Back to normal?
Momenteel zitten we in de tweede corona-lockdown; en wie weet komt er nog een derde, of vierde. Maar straks, als die voorbij zijn, gaat alles weer door zoals het altijd was. Back to normal.
Al snel nadat ons leven medio maart 2020 voor een groot deel stilviel heb ik samen met collega Peter filmpjes gemaakt die gebaseerd zijn op een heel andere aanname. Deze corona-crisis DWINGT ons om serieus na te gaan denken over uiteenlopende zaken waar al ruim voor de corona-times iets mee aan de hand was. The time is now.
De corona-crisis heeft ons als het ware voor een kruispunt gezet; en straks moeten we een van die voor ons liggende wegen inslaan. Uiteraard kunnen we onze oude, vertrouwde weg vervolgen. Maar er zijn alternatieven. En daar valt om verschillende redenen van alles voor te zeggen.
Over die onderwerpen én alternatieve wegen zijn de laatste jaren honderden boeken geschreven. In die filmpjes én begeleidende artikelen werden dat soort schrijvers en die boeken naar voren gehaald.
Nu we midden in de tweede lockdown zitten gaan we verder met het maken van dit soort filmpjes en artikelen. The time is now. En we beginnen met de Amerikaanse verkiezingen van 2020. Velen zien dinsdag 3 november 2020 als een cruciaal moment. Slaan de Amerikanen een nieuwe weg in; of blijft alles zoals het was? Zeker is dat er naar hen wordt gekeken.
Inleiding
Voor zover mij bekend was Robert D. Kaplan, een Amerikaanse schrijver, de eerste die in de titel van een boek opnam dat hij zich zorgen maakte over zijn land, de Verenigde Staten. Voor hem waren er anderen die zich daar ook zorgen over maakten, maar hij nam die bezorgdheid op in de titel van een boek: Het einde van Amerika.
In dit artikel worden ruim honderd boeken uit de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken over The States onder uw aandacht gebracht en in relatie gebracht met de aankomende verkiezingen op dinsdag 3 november 2020.
Boeken waarin schrijvers ingaan op de staat waarin de VS zich bevindt. De kern daarvan is dat het geen pretty sight is. En alle retoriek – dat zij de grootste en de beste op aarde zijn – doet daar niets van af. En nu moeten de Amerikanen gaan stemmen.
“De belangrijkste verkiezingen, ooit!”, worden ze ook wel genoemd. Dat werd al vaker uitgeroepen. Maar de verkiezingen van 3 november 2020 zijn wel degelijk belangrijk. De kernvraag is of de Verenigde Staten als democratie zullen kunnen blijven bestaan.
Dat zijn grote woorden. Maar daar sta ik niet alleen in. Ik hoor en lees dit soort geluiden al vele jaren; en naarmate Donald Trump en de Republikeinen zich meer en meer profileren nam dit soort uitspraken alleen maar toe. Maar – spoiler alert – het ligt zeker niet alleen aan de Republikeinen.
Er zijn vele ‘daders’ voor het feit dat er in dat land van alles mis is. De werkelijkheid is complex. Daarom verschijnen er ook zoveel boeken over dit land. Ook omdat het ondanks alles, nog steeds het belangrijkste land op aarde is. De vraag is alleen, hoe lang nog.
Something is happening here (uit: Ballad of a thin man van Bob Dylan uit 1965)
Eenentwintig boektitels
In 1999 verscheen Het einde van Amerika van schrijver/analist Robert D. Kaplan (1952). Die titel was voor alle duidelijkheid wel een bedenksel van de Nederlandse uitgever (An empire wilderness : travels into American future).
In 2005 sloot Barbara Ehrenreich (1941) zich bij dit ‘verhaal’ aan: De achterkant van de Amerikaanse droom.
In hetzelfde jaar publiceerde Jared Diamond (1937) een dikke pil over ‘de hele wereld’. In Ondergang betoogt hij dat grote rijken en samenlevingen per definitie ooit ten einde moeten komen; dus waarom ook niet de Verenigde Staten van Amerika?
Ondertitel: waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen?.
In 2007 kwam Al Gore (1948), de man die in 2001 geen president werd, met een boek dat achteraf redelijk visionair was. Maar naar zijn lessen uit De aanval op de redelijkheid werd amper geluisterd; en zeker niet gehandeld.
Opmerkelijk is dat zijn eerste steen in de (mondiale) vijver – An inconvenient truth, Een ongemakkelijke waarheid – bijna vijftien jaar later, inmiddels door ieder redelijk denkend mens als een terechte wake up call wordt beschouwd. Alleen, wederom, hebben ‘we’ er evenmin naar gehandeld; beter: volstrekt onvoldoende.
Van Noam Chomsky (1928), een van de meest kritische Amerikaanse wetenschappers, verscheen in 2008: Mislukte Staten. Ondertitel: machtsmisbruik en de aanslag op de democratie.
In 2008 verscheen ook de vertaling van een boek van Naomi Wolf (1962). Dat boek kreeg dezelfde titel als het boek van Robert D. Kaplan: Het einde van Amerika.
Twee jaar later betoogt historicus Tony Judt (1948-2010) in zijn laatste boek, zijn zwanenzang, dat veel burgers zich terecht zorgen maken over hoe de machtigen en machthebbers zich gedragen: Het land is moe. Dat gaat niet alleen over de Verenigde Staten, maar ook daar is inmiddels duidelijk dat politici zich te weinig de zorgen van mensen aan de onderkant aantrekken; waardoor die groeiende groep burgers zich door hen in de steek gelaten voelen.
In 2011 vroeg journalist Thomas Friedman (1953) zich met een collega volgens de ondertitel in Wat is er mis met Amerika? af: hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen.
Een jaar later, in 2012, sloot Edward Luce (1968), een Engelse journalist, zich in Amerika in verval bij dit koor aan.
In datzelfde jaar verscheen van Evita Neefs (1954), een Belgische journaliste, het boek Amerika’s destructieve droom. Met de omineuze ondertitel: hoe de mythe een nachtmerrie werd.
Vijf jaar later verschenen er drie boeken met in de (onder)titel een verwijzing naar de ‘rampzalige’ staat van de Verenigde Staten.
Noam Chomsky (1928) geeft in Het einde van de Amerikaanse droom aan wat er in zijn hand aan de hand was; de ondertitel geeft aan waar hij oorzaken zag/ziet: de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht. Dit boek gaat ogenschijnlijk over de Verenigde Staten, maar die tien principes gaan zeker ook op voor ontwikkelingen in onze (flink gesnoeide Rijnlandse) contreien. Is nog steeds akelig actueel en accuraat.
Naomi Klein (1970), de bekende Canadese activiste, mengde zich met Nee is niet genoeg in het gesprek over waar de VS staat en wat te doen om andere wegen in te slaan. De ondertitel is: tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben.
In hetzelfde jaar – 2017 – verscheen van Joost Smiers (1943), een Nederlandse politicoloog, Bittere tranen, goede moed. De ondertitel spreekt voor zich: er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk.
In 2018 verschenen twee boeken waarin de schrijvers zich zorgen maken over ‘de democratie’. Voor alle duidelijkheid: het gaat niet alleen over de Verenigde Staten.
Michiko Kakutani (1955), een Amerikaanse literaire criticus, is in Het einde van de waarheid erg fel. De ondertitel is: over leugens in het tijdperk van Trump.
Van Casper Thomas (1983), een Nederlandse journalist, verscheen in 2018 De autoritaire verleiding. Dat gaat uiteraard ook over antidemocratische tendensen in The States. Ondertitel: over de opmars van de antiliberale wereldorde.
In 2019 verschenen drie boeken die qua (ondertitel) bij dit rijtje aansluiten:
De lege troon van Ivo Daalder (1960), een Nederlandse diplomaat,
De Verscheurde Staten van Amerika van Rudi Rotthier (1957), een Belgische journalist, en Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur van Ece Temelkuran (1973), een Turkse journaliste.
In het voorjaar verwees ik in een lang artikel over ‘de democratie’ al naar dit boek: The time is now – Democratie. Haar Verloren land is een prima gids voor iedereen die wil begrijpen hoe een democratie kan wegglijden richting een min of meer dictatoriale staat.
Vaak wordt gedacht dat democratieën van de ene op de andere dag een dictatuur worden. Dat is zelden het geval. Bijna altijd is het een slopend proces; waar jaar na jaar kleine, vervelende stapjes worden gezegd. En later, als het ‘een dictatuur’ is geworden, kan moeilijk aangeduid worden wanneer precies het beslissende stapje werd gezet. Denk aan Hitler Duitsland, Hongarije, Polen, Turkije …
Verloren land van Ece Temelkuran is een vervelend boek voor iedereen die zich zorgen maakt over het democratisch gehalte van de Verenigde Staten. Als je haar zeven hoofdstukken leest moet je toegeven dat daar vervelende tendensen waarneembaar en gaande zijn. En – helaas – soms ook bij ons in Nederland.
Tot nu verschenen er dit jaar drie boeken die aan het criterium voldoen: zit in de (onder)titel een verwijzing naar het feit dat de Verenigde Staten niet bepaald ‘goed’ bezig zijn.
