Delpher en Homo puppy

Kort nadat ik een lang artikel over mensbeelden (Homo sapiens, Homo economicus, Homo dignus) op deze site had geplaatst, maakte de Koninklijke Bibliotheek via een tweet bekend dat aan ‘hun’ Delpher (Platform digitale publicaties) een groot aantal full text bestanden waren toegevoegd.

Ze formuleren het als volgt:
Delpher biedt voor iedereen de originele teksten uit meer dan ruim 1,3 miljoen kranten, 4,4 miljoen tijdschriftpagina’s en meer dan 500.000 boeken van de 15de tot de 21ste eeuw. In het totaal vindt u in Delpher meer dan 100 miljoen pagina’s en dit aanbod zal de komende jaren alleen maar groeien.

Prima. Mooi dat oude bronnen digitaal beschikbaar worden gemaakt.

“Maar, alles staat toch op het net!?”
Wellicht is het voor u een verrassing om te horen dat veel informatie nog steeds niet op ‘het net’ staat. Maar dit is inderdaad het geval! Heel veel informatie is daar nog steeds niet te vinden. En ik constateer de laatste tijd dat (ook steeds vaker) informatie achter betaalmuren wordt geplaatst.

Het is derhalve een illusie om te denken dat als je googlet je ‘alles’ kunt vinden. Ten eerste is dat (al) niet waar, omdat het maar de vraag is of Google en andere zoekmachines jou de meest relevante bronnen voorschotelen. Vaak is het een educated guess. Ze doen een poging. Zelflerende algoritmes ‘bepalen’ op basis van door jezelf aangeleverde ‘gewoonten’ en (zoek)gedrag wat je zien krijgt. Google denkt je te kennen, maar dat is maar zeer de vraag.

En ten tweede staat veel informatie domweg niet op het internet. Zit verborgen in archieven, bibliotheken, musea, onderzoeksinstellingen. Ligt op papier of anderszins ergens te verstoffen. Dat is jammer, maar in de praktijk valt er mee te leven.

Delpher
Deze inleiding is bedoeld om u attent te maken op Delpher, een fantastische site. Als u tenminste op zoek bent naar Nederlandse artikelen, die soms al decennia geleden zijn gepubliceerd. Als u zichzelf wel eens de vraag stelt hoe in 1863, 1912 of 1956 geschreven (en dus waarschijnlijk gedacht) werd over…

Delpher bestaat al jaren en er wordt dagelijks content aan toegevoegd. Kern is dat alle artikelen worden gescand en machineleesbaar gemaakt; waardoor er op alle woorden gezocht kan worden.

Mijn stelling is dat iedere burger op zeker moment een reden kan bedenken om gebruik te maken van Delpher. Om ‘iets’ na te gaan. Voor werk, een feestje, quiz, heemkundekring et cetera.

Snuif de tijdgeest van de jaren tien van de twintigste eeuw op. Of krijg een beeld van hoe in de jaren dertig over voetbalwedstrijden werd geschreven. Hoe het ook al weer zat met de opa van de broer van je aangetrouwde ome Piet.

Mensbeelden
In het artikel Homo sapiens, Homo economicus, Homo dignus gaat het over mensbeelden. Oftewel: hoe door de tijd heen uiteenlopende denkers en schrijvers adjectieven hebben bedacht om achter het woord homo (mens) te plakken.

Denk aan Homo ludens (van Johan Huizinga – de spelende mens) of Homo insipiens (de domme mens van Ortéga y Gasset). Voor dat artikel heb ik ruim tachtig varianten op een rij gezet (klik hier voor de pdf). 

Een kleine steekproef
Ik doorzocht Delpher vorige week donderdag – 29 augustus 2019 – en werd aangenaam verrast door wat ik daar aantrof.

Maar de échte verrassing zat aan het eind van die dag toen tijdens een try-out, van een lezing die op dinsdag 17 september in De Lievekamp in Oss gehouden zal worden, Rutger Bregman met een ander, uniek, nog nooit eerder gebruikt mensbeeld kwam aanzetten: Homo puppy.

Een artikel over die aankomende lezing, toen alleen de titel van dat ongeschreven boek bekend was en we hem voor een lezing vast konden leggen: Rutger Bregman’s Next idea: De meeste mensen deugen (februari 2019)

Die Homo puppy komt verderop in dit stuk-je aan de orde.

Een uurtje spitten in Delpher
Belangrijk is in dit verband dat u gebruik maakt van ” “. Plaats de zoekterm die u zoekt tussen twee dubbele aanhalingstekens. Zoekt u slechts op één woord, dan is dit natuurlijk niet nodig.

Delpher verwijst per zoekvraag naar zes soorten bronnen: Boeken basiscollectie, Boeken Googlecollectie, Krantenartikelen, Externe krantenpagina’s, Tijdschriften en Radiobulletins.

Voor dit onderzoek focuste ik vooral op krantenartikelen en een klein beetje op tijdschriften. Boeken Googlecollectie verwijst naar boeken die door Google zijn gedigitaliseerd en full text op internet zijn gezet. Het gaat vaak om erg oude teksten. De meeste kranten- en tijdschriftartikelen dateren uit de twintigste eeuw, met af en toe ook artikelen uit de achttiende en de negentiende eeuw. Veel kranten en tijdschriften bestaan inmiddels niet meer.

