – géén positie inneemt. Beide heren wordt recht gedaan. Je krijgt als lezer een prima beeld van wie ze waren, waar ze voor stonden en je krijgt ook een goed beeld van de tijd waarin zij leefden. Maar Charles C. Mann spreekt geen voorkeur voor een van beiden uit. Zijn stelling is dat only time will tell, of ‘de tovenaars’ ons gaan redden, óf dat de profeten gelijk hebben en we op een pad naar beneden zitten.

De Grote Verstoring
De Australische milieu-activist Paul Gilding is zonder enige twijfel een ‘opvolger’ van William Vogt. Hij weet als profeet dat het niet goed gaat met de aarde. Heeft op talloze manieren actie gevoerd om de wereld een andere kant op te laten gaan. Maar in 2011 kwam hij tot de conclusie dat dit niet voldoende is. Alles gaat gewoon door. De verkeerde kant op. De mensheid is (nog) niet in staat andere wegen in te slaan.

Tóch is hij een halfvol-glas-denker. Hij weet dat de wereld hét probleem kan gaan oplossen. Alleen moeten we dan wel gaan beginnen. Dat kan alleen als er – in zijn ogen – een ‘grote verstoring’ komt. In het Engels heet dat The Great Disruption.

In Helden uit noodzaak : hoe onze generatie dankzij de ecologische en economische crisis de wereld gaat redden werkt hij dit verhaal van ‘de grote verstoring’ verder uit. Zijn stelling is dat we als mensheid op zeker moment geconfronteerd moeten worden met een fenomeen dat zó groot is dat iedereen zich realiseert dat ‘het’ anders moet. Hij noemt dat een Pearl Harbor-moment. Toen – in december 1941 – realiseerde het Amerikaanse volk zich dat ze zich niet langer afzijdig konden houden van een wereldoorlog die toen al anderhalf jaar aan de gang was. Van het ene op het andere moment besloot president Franklin D. Roosevelt om de hele Amerikaanse economie om te bouwen tot een oorlogseconomie. Iedereen liet bij wijze van spreken alle frivoliteiten liggen, en begon mee te werken aan het winnen van die oorlog. Dat lukte binnen drie à vier jaar. Hét kan, als we hét willen! Paul Gilding hoopte al in 2012 op een nieuw Pearl Harbor moment. Only time will tell, of deze corona-crisis ons Pearl Harbor-moment zal zijn.

Een possibilist
Twee jaar geleden verscheen het ‘testament’ van Hans Rosling, een Zweedse arts. Hij heeft als arts in verschillende landen gewerkt; rijke én arme. En begon zich op zeker moment te interesseren voor data over hoe landen ‘het’ doen. Hoe ze scoren qua gemiddeld inkomen, leeftijd, onderwijs, aantal jaren onderwijs of hoe meisjes het doen (vergeleken met jongens). Deze ‘hobby’ leidde uiteindelijk tot een gigantische database met gegevens over alle (193) landen; vanaf 1800 tot vandaag de dag.
In Feitenkennis : 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt laat hij zien dat ‘de wereld’ er veel beter voor staat dan de meesten van ons denken. Sterker: het boek opent met een quiz met dertien vragen die de meeste deelnemers (hoog- én laagopgeleid) gemiddeld slecht maken. Bijna iedereen denkt dat de wereld – en vooral die in zogenaamde derde wereldlanden – er slecht voorstaat. Maar hij laat zien dat het beeld heel anders is. Elk land heeft zich sinds 1800 alleen maar positief, én snel ontwikkeld. Er waren af en toe wat haperingen (de Spaanse griep in 1919, of WW1 en WW2), maar in grote lijnen worden landen gemiddeld steeds welvarender, leven mensen langer, hebben ze meer toegang tot schoon drinkwater, mogen kinderen langer naar school et cetera. Een ontnuchterend boek van een halfleeg-glas-denker.