Vorige maand verscheen van Anne Applebaum (1964), een historicus en journaliste die bekend staat als een conservatief, De schemering van de democratie. Zij maakt zich grote zorgen over leden uit haar achterban. Conservatieve politici én burgers die veel té actief bijdragen aan dit ‘wegglijden’. Niet bereid zijn zich daar stevig tegen te verweren. Volgens haar geen ruggengraat hebben; of een juist moreel kompas.
Ondertitel: over de verlokkingen van een autoritair systeem.
Onlangs verscheen Hoe overleef je een autocratie : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie van Masha Gessen (1967), een Amerikaans journalist.
Dit boek kun je als de tegenhanger van Verloren land van Ece Temelkuran zien. Ook hij heeft als Ece Temelkuran in een dictatoriale staat geleefd (Rusland), en kan als geen ander perfect aanwijzen waarom en waar het in zijn nieuwe vaderland fout gaat.
Het meest kritische boek verscheen dit voorjaar, maar is (helaas) nog niet vertaald: Hiding in plain sight. Ondertitel: the invention of Donald Trump and the erosion of America.
Sarah Kendzior (1978), de auteur, heeft als politicoloog autoritaire regimes bestudeerd. Zij liet zich al ruim voor de verkiezingen van 2016 negatief uit over Donald Trump en veel andere Amerikaanse politici en ‘de politiek’. Een van haar beroemdste uitspraak is:
“The Trump administration is a transnational crime syndicate masquerading as a government. The foundation of this edifice was formed not when Trump took office, but decades before, through prolonged engagement with criminal or criminal-adjacent actors linked to hostile regimes, in particular, the Kremlin and its oligarch network.”
De regering-Trump is een transnationaal misdaadsyndicaat dat zich voordoet als een regering. De basis van dit bouwwerk werd niet gevormd toen Trump aantrad, maar decennia daarvoor, door langdurige betrokkenheid bij criminele of crimineel aangrenzende actoren die verband houden met vijandige regimes, in het bijzonder het Kremlin en zijn oligarchienetwerk.
In een ander artikel – The time is now – Elite(s) – deed ik niet toevallig een poging veel gebezigde begrippen als oligarchie, plutocratie, kleptocratie of kakistocratie te duiden. Woorden die door uiteenlopende denkers en schrijvers de laatste jaren vooral ook op de huidige United States worden geplakt.
Draait het om Donald Trump?
Op dinsdag 3 november 2020 mogen de Amerikanen een nieuwe president kiezen, leden voor het Huis van Afgevaardigden en de Senaat. Volgens velen worden dit een van dé belangrijkste verkiezingen uit de Amerikaanse geschiedenis. Dat is natuurlijk al vaker gezegd, maar het lijkt er sterk op dat het dit keer wel waar is.
Mensen die stellen dat dit de belangrijkste Amerikaanse verkiezingen ooit zijn, maken zich grote zorgen over het functioneren van het democratische systeem. Sterker: ik lees dagelijks artikelen waarin gezegd wordt dat de Amerikaanse politiek afglijdt richting een ‘dictatuur’. En dat dit de laatste kans voor de Amerikanen is om middels hun stem ervoor te zorgen dat hun land democratisch blijft.
In dit verband moet ik vooral Umair Haque noemen; die dagelijks een artikel op zijn blog plaatst over de staat waarin zijn land terecht is gekomen. Waarschuwing: hij is zéér kritisch en voorspelt al jaren dat zijn land hard op weg is een dictatuur te worden.
Voorbeeld, vandaag: Are These the Last 14 Days of American Democracy? – A Desperate Trump Seems to Be Embracing Political Violence. Can America Defeat Him?
Ik schreef eerder over hem: Wreed (juni 2018)
Sinds ik het boek Verloren land van de Turkse journalist Ece Temelkuran las ben ik geneigd te denken dat deze critici gelijk hebben. Ece Temelkuran beschrijft in haar boek (volgens de ondertitel) zeven stappen van democratie naar dictatuur.
Zij zag dit proces in haar eigen land. De kern daarvan is dat een dictatuur zelden van de ene op de andere dag ontstaat.
Het is in democratische landen bijna per definitie een geleidelijk, geniepig proces. Waarin mensen vaak hun schouders ophalen als deze of gene politicus of democratische meerderheid (al is het slechts met één zetel meer dan de oppositie) een maatregel neemt die op zich niet belangrijk lijkt, maar indien ze deel uitmaakt van een keten dan kan een land zomaar afglijden naar wat meer en meer op een dictatuur lijkt. Dat proces zag zij in Turkije; de laatste twintig jaar.
Het beruchtste voorbeeld is natuurlijk Duitsland, waar Adolf Hitler via een democratisch proces op zeker moment zomaar de macht in zijn schoot kreeg geworpen; en binnen no time de democratische spelregels opzij zette en almacht verwierf.
Een lawine aan Trump-boeken
Veel burgers en sommige journalisten denken dat als Donald Trump door Joe Biden wordt verslagen, Amerika ‘gered’ is, en we weer rustig kunnen ademhalen. Helaas is dat niet waar.
De laatste jaren zijn er alleen al in Nederland ruim twintig boeken over Donald Trump verschenen.
‘Iedereen houdt van mij’ – het leugenachtige presidentschap – hoe onvoorspelbaar wordt zijn buitenlandpolitiek? – de waarheid achter zijn ambitie, ego, geld en macht – hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd – Vuur en woede in het Witte Huis – Angst : Trump in het Witte Huis – Vijand van het volk – onthullingen van een prominent staflid uit de regering-Trump – een psychiatrisch onderzoek naar Donald Trump en zijn aanhang – Staat van beleg – Amerika na Donald Trump – Te veel en nooit genoeg – Gaat Trump opnieuw winnen? – Woede
Boeken over zijn opkomst, beleid, schandalen en impact op zijn land en de wereld. Serieuze boeken en broddelwerkjes vol roddel en achterklap. Over Barack Obama verschenen ook de nodige boeken, maar hij kan niet aan hem tippen. Noch Hillary Clinton. Opmerkelijk is dat de twee in het Nederlands verschenen boeken over Joe Biden niet opgenomen zijn in onze collectie.
Donald Trump is voor schrijvers en uitgevers een fascinerende man. Datzelfde geldt ook voor kranten, tijdschriften, tv-stations en andere mediavormen. Hij zorgt altijd voor reuring. Zijn omstreden uitspraken en acties trekken de aandacht. Never a dull moment.
Ik vermoed dat er te zijner tijd een gedegen studie komt waarin de auteur zal betogen dat hij dit doelbewust deed. Reuring, om zijn ware bedoelingen te verbergen.
De eerder genoemde Sarah Kendzior betoogde dit al voordat Donald Trump werd verkozen. Volgens haar komt Donald altijd, als er voor hem slechte informatie naar buiten komt, met een afleidingsmanoeuvre. Waar media en het gros van de bevolking vervolgens opspringen. Hij voedt als het ware de hongerige media; continue op zoek naar schandalen, ophef. Media en burgers die verontwaardigd zijn over wat hij dít keer weer zegt of doet, waardoor de aandacht van het veel grotere schandaal wordt afgewend.
Gaslighting is ook een woord dat vaak wordt gebruikt om te verwoorden wat Donald Trump en zijn coterie doet.
Een gemankeerde democratie
De meeste Nederlanders hebben amper in de gaten hoe goed het bij ons geregeld is. We staan niet voor niets hoog op de zogenaamde Democratie-index van The Economist. De Verenigde Staten staan veel lager, worden weggezet als een onvolledige democratie.
Wij vinden het normaal dat elke burger zes weken van te voren een oproep krijgt om te gaan stemmen. Dat jouw stem domweg meetelt. One man, one vote. In The States is dat niet het geval. Sterker: op allerlei manieren wordt actief verhinderd dat bepaalde mensen gaan stemmen; en door het systeem telt zeker niet elke stem even zwaar mee.
Het begrip “democratie” omvat volgens de democratie-index een regering die (minstens) gebaseerd is op de meerderheidsregel, die met instemming van de burgers regeert; vrije en eerlijke verkiezingen; de bescherming van minderheidsrechten; en respect voor fundamentele mensenrechten. Democratie veronderstelt ook gelijkheid voor de wet, eerlijk proces en politiek pluralisme.
In de VS kunnen alleen burgers stemmen die zich van tevoren daarvoor hebben aangemeld. Ook gaat one man one vote niet op, want het draait in dit federatieve land om kiesmannen en kiesdistricten. Vooral met die kiesdistricten wordt massaal ‘gerommeld’. Staten hebben het recht om zelf de grenzen van kiesdistricten te bepalen. Dat schept de mogelijkheid om kiesdistricten zodanig te ‘tekenen’ dat de minderheid toch de meeste kiesmannen krijgt. Gerrymandering wordt dat genoemd; en helaas massaal toegepast. Dit gaat bijna per definitie ten koste van de stemmen van zwarten, latino’s en andere minderheidsgroeperingen.
Dit systeem is voor veel burgers de reden om niet (meer) te gaan stemmen. Het kost té veel moeite om überhaupt mee te mogen doen, en je stem doet er tóch niet toe. Het Nederlandse systeem is daarmee vergeleken ‘heilig’.
Een andere reden dat het democratische bestel in de VS niet optimaal werkt is dat er heel veel écht arme mensen zijn. Mensen die feitelijk geen deel meer uitmaken van de reguliere samenleving. Zich er amper mee bezig houden en geen benul (meer) hebben van het belang van stemmen. Veel politici doen ook geen moeite meer om hen bij de samenleving te betrekken. Vinden het prima dat juist zij niet meer meedoen.
Daarbovenop komt dat politieke partijen financieel gesteund mogen worden. Er zijn amper belemmeringen. In de praktijk ondersteunen grote bedrijven met (tientallen) miljoenen dollars hun partij, of bepaalde politici. Maar voor die steun verlangen ze natuurlijk ‘iets’ terug. Beleid dat hun niet onwelgevallig is; sterker: hen prima uitkomt. Arme mensen hebben die mogelijkheid niet, of veel minder.
Ook speelt in de Verenigde Staten dat grote kranten, tv- en radio-stations, websites en vele sociale media in het bezit zijn van rijke mannen die de macht hebben om redacties een bepaalde richting op te sturen.
Corruptie
Mochten op 3 november Joe Biden en ‘zijn’ Democraten de verkiezingen winnen, dan is dat voor alle hierboven beschreven negatieve trends prima. Hij zal zeker proberen andere wegen in te slaan; gaat andere accenten leggen. Proberen er weer voor een veel groter deel van de samenleving te zijn. Maar, vrees ik, dat zal niet voldoende zijn.
De corruptie binnen de Amerikaanse samenleving is daarvoor veel te ver doorgedrongen. Tot in de haarvaten. Overal zitten mensen die er voor henzelf het beste uit willen halen. Die in eerste instantie denken aan Nemen, en zich amper bekommeren om Geven. Bijna per definitie ‘dingen’ doen ten koste van anderen.
Tot op een zekere hoogte komt dit in elke samenleving voor. Maar de schaal waarop doet er wel degelijk toe.
Joe Biden zal moeten begrijpen dat ook zijn partij de laatste decennia actief heeft meegewerkt aan alle negatieve trends. Weliswaar niet zo ‘erg’ als de Republikeinen. ‘Het grote geld’ wist en weet ook hen te vinden. Niet voor niets gaat ruim veertig procent van de Amerikanen al jarenlang niet meer stemmen. Kwestie van de hond of de kat.
Ik vermoed – en hoop – dat Joe Biden zichzelf als een tussen-president ziet. Die in vier jaar wil proberen de augiasstal te reinigen. Opdat zijn opvolger in 2024 een veel betere uitgangspositie zal hebben. Dat zal niet meevallen. Temeer omdat hij in die vier jaar ook nog op op tal van terreinen heel andere wegen in zal moeten slaan. En hij heeft weinig tijd, want in 2022 zijn er al weer tussentijdse verkiezingen voor de Senaat; en veel burgers hebben weinig geduld.
Wordt een trend gekeerd?
De grote vraag is of de Amerikaanse bevolking in overweldigende meerderheid afstand zullen nemen van Donald Trump en zijn Republikeinen. Ze Joe Biden en de Democraten als het ware een vrijbrief geven om de komende vier jaar heel andere wegen in te slaan. Indien dat gebeurt dan zal dat signaal wereldwijd resoneren.
Het is mogelijk om een spreekwoordelijke punt achter een trend te zetten die al bijna veertig jaar lang duurt. Over die mega-‘trend’ wordt de laatste jaren ook opvallend veel gesproken en geschreven.
In de kern gaat het over TINA. There Is No Alternative.
Als samenleving zijn we al bijna vier decennia ‘verplicht’ een bepaald soort beleid te voeren. “Het kan niet anders!”
De kern daarvan is dat er een heilig geloof in ‘de markt’ is (gekomen); die kan en zal immers ‘alles’ oplossen. En ‘de staat’ is binnen dat denkkader – beter dat verhaal – een sta-in-de-weg. Overheden moeten zorgen dat ze zich gedienstig opstellen, zich zo klein mogelijk maken. De markt en ‘de burgers’ kunnen als geen ander ‘alles’ vele malen beter regelen dan de staat.
Artikel: TINA – maar feiten zullen niemand veranderen die niet veranderd wil worden. (mei 2017)
Dát grote verhaal is op een gigantische manier tegen de spreekwoordelijke muur opgebotst. En niet alleen door de corona-crisis. Sterker: die fameuze ‘markt’ heeft bijna alle problemen en uitdagingen waar we nu voor staan voor een zeer groot deel veroorzaakt. En is de belangrijkste reden dat we in wezen niet in staat zijn anders naar de werkelijkheid te kijken; waardoor ‘alles’ bij het oude blijft en zovelen geloven dat we straks – als de corona-crisis voorbij is – weer terug kunnen naar business as usual. Deze cartoon is daarvoor illustratief.
In het begin van de jaren tachtig sloegen het Verenigd Koninkrijk en The States een weg in die nu dood lijkt te lopen. In het artikel The time is now – Economie worden tientallen boeken gepresenteerd waarin het over dit brede thema gaat.
Twee liedjes
Maar er speelt nog iets anders. En dat wil ik illustreren met twee liedjes. Een song van Lou Reed uit 1989; en een inmiddels klassiek lied van Bob Dylan uit 1983.
Beide kunstenaars zagen al in de jaren tachtig dat er in hun land iets fundamenteel verkeerd gaande was. Zij zijn geen journalisten of politicologen, dus worden woorden als neoliberalisme, de 1 percent, ‘de markt’, regulering, globalisering of outsourcing door hen niet gebruikt.
Maar zij hadden veel eerder dan de meeste journalisten, wetenschappers én politici in de gaten dat de weg die onder leiding van president Ronald Reagan werd ingeslagen op termijn zou leiden tot maatregelen die voor het gros van de Amerikaanse burgers niet goed zouden uitpakken.
Bob Dylan hing zijn verhaal op aan een legendarische blueszanger; Lou Reed had het over zíjn stad, New York.
Beiden zagen toen al dat een bepaald soort man was opgestaan, en belangrijk zou worden. Mannen die zich om niemand, behalve hun eigen belang bekommeren. Alleen opkomen voor hun ‘broodheren’. Profit boven People, Planet.
In mijn ogen waren dit visionaire songs.
Bob Dylan nam in 1983 met gitarist Mark Knopfler een liedje op dat hij acht jaar lang op de plank liet liggen. Het kwam terecht op de derde cd van zijn (eerste) Bootleg series-platen.
In Blind Willie McTell verhaalt hij over deze legendarische blueszanger en dat hij als geen ander ‘the blues’ kon zingen. Op zeker moment laat hij McTell in een (legendarisch) hotel (Saint James) naar buiten kijken. En wat ziet Blind Willie McTell:
power and greed and corruptible seed
Seem to be all that there is
Voilá, Bob Dylan zag het al in 1983. Alom macht(smisbruik) en corruptie. Een trend die zich overal in doorvreet. Hij noemt geen namen, noch rugnummers. Maar de teneur is helder. Hij zag in zijn land deze ontwikkeling. Vier jaar later had Gordon Gekko het in Wall Street over Greed is good.
Ik schreef eerder over dit liedje: 1933-2017 – power and greed and corruptible seed seem to be all that there is (februari 2017)
Zes jaar later bracht Lou Reed, net voordat de jaren negentig begonnen (hét decennium waarin het nog meer om macht, slagen, IK en geld zou gaan draaien) een van zijn belangrijkste platen uit: New York.
Ook hij zag wat Dylan zag. En wond er in zijn teksten geen doekjes om. In Sick of you komt Trump al heel kort voorbij. Én Rudy Giuliani.
Het voorlaatste liedje van dit klassieke album – Strawman – bevat verschillende regels die aansluiten bij wat Bob Dylan ook zag.
We who have so much
To you who have so little
To you who don’t have anything at all
We who have so much
More than any man does need
Does anyone need a $60.000 car
Does anybody need another politician
Caught with his pants down
Money sticking in his hole
Een strawman is een stroman. Een man die zich inzet om de belangen van machtige(re) heren en dames te dienen. Hij wordt er meestal goed voor betaald, maar zijn of haar baas krijgt ‘natuurlijk’ de hoofdprijs. Opmerkelijk is dat (ook) Lou Reed op het standpunt staat dat politici stromannen zijn. Opmerkelijk want in een échte democratie staan zij als het ware aan ‘de top’. Dienen als het goed is niemands belangen. Worden geacht zonder ruggespraak wetsvoorstellen op hun merites te beoordelen. Zich niet te laten gebruiken door anderen.