Een belangrijk, must read boek vanwege die cijfers. Maar vooral door wat Rosling ook doet. Hij beschrijft in tien hoofdstukken evenzovele redenen waarom wij mensen zo slecht in staat zijn dit soort informatie tot ons te laten doordringen, We zitten als mens tjokvol ‘mechanismen’ die dat verhinderen. Daarmee is dit boek in mijn ogen vooral een boek voor iedereen die ‘iets’ heeft met het begrip mediawijsheid.

Maar het geniale van Hans Rosling zit hem in zijn slotconclusie, waarin hij betoogt zeer optimistisch te zijn over de mensheid. We kunnen en zullen ons positief blijven ontwikkelen. Maar in tegenstelling tot schrijvers als Steven Pinker, Maarten Boudry, Hans Bodelier, Addie Schulte of Maarten Bicker Caarten is hij niet naïef. Op pagina 244/245 zegt hij:

Ik ontken niet dat er dringende mondiale gevaren zijn waar we iets aan moeten doen. Ik ben geen optimist die de wereld door een roze bril ziet. Ik word niet rustig door de ander kant op te kijken. De vijf problemen die mij het meest zorgen baren zijn: een wereldwijde pandemie, financiële ineenstorting, wereldoorlog, klimaatverandering en extreme armoede. Waarom ik me juist over deze vijf problemen het meest zorgen maak? Omdat de kans heel groot is dat ze zich voordoen: de eerste drie hebben zich al eerder voorgedaan en de twee andere zijn nu gaande (). Als we hier niets tegen doen, zal niets anders werken. Dit zijn megamoordenaars, die we moeten stoppen, als dat al kan, door er gezamenlijk, stap voor stap, tegen op te treden.

Opmerkelijk dat hij als eerste bedreiging pandemie noemt. Nietwaar? En dan bezigt hij het woord possibilist. Een samentrekking van twee Engelse woorden: optimist & possible (dingen die mogelijk zijn). En licht dat op pagina 249 nader toe:

Ik zeg niet dat je je geen zorgen hoeft te maken. ik zeg je dat je je over de juiste dingen zorgen moet maken. Ik zeg niet dat je je moet afwenden van het nieuws of doof zijn voor de oproepen van activisten. Ik zeg niet dat je het lawaai moet negeren, maar je ogen moet openhouden voor de grote mondiale gevaren. Ik zeg niet dat je niet bang moet zijn. Ik zeg je dat je je hoofd koel moet houden en de wereldwijde samenwerkingsverbanden die nodig zijn om deze gevaren te verkleinen moet steunen. Houd je urgentie-instinct in bedwang. Houd al je drama-instinct in bedwang. Wees minder gespannen door de ingebeelde problemen van een overdramatische wereld, en alerter op de echte problemen en hoe die opgelost kunnen worden.

Deugen? Halfvol?
In het najaar van 2019 verscheen De meeste mensen deugen : een nieuwe geschiedenis van de mens van Rutger Bregman. Dat boek heeft sindsdien continu hoog op de bestseller-lijsten gestaan. Er zijn al meer dan tweehonderdduizend exemplaren van verkocht; en vertalingen zullen in veel landen verschijnen. Zeer opmerkelijk voor een dik, non-fictie boek.

Maar tegelijkertijd hoopgevend, aansluitend bij dat beeld van halfvol of halfleeg. Rutger Bregman betoogt als historicus dat de meeste mensen geneigd zijn om (meestal) het goede te doen. Mensen zijn (vaak?) in staat zich in te zetten voor dingen die henzelf overstijgen. Niet altijd. Integendeel. Bregman weet dat ‘de mens’ ook geneigd is tot het slechte. Dingen doet waar hij of zij later spijt van krijgt. Niets menselijks is ons vreemd. Maar im Großen Ganzen willen we ‘het goede’ doen. Deugen we.

Rutger Bregman sprak op 17 september 2019 op uitnodiging van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken in Oss in De Lievekamp over zijn nieuwste boek. Op zeker moment betoogde hij – naar aanleiding van een vraag uit de zaal – dat hij niet naïef is. Hij zag zichzelf als een possibilist. Hij verwees niet naar Hans Rosling.

Aanvullend artikel: Homo possibilist: de mogelijkheid aangrijpen om goed te doen, kunnen we allemaal. (september 2019)

(dinsdag 7 april 2020)
Hans van Duijnhoven

Homepage The time is now

Must read E-books

Annegreet van Bergen	Het goede leven	2018	352
Rutger Bregman	De geschiedenis van de vooruitgang	2013	413
Rutger Bregman	De meeste mensen deugen	2019	512
Paul Gilding	Helden uit noodzaak	2012	293
Guus Kuijer	Hoe word ik gelukkig?	2009	160
Raoul Martinez	Hoe vrij zijn wij?	2017	544
Susanne Piët	Egolutie	2014	191
Steven Pinker	Ons betere ik	2011	1112
Steven Pinker	Verlichting nu	2018	920
Jan Rotmans	Omwenteling	2017	160
Frans de Waal	De bonobo en de tien geboden	2013	286
Peter Westbroek	De ontdekking van de aarde	2012	302

Must read ‘gewone’ boeken

Floris Alkemade	De toekomst van Nederland	2020	144
Meyrem Almaci	Economie die gelukkig maakt	2020	240
Abhijit Banerjee c.s.	Hoe economie de wereld kan redden	2020	464
Michiel Bicker Caarten	Het gaat geweldig	2013	205
Ralf Bodelier	Tegen de angst	2005	232
Maarten Boudry	Waarom de wereld niet naar de knoppen gaat	2019	288
Loek Dijkman	50 jaar anders ondernemen	2013	224
Ap Dijksterhuis	Op naar geluk	2015	304
Christiana Figueres c.s.	Wij bepalen de toekomst	2020	240
Jonathan Safran Foer	Het klimaat zijn wij	2019	280
Eleanor Gordon-Smith	Stop met redelijk zijn	2020	192
Al Gore	Onze toekomst	2013	496
Yuval Noah Harari	Homo Deus	2017	444
Bas Heijne	Staat van Nederland	2017	104
Bas Heijne	Wereldverbeteraars	2017	96
Dirk Holemans	Vrijheid & zekerheid	2016	374
Jan Jonker	Nieuwe business modellen	2014	276
Lammert Kamphuis	Filosofie voor een weergaloos leven	2018	236
Tom Kniesmeijer	De seizoenen van de tijdgeest	2009	236
Kishore Mahbubani	Naar één wereld	2013	313
Paul Mason	Een stralende toekomst	2019	416
Andrew McAfee	Meer uit minder	2019	352
Koert van Mensvoort	Next nature	2019	240
Johan Norberg	Vooruitgang	2016	312
Kate Raworth	Donuteconomie	2017	353
Wim de Ridder	De ontdekking van de toekomst	2014	298
Matt Ridley	De rationele optimist	2010	445
Hans Rosling	Feitenkennis	2018	343
Jan Rotmans	In het oog van de orkaan	2012	270
Addie Schulte	De strijd om de toekomst	2019	272
James Wallman	Ontspullen	2015	256