In principe blijft een strawman binnen de mazen van de wet. Maar hij of zij zoekt de grenzen wel op. Vele jaren later had antropoloog/journalist Joris Luyendijk het er in zijn Dit kan niet waar zijn ook over. Hij zag binnen de financiële wereld veel amoreel gedrag. Bankiers en hedgefund managers die continue de randjes opzoeken. Maar ze deden én doen wel dingen waar ‘normale’ burgers vraagtekens bij zetten. Aanvullend artikel: “De vis gaat rotten bij de kop” (februari 2015)
In 2019 verschenen er twee boeken die daar ook weer bij aansloten: Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals van Olivier Bullough én Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen van Anand Giridharadas.
Ongeveer in diezelfde tijd sprak historicus Rutger Bregman in de nasleep van zijn optreden op het World Economic Forum in Davos (taxes, taxes, taxes) met de Amerikaanse talkshowhost Tucker Carlson. Dat liep uit op een clash.
Carlson kapte het interview af nadat Bregman had beweerd dat hij miljonair is geworden omdat hij in zijn programma consequent de belangen verdedigt van zijn broodheer, miljardair Rupert Murdoch.
You are a millionaire funded by billionaires, that’s what you are.
En onlangs sloot Anne Applebaum zich hier bij aan. Zij is een Amerikaanse journaliste die zich als conservatief zorgen maakt over leden uit haar achterban. Zij ziet dat in haar omgeving té veel mensen zich als het ware afkeren van dingen die je tot voor enkele jaren (decennia) niet deed. Wegkijken, of meedoen met anti-democratische activiteiten.
Artikel: History Will Judge the Complicit – Why have Republican leaders abandoned their principles in support of an immoral and dangerous president? (The Atlantic augustus 2020)
Vorige week liet een dochter van Rudy Giuliani – Caroline – via een Tweet weten dat zij niet op Donald Trump zal stemmen, de president waarvoor deze oud-burgemeester zich als juridisch adviseur inzet.
“If being a daughter of a polarizing mayor who became the president’s personal bulldog has taught me anything, it is that corruption starts with ýes-men’ and women, the cronies who create an echo chamber of lies and subservience to maintain their proximity to power,” Caroline Giuliani wrote. “We’ve seen this ad nauseam with Trump and his cadre of high-level sycophants (the ones who weren’t convicted, anyway).”
Als dochter van een polariserende burgemeester, die de persoonlijke buldog van de president werd, heb ik een ding geleerd: corruptie begint met jaknikkende mannen en vrouwen, trawanten die een echokamer vol leugens creëren en zich onderdanig gedragen om in de nabijheid van de macht te blijven.
Artikel: Rudy Giuliani’s daughter says to vote for Biden and Harris to end Trump’s ‘reign of terror’ (CNN, 17 oktober 2020)
Teneur
Om in de gunst te blijven van machtige mensen moet je jaknikken en je onderdanig opstellen. Maar je wordt er zelf niet slechter van: inkomen, aanzien, macht. Lekker, toch?
Power and greed and corruptible seed
Seem to be all that there is
Does anyone need yet another politician
Caught with his pants down and money sticking in his hole?
Back to normal? – nog een keer
De uitkomst van de Amerikaanse verkiezingen wordt door velen – burgers, journalisten, politici en anderen die aan de touwtjes trekken – nauwlettend in de gaten gehouden.
Ik durf de stelling te betrekken dat de meesten hopen dat de Democraten zullen winnen. Waarom? Omdat we tot op zekere hoogte terug terug willen naar vroeger. Toen je nog wist wat je aan de Amerikanen had, er een fatsoenlijk en degelijk bestuur zat, je niet continue afgeleid werd door onzin en fake news nog niet bestond.
Kortom, een tijd waarin je er grosso modo van uit kon gaan dat Amerikaanse politici zich niet hadden afgekeerd van de wereld, en samen met democratische Europese landen opkwamen voor gerechtigheid, vooruitgang.
Amerika als baken van stabiliteit, vooruitgang en optimisme. Dat beeld is niet alleen de laatste jaren sterk gekanteld. Maar laat onverlet dat velen hopen dat de United States weer mee gaan doen, en wellicht leiden. ‘Deze waarden’ uit de titel van de instant klassieker van historicus Jill Lepore.
Aan de andere kant is dit gevoel redelijk naïef, want ook de Amerikanen zullen – ook als Donald Trump herkozen wordt – héél andere wegen in moeten slaan. Corona en zeker de klimaatcrisis trekken zich van de uitslag op 3-11-20 niets aan. Noch een haperende economie, toenemende armoede, een niet functionerend gezondheidssysteem, vluchtelingen (al dan niet economisch gedreven) et cetera.
Ook voor de Amerikanen geldt: The time is now.
Zeker lijkt dat een overwinning van de Democraten, voor Amerika én de rest van de wereld (die gelooft in democratie, optimisme en niet weglopen voor de problemen) beter zal zijn.
Eenentwintig boeken – must reads
In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken zijn duizenden boeken opgenomen die u een beeld geven van The United States. Voor dit artikel heb ik er ruim honderd geselecteerd. Té veel om allemaal individueel toe te lichten. Ik beperk me tot een zestal thema’s: geschiedenis, journalistieke/literaire bespiegelingen, een biografie, filosofie, enkele romans én het thema machtsmisbruik.
Eén geschiedenisboek
Uiteraard zijn er over de geschiedenis van de Verenigde Staten veel boeken verschenen.
Het toeval wil dat er enkele maanden geleden een nieuwe titel uitkwam die door bijna iedereen meer dan warm is ontvangen: Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten van Jill Lepore (1966). Zij is een Amerikaans historicus die een pil van jewelste heeft geschreven. Duizend pagina’s, dikbedrukt. Veel *****. Een monsterklus om te lezen; maar dan heb je ook wat.
Journalistieke en/of literaire bespiegelingen
Tienduizenden boeken moeten er door de ‘eeuwen’ heen zijn gepubliceerd van mensen die de Verenigde Staten als een soort buitenstaander hebben bereisd. Of Amerikanen die een deel van hun immense land bezochten dat ook voor hen nieuw was. Die traditie gaat maar door.
Ik noem hier als eerste Reizen zonder John : op zoek naar Amerika van Geert Mak (1946). Een journalist met historische wortels die eerder (rond de millenniumwissel) Europa doorkruiste en daar in columns in de NRC (later gebundeld in In Europa : reizen door de twintigste eeuw) verslag van deed. Vlot geschreven stukjes over de diversiteit van dit deel van de wereld.
In 2010 trok hij een jaar door de Verenigde Staten; in de voetsporen van John Steinbeck, een beroemde Amerikaanse schrijver die dat in 1960 ook deed. De grote thema’s van John Steinbeck (armoede, optimisme, the American dream) komen hier ook aan bod. Het boek is nog steeds actueel. Sterker: sindsdien zijn bepaalde negatieve trends nog veel erger geworden
Arjen van Veelen (1980) kwam door een toeval in St. Louis terecht. Zijn vrouw, Rosanne Hertzberger, kreeg daar een onderzoeksbaan. Hij ging als huisman mee; nam zich voor een ‘grote’ roman te gaan schrijven. Daar kwam niets van terecht, want hij ging zijn omgeving verkennen. Kreeg daar steeds meer lol in en dat leidde tot Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS. Prachtig geschreven
Op haar beurt ging schrijfster Pia de Jong (1961) met haar man mee toen die in 2012 directeur werd van het (zoals dat heet) prestigieuze Institute for Advanced Study te Princeton. Sindsdien schrijft ze wekelijks op maandag een column voor NRC Handelsblad over haar belevenissen in The States.
Zij verkeert in heel andere kringen dan Arjen van Veelen. Zeg maar de elite van dat land. Maar elk ‘stukje’ is een traktatie. Altijd vergezeld van een warme, optimistische (kleuren)tekening van Eliane Gerrits. Sterk aanbevolen.
Twee bundels verschenen er tot nu toe: Flessenpost (2014) en Pia’s Amerika (2019). De laatste is de mooiste, want bevat ook de tekeningen.
Maar het boek dat mij het meest geraakt heeft is geschreven door een Belgische journalist, Björn Soenens (1968).
Ik kende hem niet. Hij was in het verleden hoofdredacteur van het Vlaamse televisiejournaal. Ging vier jaar geleden als correspondent voor de tv naar de Verenigde Staten.
Denk aan Charles Groenhuijsen of Twan Huys. Die schrijven/schreven ook over dat land, maar De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika is ‘beter’.
Björn Soenens heeft een literaire pen. Is zéér genuanceerd, en bestrijkt een breed palet aan onderwerpen.
De meeste van de 61 hoofdstukken gaan over dit complexe land, maar de mooiste gaan over hemzelf. Hoe hij als Belg zijn land achterliet, hoe warm hij over zijn ouders, zijn roots én zijn liefde voor muziek vertelt. Terecht dat dit boek uitkwam bij De Arbeiderspers.
Als ik één boek zou mogen aanraden: neem dit eens ter hande.
Eén biografie
Er moeten in de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken honderden boeken zitten waarin het leven van een Amerikaanse man of vrouw wordt beschreven. Politici, wetenschappers, kunstenaars, ‘gewone’ mensen.
Ik haal er hier slechts één naar voren: De eeuw van Charlie Chaplin van Matthijs de Ridder (1979). Waarom?
Ten eerste omdat ik de schrijver enkele dagen voor de lockdown in maart een lezing over dit boek zag geven.
Ten tweede omdat dit boek een manier is om via een écht beroemd man een land beter te leren kennen. Bijzonder is dat Charlie Chapin (1889-1977) een Brit is. Die op zeker moment naar The States trok en daar (als een van de vele immigranten) via zijn films wereldberoemd werd. Zo beroemd dat Matthijs de Ridder zijn boek De eeuw van Charlie Chaplin noemt.
Die analyse maakt hij in deze dikke, zeer leesbare pil meer dan waar. Bij bijna alles wat in de twintigste eeuw tot de jaren zestig/zeventig speelde was Charlie Chaplin actief betrokken. Zijn ‘tramp’ zat bij iedereen die toen bewust leefde als het ware tussen de oren. De kleine man, die vermalen wordt door de systemen en/of de machtigen der aarde.
Ik schreef eerder over dit boek: ‘U bent populair’, zei hij tegen Chaplin, ‘omdat u door de massa wordt begrepen.’ (maart 2020)
Wat Amerikanen van de Duitsers kunnen leren
Dit voorjaar verscheen de vertaling van het nieuwste boek van de Amerikaanse filosoof Susan Neiman (1955). Zij werkt en leeft al vele jaren in Berlijn.
In Wat we van de Duitsers kunnen leren verbindt ze Duitsland met haar geboorteland. Dat doet ze middels het woord Vergangenheitsaufarbeitung.
In dat woord zit Vergangenheit (het verleden) en Aufarbeitung (revisie, ‘verwerken’). Daar draait het om. Hoe hebben de Duitsers zich sinds de Tweede Wereldoorlog ‘verhouden’ tot hun besmette verleden (WWI, WWII, de Holocaust e.d.).
Die manier van verwerken – en volgens Susan Neiman hebben ze dat grosso modo ‘goed’ gedaan – betrekt ze op de Verenigde Staten; de ‘we’ uit de titel.
In haar eigen land is het heel andere koek. Amerikanen weten zich nog steeds niet te verhouden tot de twee grootste smetten uit hun geschiedenis: de uitroeiing van de oorspronkelijke bewoners én de slavernij.
In deze dikke pil krijg je als lezer wederom veel geschiedenis mee. Leerzaam én goed geschreven.
Hoofdstuk zes is cruciaal: De gezichten van Emmett Till. In zeventig pagina’s gaat Susan Neiman in op de zeer brute moord op de veertienjarige Emmett Till. In 1955. In het plaatsje Money (!), in Mississippi. Midden in een tijd waarin zwarten letterlijk als tweederangsburgers werden behandeld, de Ku Klux Klan nog actief was en het leven van ‘een zwarte’ weinig waarde had.
Uiteraard zal elke lezer tijdens het lezen denken aan recente zaken als Black lives matter, George Floyd, uitspraken van Donald Trump et cetera .
Bob Dylan – who else! – schreef er in 1962 een liedje over: The death of Emmett Till (verscheen o.a. op The Bootleg Series Vol. 9: The Witmark Demos: 1962–1964 uit 2010)
Enkele romans
Ik noem uit een gigantische hoop boeken enkele relatief recent verschenen romans, waarin verschillende thema’s aan bod komen die zeer actueel zijn.
Allereerst – wellicht ten overvloede – Het verhaal van de dienstmaagd (The handmaid’s tale) van de Canadese Margaret Atwood (1939).
Een dystopische roman over een tijd waarin ‘de gelovigen’ de macht naar zich toe hebben getrokken en een terreurbewind uitoefenen. In Gilead (waarin iedereen de VS zal herkennen) zijn vrouwen tot tweederangs burgers verworden, die slechts als baarmoeder én huishoudster worden ‘gehouden’.
Hyper actueel omdat er in de Verenigde Staten nog steeds burgers zijn die op grond van hún geloof andere burgers willen voorschrijven wat wel en niet te doen.
Momenteel speelt de mogelijke benoeming van een nieuwe rechter voor het Hooggerechtshof. Deze dame lijkt denkbeelden te hebben die aansluiten bij wat de machthebbers in Gilead voorstaan.
De ondergrondse spoorweg van Colson Whitehead (1969) werd in 2017 door veel critici meteen een meesterwerk genoemd.
Een opmerkelijk (niet bestaand, beter: onmogelijk) verhaal over racisme. Hoe slaven via een ‘ondergrondse spoorweg’ kunnen ontsnappen van een katoenplantage in Georgia.
Een van de vele boeken (romans én non-fictie) over een van de grootste maatschappelijke ‘uitdagingen’ van Amerika; en de rest van de wereld (remember: zwarte Piet).
Los van wie in de Verenigde Staten de verkiezingen gaan winnen; Democraten én Republikeinen zullen maatregelen moeten nemen om de macht én vooral de invloed van de grote techbedrijven op mens en maatschappij te gaan beteugelen.
Al in 2013 schreef Dave Eggers (1970) daarover een spraakmakende roman: De Cirkel. Een fictief bedrijf waarin je met gemak delen van Facebook, Google, Apple, Microsoft en zelfs Amazon kunt herkennen. Ogenschijnlijk leeft ieder volstrekt gelukkig binnen De Cirkel, maar dat is schijn.
Als vierde roman noem ik Ten Oosten van Eden van John Steinbeck (1902-1968.
Deze Nobelprijswinnaar heeft meer klassieke boeken geschreven, maar van dit boek uit 1952 verscheen dit jaar bij Van Oorschot een nieuwe vertaling. Een mooi uitgegeven editie.
Het gaat zoals zo vaak bij Steinbeck over Amerikanen aan de rand van de samenleving. De armen, de illegalen, de sloebers. The deplorables, zoals Hillary Clinton ze in al haar stommiteit ooit noemde.
In de roman wordt de link gelegd met Kaïn en Abel. Het gaat nadrukkelijk over goed en kwaad. Moraal.
Een vervelende conclusie moet zijn dat er voor veel armen in ruim zeventig jaar niet veel ten goede is veranderd.
Machtsmisbruik
Tot slot noem ik (nogmaals) enkele boeken waarin de auteurs proberen uit te leggen dat we in een samenleving wonen waarin een kleine groep middels allerlei (al dan niet slinkse) manieren een té grote, vaak negatieve invloed heeft op de rest van de burgers. Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur van Ece Temelkuran heb ik al eerder genoemd, én geroemd.
Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals van Oliver Bullough (1977) is een soort handleiding voor iedereen die zijn of haar vermogen wil onttrekken aan het oog van de wereld, maar vooral de belastingdienst.
Een ontluisterend boek voor elke ‘brave’ burger of ondernemer die niet over die mogelijkheden beschikt. In het boek wordt ook duidelijk dat het om serieuze bedragen gaat. Geld dat we, mits het deels naar de staat teruggesluisd kan worden, hard nodig hebben om alle problemen waar we voor staan te kunnen gaan aanpakken.
Anand Giridharadas (1981) houdt in Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen een warm pleidooi om de vermogens van de miljardairs voor een groot deel terug te sluizen naar de staatskassen. Opdat democratisch gekozen regeringen voorstellen aan het Parlement kunnen doen om met dat geld bepaalde ‘dingen’ te gaan doen. Weg met zeer rijke filantropen die een schijntje van hun vermogens wegschenken om in een goed blaadje te komen.
Ik eindig met het (nog steeds) niet vertaalde boek van Sarah Kendzior: Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America. Ze maakt in boek duidelijk dat het aan de macht komen van Donald Trump slechts het topje van een al lang gaande ontwikkeling was.
Als deskundige op het terrein van autocratische landen laat ze zien dat in de VS al vele jaren ontwikkelingen gaande waren die niet passen bij een fatsoenlijk geregeerd democratisch land.
Het grote geld – privé personen én bedrijven – zijn in staat als het ware macht op te kopen. En doen dat in de praktijk ook. Alom hebben zij strawmen. Of women.
Belastingconsulenten, journalisten, notarissen, politici …
Of haar stelling klopt, dat Donald Trump de leider van een maffiabende is, zal na de verkiezingen van 3 november 2020 duidelijk worden. Tenzij hij, natuurlijk, de verkiezingen wint. Mocht hij verliezen dan zal in de loop van de tijd een beerput vol smerige details bekend worden. Oplichting, bankfraude, afpersing, smeergeld, belastingfraude … Stof voor tientallen boeken, films et cetera.
Mocht Donald Trump de verkiezingen winnen (of naar zich toetrekken) dan zal dat niet gebeuren. Dan zakken de Verenigde Staten volgens Sarah Kendzior (of een Umair Haque) nog verder weg. Verworden tot een quasi-democratisch systeem.
Hieronder een citaat uit Sarah Kendzior’s boek, waarin ze (ook) de strawmen aanstipt. Slimme mensen die beter zouden moeten weten, maar zoals Anne Applebaum in haar boek aangeeft, om uiteenlopende redenen meebewegen met hun broodheren.