De overige E-books

#	Waar verzet jij je tegen?	2017	294
Dan Ariely	Heerlijk oneerlijk	2012	288
Martijn Aslander	Nooit af [permanent beta]	2015	384
Peter Bieri	Hoe willen wij leven?	2012	96
Sanne Blauw	Het best verkochte boek ooit*	2018	202
Hans Boutellier	De improvisatiemaatschappij	2011	191
Rutger Bregman	Gratis geld voor iedereen	2014	260
Rutger Bregman	Waarom vuilnismannen meer verdienen	2015	101
Lisa Doeland e.a.	Onszelf voorbij	2018	208
Eric Drexler	Ongekende overvloed	2013	288
John Paul Flintoff	De wereld veranderen	2012	176
Malcolm Gladwell	David and Goliath	2013	299
Malcolm Gladwell	Uitblinkers	2008	343
Frederieke Hegger	De geldrevolutie	2015	248
Naomi Klein	No is not enough	2017	288
Bernard Maris	Economie is geen wetenschap	2015	125
Simon Rozendaal	Alles wordt beter!	2015	192
Wilhelm Schmid	Ongelukkig zijn	2013	79
Max Tegmark	Life 3.0	2017	496
Jan Terlouw	Natuurlijk	2018	64
David Van Reybrouck	Tegen verkiezingen	2013	174
Alex Verburg	Pater Van Kilsdonk	2013	237
Rob de Wijk	5 over 12	2012	200
Rob Wijnberg	De nieuwsfabriek	2013	155
Damon Young	Filosoferen in de tuin	2014	224

De overige ‘gewone’ boeken

#	Hoop	2019	287
Dik Bijl	Alles wordt anders	2016	239
Philipp Blom	Wat op het spel staat	2017	223
Jan Bor	OnZen	2016	112
Russell Brand	Revolutie	2015	329
Alex Brenninkmeier	Moreel leiderschap	2019	334
John Bunzl & Nick Duffell	De oplossing is SimPol	2018	292
Lewis Dartnell	Oorsprong	2019	398
Dirk De Wachter	Borderline times	2012	294
Thomas Decreus	Een paradijs waait uit de storm	2013	150
Marcel Douma	Wij, het Volk van de Vinders van Dingen	2014	171
Michiel van Elk	De gelovige geest	2012	271
Christian Felber	Ware winst	2017	208
Tim Fransen	Het leven als tragikomedie	2019	155
Seth Godin	Onmisbaar	2010	375
Seth Godin	The Icarus deception	2012	241
Seth Godin	Tribes	2009	157
Seth Godin	What to do when it’s your turn	2014	160
Femke Halsema	Geluk!	2008	160
Peter Hinssen	The day after tomorrow	2017	283
Kevin Kelly	The inevitable	2016	326
Ray Kurzweil	De singulariteit is nabij	2011	768
Ray Kurzweil	Het bouwen van een brein	2013	320
Kees van Lede e.a.	Pessimisme is voor losers	2020	256
Frédéric Lenoir	Handleiding voor een evenwichtige geest	2012	190
Nick Meynen	Frontlijnen	2017	250
Peter Hein van Mulligen	Met ons gaat het goed	2019	240
Susan Neiman	Waarom zou je volwassen worden?	2014	218
Jeremy Rifkin	De derde industriële revolutie	2014	384
Ken Robinson	Het Element	2009	269
Jim Stolze	Algoritmisering, wen er maar aan!	2019	175
Marianne Thieme	Groeiend verzet	2019	160
Malena Ernman	Ons huis staat in brand (met Greta Thunberg)	2019	293
Herman Tjeenk Willink	Groter denken, kleiner doen	2018	118
Peter-Paul Verbeek	De grens van de mens	2011	144
Kris Verburgh	Fantastisch!	2007	518
Roanne van Voorst	Ooit aten we dieren	2019	255
Joost de Vries	Echte pretentie	2019	153
Jan Auke Walburg	Jong van geest	2000	174
Micha de Winter	Verbeter de wereld, begin bij de opvoeding	2011	157
Yvonne Zonderop	Ongelofelijk	2018	165

The time is now, aflevering 1
Op vrijdag 10 april maakte ik met collega Peter van der Wijst een filmpje waarin ik enkele titels nader toelicht.

https://www.youtube-nocookie.com/embed/Y-baDtQuQpY

(maandag 6 april 2020- maandag 18 mei 2020)
Homepage The time is now