“The nightmares I had been fending off had come home in the form of the Trump administration: a white supremacist kleptocracy linked to a transnational crime syndicate, using digital media to manipulate reality and destroy privacy, led by a sociopathic nuke-fetishist, backed by apocalyptic fanatics preying on the weakest and most vulnerable as feckless and complicit officials fail to protect them.”
in de ietwat kreupele Google vertaling
“De nachtmerries die ik had afgeweerd, waren naar huis gekomen in de vorm van de Trump-regering: een blanke supremacistische kleptocratie gekoppeld aan een transnationaal misdaadsyndicaat, die digitale media gebruikte om de realiteit te manipuleren en privacy te vernietigen, geleid door een sociopathische atoomfetisjist, gesteund door apocalyptische fanatici die azen op de zwaksten en meest kwetsbaren, omdat ze onbezonnen en medeplichtig zijn. ”
“Het zal zo’n vaart niet lopen!”
Ik realiseer me dat dit voor een deel een negatief artikel is. Ik zie té veel signalen dat er in democratische landen als de VS ‘dingen’ de verkeerde kant op bewegen.
Waarschijnlijk maak ik me té veel zorgen. Wellicht lees ik de ‘verkeerde’ artikelen en boeken. Moet ik mijn bubbel verlaten.
Aan de andere kant. Ik blader door een herdruk van Het verhaal van de dienstmaagd van Margaret Atwood (de 24e druk uit 2019). Daarin staat een Woord vooraf. Citaat
Voor iemand die is geboren in 1939 en wiens bewustzijn zich heeft gevormd tijdens de Tweede Wereldoorlog, is het niets nieuws dat de gevestigde orde van de ene op de andere dag kan verdwijnen. Veranderingen kunnen zich in een oogwenk voltrekken. Zulke dingen kunnen hier niet gebeuren was een gedachte die niet langer opging: onder bepaalde omstandigheden kon echt alles gebeuren, overal. (pagina 5)
Een positief slot
Ruim honderd boeken
In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken zijn medio oktober 2020 honderden boeken opgenomen die ‘iets’ met de Verenigde Staten te maken hebben. Non-fictie én vele romans. Hieronder worden er ruim honderd gepresenteerd. Hierboven heb ik er enkele nadere toegelicht. Het is – natuurlijk – een momentopname én een persoonlijke keuze. De boeken worden chronologisch per releasejaar gepresenteerd.
21 boeken met in de titel ‘iets’ negatiefs over de VS
| Robert D. Kaplan | Het einde van Amerika : een reis naar Amerika’s toekomst | 99 |
| Jared Diamond | Ondergang : waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? | 05 |
| Barbara Ehrenreich | De achterkant van de Amerikaanse droom | 05 |
| Al Gore | De aanval op de redelijkheid | 07 |
| Noam Chomsky | Mislukte Staten : machtsmisbruik en de aanslag op de democratie | 08 |
| Naomi Wolf | Het einde van Amerika : brief aan een jonge patriot | 08 |
| Tony Judt | Het land is moe : verhandeling over onze ontevredenheid | 10 |
| Thomas Friedman & Michael Mandelbaum | Wat is er mis met Amerika? : hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen | 11 |
| Edward Luce | Amerika in verval | 12 |
| Evita Neefs | Amerika’s destructieve droom : hoe de mythe een nachtmerrie werd | 12 |
| Noam Chomsky | Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht | 17 |
| Naomi Klein | Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben | 17 |
| Joost Smiers | Bittere tranen, goede moed : er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk | 17 |
| Michiko Kakutani | Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump | 18 |
| Casper Thomas | De autoritaire verleiding : over de opmars van de antiliberale wereldorde | 18 |
| Ivo H. Daalder & James M. Lindsay | De lege troon : hoe Amerika afstand doet van zijn rol als wereldleider | 19 |
| Rudi Rotthier | De Verscheurde Staten van Amerika | 19 |
| Ece Temelkuran | Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur | 19 |
| Anne Applebaum | De schemering van de democratie : over de verlokkingen van een autoritair systeem | 20 |
| Masha Gessen | Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie | 20 |
| Sarah Kendzior | Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America | 20 |
Donald Trump
| Donald Trump | Rijk worden : het geheim van zijn succes | 04 |
| Donald Trump | Denk als een miljardair | 05 |
| Charles Groenhuijsen | Donald Trump : ‘Iedereen houdt van mij’ | 15 |
| Charles Groenhuijsen | President Donald Trump : ‘iedereen houdt van mij’ | 16 |
| # | Trumps wereld | 17 |
| Eduard van de Bilt | Donald Trump in het Witte Huis : het leugenachtige presidentschap | 17 |
| Frank Heinen | Donald Trump in het Witte Huis : hoe onvoorspelbaar wordt zijn buitenlandpolitiek? | 17 |
| Michael Kranisch & Marc Fisher | Trump : de waarheid achter zijn ambitie, ego, geld en macht : de definitieve biografie | 17 |
| Anna van den Breemer | Ivanka : de echte first lady | 18 |
| Craig Unger | Het huis Trump, het huis Poetin : hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd | 18 |
| Michael Wolff | Vuur en woede in het Witte Huis van Trump | 18 |
| Bob Woodward | Angst : Trump in het Witte Huis | 18 |
| Jim Acosta | Vijand van het volk | 19 |
| Anoniem | Een waarschuwing : onthullingen van een prominent staflid uit de regering-Trump | 19 |
| Allen Frances | Zijn ze gek geworden? : een psychiatrisch onderzoek naar Donald Trump en zijn aanhang | 19 |
| Michael Wolff | Staat van beleg : Trump onder vuur | 19 |
| Charles Groenhuijsen | Amerika na Donald Trump | 20 |
| Sarah Kendzior | Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America | 20 |
| Mary L. Trump | Te veel en nooit genoeg | 20 |
| Henk Visscher | Gaat Trump opnieuw winnen?, of Trump in Iowa, God in Montana en ‘fake news for all’ | 20 |
| Bob Woodward | Woede | 20 |
Een democratie die onder vuur ligt
| Al Gore | De aanval op de redelijkheid | 07 |
| Naomi Wolf | Het einde van Amerika : brief aan een jonge patriot | 08 |
| Tony Judt | Het land is moe : verhandeling over onze ontevredenheid | 10 |
| Joost Smiers | Bittere tranen, goede moed : er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk | 17 |
| Eduard van de Bilt | De teloorgang van de Amerikaanse democratie : democratieën en bondgenootschappen staan wereldwijd onder druk | 18 |
| Michiko Kakutani | Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump | 18 |
| Casper Thomas | De autoritaire verleiding : over de opmars van de antiliberale wereldorde | 18 |
| Oliver Bullough | Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals | 19 |
| Francis Fukuyama | Identiteit : waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek | 19 |
| Anand Giridharadas | Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen | 19 |
| Ece Temelkuran | Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur | 19 |
| Anne Applebaum | De schemering van de democratie : over de verlokkingen van een autoritair systeem | 20 |
| Masha Gessen | Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie | 20 |
De geschiedenis van de Verenigde Staten (zeer beperkt)
| Maarten van Rossem | De Verenigde Staten in de twintigste eeuw | 01 |
| Matthijs de Ridder | De eeuw van Charlie Chaplin | 17 |
| Antoine Weijzen | Racisme in Amerika : 400 jaar geschiedenis van de rassendiscriminatie | 19 |
| Jill Lepore | Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten | 20 |
| Simon Schama | De ruwe oversteek : Groot-Brittannië, de slavernij en de Amerikaanse Revolutie | 20 |
Journalistieke bespiegelingen
| Barbara Ehrenreich | De achterkant van de Amerikaanse droom | 05 |
| Charles Groenhuijsen | Amerikanen zijn niet gek : over Bush en baseball, misdaad en miljonairs | 05 |
| Twan Huys | Ik ben een New Yorker | 06 |
| Maarten van Rossem | Amerika voor en tegen | 09 |
| Maarten van Rossem | In Amerika | 09 |
| Bert De Vroey | De kleuren van Amerika : spiegel voor Europa | 11 |
| Edward Luce | Amerika in verval | 12 |
| Geert Mak | Reizen zonder John : op zoek naar Amerika | 12 |
| Evita Neefs | Amerika’s destructieve droom : hoe de mythe een nachtmerrie werd | 12 |
| Charles Groenhuijsen | Oh, oh, Amerika : het land dat Obama achterlaat, over billionaires en bedelaars, campagnes en coffeshops, Hillary en homohaat, schaliegas en seks | 15 |
| Frans Verhagen | Begrijp jij Amerika nog? | 18 |
| Hans Klis | Generatie Columbine : opgroeien met school shootings in Amerika | 19 |
| Rudi Rotthier | De Verscheurde Staten van Amerika | 19 |
| Marc Stakenburg | Music trails USA : een muzikale reisgids | 19 |
| Karlijn van Houwelingen | Dit is Amerika : over status, macht en sekse in Trumps macholand | 20 |
| Björn Soenens | De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika | 20 |
Kritiek op de VS
| Jared Diamond | Ondergang : waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? | 05 |
| Noam Chomsky | Mislukte Staten : machtsmisbruik en de aanslag op de democratie | 08 |
| Jonathan Franzen | Vrijheid | 10 |
| Thomas Friedman & Michael Mandelbaum | Wat is er mis met Amerika? : hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen | 11 |
| Noam Chomsky | De essentiële Chomsky | 14 |
| Moisés Naím | Het einde van macht : hoe macht verschuift van directe kamers naar start-ups, van paleizen naar pleinen en van West naar Oost | 15 |
| Dave Eggers | De cirkel | 16 |
| Noam Chomsky | De Chomsky papers | 17 |
| Noam Chomsky | Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht | 17 |
| Naomi Klein | Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben | 17 |
| Pankaj Mishra | Tijd van woede : een geschiedenis van het heden | 17 |
| Bernie Sanders | Onze revolutie : een toekomst om in te geloven | 18 |
| Joseph E. Stiglitz | Winst voor iedereen : progressief kapitalisme in een tijd van onvrede | 19 |
Literaire bespiegelingen
| Bernard-Henri Lévy | Duizelingwekkend Amerika | 07 |
| Joost Zwagerman | Americana 1 | 13 |
| Joost Zwagerman | Americana 2 | 13 |
| Pia de Jong | Flessenpost | 14 |
| Christine Otten | Als ik naar jou kijk, zie ik mezelf : vertellingen vanuit zwart Amerika | 18 |
| Arjen van Veelen | Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS | 18 |
| Pia de Jong | Pia’s Amerika | 19 |
| Joan Didion | De verhalen die we onszelf vertellen : essays over Californië, New York en de vloek van de sixties | 20 |
Barack Obama
| Charles Groenhuijsen | Hoera! Een nieuwe president : over kandidaten en campagnes, dollars en democratie, geheimen en geruchten, leugens en lobbyisten | 07 |
| Barack Obama | Dromen van mijn vader : een autobiografie | 08 |
| Shelby Steele | Barack Obama : waarom iedereen van hem wil houden en wat zijn opkomst betekent | 08 |
| Willem Uylenbroek | Barack Obama, president van de Verenigde Staten | 08 |
| Richard Wolffe | Barack Obama, de kandidaat : van outsider tot president | 10 |
| Twan Huys | De Clintons | 16 |
| Hillary Clinton | What happened | 17 |
Het presidentsschap
| Peter van der Heiden | Weirdo’s in het Witte Huis : Donald J. Trump en zijn zonderlinge voorgangers | 20 |
| Frans Verhagen | Het Amerikaanse presidentschap : het machtigste ambt ter wereld | 20 |
Racisme
| Te-Nehisi Coates | Tussen de wereld en mij | 15 |
| Colson Whitehead | De ondergrondse spoorweg | 16 |
| James Baldwin | Niet door water maar door vuur (1962) | 18 |
| Susan Neiman | Wat we van de Duitsers kunnen leren | 20 |
| Monika Triest | Het andere Amerika : in de schaduw van Trump | 20 |
Relatie van de VS met het buitenland
| Robert D. Kaplan | Het einde van Amerika : een reis naar Amerika’s toekomst | 99 |
| Robert D. Kaplan | Aan de grenzen van het Amerikaanse imperium : reizen met soldaten in het veld | 05 |
| Ronan Farrow | Oorlog tegen vrede : waarom de nieuwste buitenlandpolitiek van Amerika zo gevaarlijk is voor de wereld | 18 |
| Robert D. Kaplan | De terugkeer van de wereld van Marco Polo : oorlog, strategie en westerse belangen in de 21e eeuw | 18 |
| Jude Woodward | Amerika tegen China : de nieuwe koude oorlog? | 18 |
| Ivo H. Daalder & James M. Lindsay | De lege troon : hoe Amerika afstand doet van zijn rol als wereldleider | 19 |
| Madeleine Albright | De hel en andere bestemmingen : memoires 2001-2009 | 20 |
Romans (enkele)
| Margaret Atwood | Het verhaal van de dienstmaagd | 85 |
| Jonathan Franzen | Vrijheid | 10 |
| Dave Eggers | De cirkel | 16 |
| Howard Jacobson | Pussy | 17 |
| Margaret Atwood | De testamenten | 19 |
| Curtis Sittenfeld | Rodham : een roman | 20 |
| John Steinbeck | Ten oosten van Eden (1952) | 20 |
21 must reads
| Margaret Atwood | Het verhaal van de dienstmaagd | 85 |
| Al Gore | De aanval op de redelijkheid | 07 |
| Geert Mak | Reizen zonder John : op zoek naar Amerika | 12 |
| Dave Eggers | De cirkel | 16 |
| Colson Whitehead | De ondergrondse spoorweg | 16 |
| Noam Chomsky | Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht | 17 |
| Naomi Klein | Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben | 17 |
| Matthijs de Ridder | De eeuw van Charlie Chaplin | 17 |
| Michiko Kakutani | Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump | 18 |
| Arjen van Veelen | Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS | 18 |
| Oliver Bullough | Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals | 19 |
| Anand Giridharadas | Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen | 19 |
| Pia de Jong | Pia’s Amerika | 19 |
| Ece Temelkuran | Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur | 19 |
| Joan Didion | De verhalen die we onszelf vertellen : essays over Californië, New York en de vloek van de sixties | 20 |
| Masha Gessen | Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie | 20 |
| Sarah Kendzior | Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America | 20 |
| Jill Lepore | Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten | 20 |
| Susan Neiman | Wat we van de Duitsers kunnen leren | 20 |
| Björn Soenens | De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika | 20 |
| John Steinbeck | Ten oosten van Eden | 20 |
Alle titels (alfabetisch op achternaam auteur)
| # | Trumps wereld | 17 |
| # | Van Rossem in Amerika (dvd) | 09 |
| Jim Acosta | Vijand van het volk | 19 |
| Madeleine Albright | De hel en andere bestemmingen : memoires 2001-2009 | 20 |
| Anoniem | Een waarschuwing : onthullingen van een prominent staflid uit de regering-Trump | 19 |
| Anne Applebaum | De schemering van de democratie : over de verlokkingen van een autoritair systeem | 20 |
| Margaret Atwood | De testamenten | 19 |
| Het verhaal van de dienstmaagd | 85 | |
| James Baldwin | Niet door water maar door vuur (1962) | 18 |
| Eduard van de Bilt | De teloorgang van de Amerikaanse democratie : democratieën en bondgenootschappen staan wereldwijd onder druk | 18 |
| Donald Trump in het Witte Huis : het leugenachtige presidentschap | 17 | |
| Anna van den Breemer | Ivanka : de echte first lady | 18 |
| Oliver Bullough | Moneyland : een zoektocht naar het verborgen geld van de superrijken en de multinationals | 19 |
| Noam Chomsky | De Chomsky papers | 17 |
| De essentiële Chomsky | 14 | |
| Het einde van de Amerikaanse droom : de tien principes voor de concentratie van rijkdom en macht | 17 | |
| Mislukte Staten : machtsmisbruik en de aanslag op de democratie | 08 | |
| Hillary Clinton | What happened | 17 |
| Te-Nehisi Coates | Tussen de wereld en mij | 15 |
| Ivo H. Daalder & James M. Lindsay | De lege troon : hoe Amerika afstand doet van zijn rol als wereldleider | 19 |
| Bert De Vroey | De kleuren van Amerika : spiegel voor Europa | 11 |
| Jared Diamond | Ondergang : waarom zijn sommige beschavingen verdwenen en hoe kan de onze haar ondergang voorkomen? | 05 |
| Joan Didion | De verhalen die we onszelf vertellen : essays over Californië, New York en de vloek van de sixties | 20 |
| Dave Eggers | De cirkel | 16 |
| Barbara Ehrenreich | De achterkant van de Amerikaanse droom | 05 |
| Ronan Farrow | Oorlog tegen vrede : waarom de nieuwste buitenlandpolitiek van Amerika zo gevaarlijk is voor de wereld | 18 |
| Allen Frances | Zijn ze gek geworden? : een psychiatrisch onderzoek naar Donald Trump en zijn aanhang | 19 |
| Jonathan Franzen | Vrijheid | 10 |
| Thomas Friedman & Michael Mandelbaum | Wat is er mis met Amerika? : hoe een supermacht achterop raakte en hoe zij terug kan komen | 11 |
| Francis Fukuyama | Identiteit : waardigheid, ressentiment en identiteitspolitiek | 19 |
| Masha Gessen | Hoe overleef je een autocratie? : Donald Trump en de vernietiging van de Amerikaanse democratie | 20 |
| Anand Giridharadas | Waarom de superrijken de wereld niet zullen veranderen | 19 |
| Al Gore | De aanval op de redelijkheid | 07 |
| Charles Groenhuijsen | Amerika na Donald Trump | 20 |
| Amerikanen zijn niet gek : over Bush en baseball, misdaad en miljonairs | 05 | |
| Donald Trump : ‘Iedereen houdt van mij’ | 15 | |
| Hoera! Een nieuwe president : over kandidaten en campagnes, dollars en democratie, geheimen en geruchten, leugens en lobbyisten | 07 | |
| Oh, oh, Amerika : het land dat Obama achterlaat, over billionaires en bedelaars, campagnes en coffeshops, Hillary en homohaat, schaliegas en seks | 15 | |
| President Donald Trump : ‘iedereen houdt van mij’ | 16 | |
| Peter van der Heiden | Weirdo’s in het Witte Huis : Donald J. Trump en zijn zonderlinge voorgangers | 20 |
| Frank Heinen | Donald Trump in het Witte Huis : hoe onvoorspelbaar wordt zijn buitenlandpolitiek? | 17 |
| Karlijn van Houwelingen | Dit is Amerika : over status, macht en sekse in Trumps macholand | 20 |
| Twan Huys | De Clintons | 16 |
| Ik ben een New Yorker | 06 | |
| Howard Jacobson | Pussy | 17 |
| Pia de Jong | Flessenpost | 14 |
| Pia’s Amerika | 19 | |
| Tony Judt | Het land is moe : verhandeling over onze ontevredenheid | 10 |
| Michiko Kakutani | Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump | 18 |
| Robert D. Kaplan | Aan de grenzen van het Amerikaanse imperium : reizen met soldaten in het veld | 05 |
| De terugkeer van de wereld van Marco Polo : oorlog, strategie en westerse belangen in de 21e eeuw | 18 | |
| Het einde van Amerika : een reis naar Amerika’s toekomst | 99 | |
| Sarah Kendzior | Hiding in plain sight : the invention of Donald Trump and the erosion of America | 20 |
| Naomi Klein | Nee is niet genoeg : tegen Trumps shockpolitiek, voor de wereld die we nodig hebben | 17 |
| Hans Klis | Generatie Columbine : opgroeien met school shootings in Amerika | 19 |
| Michael Kranisch & Marc Fisher | Trump : de waarheid achter zijn ambitie, ego, geld en macht : de definitieve biografie | 17 |
| Jill Lepore | Deze waarheden : een geschiedenis van de Verenigde Staten | 20 |
| Bernard-Henri Lévy | Duizelingwekkend Amerika | 07 |
| Edward Luce | Amerika in verval | 12 |
| Geert Mak | Reizen zonder John : op zoek naar Amerika | 12 |
| Pankaj Mishra | Tijd van woede : een geschiedenis van het heden | 17 |
| Michael Moore | Fahrenheit 11/9 (dvd) | 17 |
| Fahrenheit 9/11 (dvd) | 04 | |
| Moisés Naím | Het einde van macht : hoe macht verschuift van directe kamers naar start-ups, van paleizen naar pleinen en van West naar Oost | 15 |
| Evita Neefs | Amerika’s destructieve droom : hoe de mythe een nachtmerrie werd | 12 |
| Susan Neiman | Wat we van de Duitsers kunnen leren | 20 |
| Barack Obama | Dromen van mijn vader : een autobiografie | 08 |
| Christine Otten | Als ik naar jou kijk, zie ik mezelf : vertellingen vanuit zwart Amerika | 18 |
| Matthijs de Ridder | De eeuw van Charlie Chaplin | 17 |
| Maarten van Rossem | Amerika voor en tegen | 09 |
| De Verenigde Staten in de twintigste eeuw | 01 | |
| In Amerika | 09 | |
| Rudi Rotthier | De Verscheurde Staten van Amerika | 19 |
| Bernie Sanders | Onze revolutie : een toekomst om in te geloven | 18 |
| Simon Schama | De ruwe oversteek : Groot-Brittannië, de slavernij en de Amerikaanse Revolutie | 20 |
| Curtis Sittenfeld | Rodham : een roman | 20 |
| Joost Smiers | Bittere tranen, goede moed : er is meer aan de horizon dan Trump en dat is pas écht gevaarlijk | 17 |
| Björn Soenens | De lengte van een oceaan : stemmen en stemmingen in Amerika | 20 |
| Marc Stakenburg | Music trails USA : een muzikale reisgids | 19 |
| Shelby Steele | Barack Obama : waarom iedereen van hem wil houden en wat zijn opkomst betekent | 08 |
| John Steinbeck | Ten oosten van Eden | 20 |
| Joseph E. Stiglitz | Winst voor iedereen : progressief kapitalisme in een tijd van onvrede | 19 |
| Ece Temelkuran | Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur | 19 |
| Casper Thomas | De autoritaire verleiding : over de opmars van de antiliberale wereldorde | 18 |
| Monika Triest | Het andere Amerika : in de schaduw van Trump | 20 |
| Donald Trump | Denk als een miljardair | 05 |
| Rijk worden : het geheim van zijn succes | 04 | |
| Mary L. Trump | Te veel en nooit genoeg | 20 |
| Craig Unger | Het huis Trump, het huis Poetin : hoe na jarenlange infiltratie een Russische pion president van Amerika werd | 18 |
| Willem Uylenbroek | Barack Obama, president van de Verenigde Staten | 08 |
| Arjen van Veelen | Amerikanen lopen niet : leven in het hart van de VS | 18 |
| Frans Verhagen | Begrijp jij Amerika nog? | 18 |
| Frans Verhagen | Het Amerikaanse presidentschap : het machtigste ambt ter wereld | 20 |
| Henk Visscher | Gaat Trump opnieuw winnen?, of Trump in Iowa, God in Montana en ‘fake news for all’ | 20 |
| Antoine Weijzen | Racisme in Amerika : 400 jaar geschiedenis van de rassendiscriminatie | 19 |
| Colson Whitehead | De ondergrondse spoorweg | 16 |
| Naomi Wolf | Het einde van Amerika : brief aan een jonge patriot | 08 |
| Michael Wolff | Staat van beleg : Trump onder vuur | 19 |
| Vuur en woede in het Witte Huis van Trump | 18 | |
| Richard Wolffe | Barack Obama, de kandidaat : van outsider tot president | 10 |
| Bob Woodward | Angst : Trump in het Witte Huis | 18 |
| Woede | 20 | |
| Jude Woodward | Amerika tegen China : de nieuwe koude oorlog? | 18 |
| Joost Zwagerman | Americana 1 | 13 |
| Americana 2 | 13 |
(maandag 19 oktober 2020)
Hans van Duijnhoven
Aanvulling dinsdag 20 oktober
Vandaag maakten we opnames voor twee filmpjes. Die staan vanaf zondag 25 oktober online. Vanavond kwam ik in twee verschillende kranten twee boeken tegen die prima in dit artikel hadden gepast.
Maar that’s life. Een collectie is nooit klaar, af. Er zal altijd iets aan ontbreken en/of aan toegevoegd kunnen worden.
In het Brabants Dagblad kreeg vandaag Eric Janse de Jonge, oud-gedeputeerde in de provincie Noord Brabant, de gelegenheid om in een opiniestuk de aandacht te vestigen op on-democratische tendensen in de VS.
Hij is ook de auteur van het onlangs verschenen boek Macht en tegenmacht in Amerika : de stand van de rechtsstaat en democratie in de VS. Het artikel kreeg de voor zichzelf sprekende kop: Bedreigt Trump de democratie en de rechtsstaat? (20 oktober 2020).
Het vraagteken kan wat hem betreft weggelaten worden!
Vraag me wel af hoe meneer Janse de Jonge denkt over de steun die zijn partij gaf aan het bestuursakkoord in de provincie Noord Brabant.
En in het Financieele Dagblad van zaterdag 17 oktober werd kort de aandacht gevestigd op een nieuw boek van Volkskrant-journalist Michael Persson: Amerikaanse toestanden : berichten uit een gebroken land (uitgeverij Balans). !!!
The time is now, twee filmpjes
Op dinsdag 19 oktober maakte ik met collega Peter van der Wijst een filmpje waarin ik enkele titels nader toelicht. Deze opnames worden over twee filmpjes ‘uitgesmeerd’.
Hans van Duijnhoven
Aanvulling zaterdag 24 oktober 2020 – There is no time
Vandaag viel me te binnen dat het vijfde liedje van zijn New York-cd verdacht veel lijkt op The time is now – de noemer waaronder we de filmpjes en artikelen ‘brengen.
Niet alleen lijken ze qua titel op elkaar, maar uit beiden spreekt eenzelfde urgentie en zorg. Alleen had Lou Reed dat veel eerder in de gaten, in 1989. Ruim dertig jaar geleden. Het bevat evenals Strawman veel gitaargeweld. Maar het gaat (natuurlijk) om de lyrics. Het is (momenteel) geen tijd voor feestjes, om handen te schudden, geen bandjes, geen optimisme, voor (zelf)bedankjes, slimme praatjes et cetera. Het gaat maar door. Geen tijd om de signs of the times te negeren.
https://www.youtube-nocookie.com/embed/ygNAnIG8g_E
This is no time for Celebration
this is no time for Shaking Heads
This is no time for Backslapping
this is no time for Marching Bands
This is no time for Optimism
this is no time for Endless Thought
This is no time for my country Right or Wrong
remember what that brought
There is no time
there is no time
There is no time
there is no time
Twee filmpjes