Bekendste mensbeelden in ‘Delpher’-kranten, een top tien
Mensbeeld – Omschrijving – Aantal krantenartikelen – (oudste artikel)
Homo ludens – de spelende mens – 1156 – (1938)
Homo economicus – de economische mens – 414 (1899)
Homo faber – de werkende mens – 241 (1909)
Homo politicus – de politieke mens – 214 (1921)
Homo universalis – de universele mens – 160 (1921)
Homo sovieticus – de sovjet-mens – 70 – (1954)
Homo religiosus – de godsdienstige mens-  45 – (1926)
Homo viator – de godzoekende mens – 19 – (1892)
Homo mendax – de liegende mens – 18 – (1859)
Homo duplex de tweevoudige mens – 12 – (1863)

Toelichting
Logisch dat Homo ludens het vaakst voorkomt. Van alle homo’s van de lijst is dit namelijk de enige waarvan zeker is dat die door een Nederlander is bedacht. Kort voor het begin van de Tweede Wereldoorlog, door historicus Johan Huizinga. Het woord is sindsdien – zoals dat tegenwoordig heet – viral gegaan: wereldwijd.

De tweede – Homo economicus – is ook geen verrassing. Dat begrip wordt de laatste jaren steeds vaker, door zeer uiteenlopende mensen genoemd. Die Homo economicus zit echter wel in ‘zijn’ of ‘haar’ nadagen. In het verdomhoekje. Steeds meer denkers, schrijvers en wetenschappers betwisten dat de mens (vooral of alleen) een Homo economicus is.

Veel deskundigen neigen er steeds meer naar dat in ons drie ‘machten’ als het ware om de ‘overheersing’ strijden. Ons vermogen om logisch, rationeel te denken (zeg: Homo economicus); onze dierlijke instincten (Homo biologicus) en het feit dat we allemaal geneigd zijn om sociaal gedrag te vertonen (Homo sociologicus).

Vooral economen en mensen die beleidsmakers aansturen en adviseren hebben decennialang de nadruk gelegd op dat rationele aspect van de mens. Ze komen tot ‘inkeer’ en begrijpen dat dit slechts een deel van de werkelijkheid is.

De derde – Homo faber – is ook een internationaal begrip geworden; zeker na de publicatie van de roman Homo faber van Max Frisch in 1957.

Mensbeelden die genoemd worden in ‘Delpher’-kranten, gerangschikt op jaartal (42 stuks)
Mensbeeld – Omschrijving – Aantal artikelen (jaartal oudste artikel)
natura – de natuurlijke mens – 3 – (1778)
mendax – de liegende mens – 18 – (1859)
duplex – de tweevoudige mens – 12 – (1863)
ferox -de woeste mens – 1 – (1875)
viator – de godzoekende mens – 19 – (1892)
economicus – de economische mens-  414 – (1899)
insipiens – de domme mens –  9 – (1901)
faber – de werkende mens – 241 – (1909)
superior – de superieure mens – 2 – (1911)
politicus – de politieke mens – 214 – (1921)
universalis – de universele mens – 160 – (1921)
religiosus – de godsdienstige mens – 45 – (1926)
humanus – de humane mens – 6 – (1933)
ethicus – de ethische mens – 4 – (1935)
laborans – de werkende mens – 3 (1936)
ludens – de spelende mens – 1156 (1938)
animalis – de bezielde mens – 2 – (1938)
patiens – de lijdende mens – 5 – (1940)
sentimentalis – de sentimentele mens – 3 – (1941)
imitans – de nadoende mens – 1 (1941)
sovieticus – de sovjet-mens – 70 – (1954)
ridens – de lachende mens – 1 – (1954)
biologicus – de biologische mens – 2 – (1958)
technologicus – de technologische mens – 1 – (1958)
socius – de sociale mens – 3 – (1961)
domesticus – de huiselijke mens – 2 – (1962)
aestheticus – de esthetische mens – 4 – (1963)
sexualis – de sexuele mens – 5 – (1964)
sociologicus – de sociologische mens – 10 – (1965)
creator – de scheppende mens 6 – (1966)
absconditus – de ondoorgrondelijke mens – 1 – (1970)
clausus – de opgesloten mens – 4 – (1973)
hierarchicus – de gerangschikte mens – 3 – (1973)
ecologicus – de ecologische mens – 2 – (1973)
educandus – de leergierige mens – 1 – (1979)
adorans – de bewonderende mens  -1 – (1983)
falsus – de valse mens – 8 – (1986)
demens – de krankzinnige mens – 1 – (1987)
grammaticus – de grammaticale mens – 6 – (1989)
juridicus – de voor zijn recht opkomende mens – 1 – (1991)
symbolicus – de symbolische mens – 1 – (1995)

Toelichting
Het oudste mensbeeld in deze lijst komt uit de achttiende eeuw: Homo natura, de natuurlijke mens. Blijkbaar was er toen ook al iemand die zich realiseerde dat de mens deel uit maakt van ‘de natuur’ (en er daarom wellicht niet bovenstond). Verlichtingsdenken?

En in de negentiende eeuw gingen sommige schrijvers er van uit dat de mens (af en toe) liegt – Homo mendax – en, een belangrijk inzicht, twee kanten heeft (Homo duplex). Misschien dacht de auteur aan dr. Jekyl and mr. Hyde. Alhoewel, dat boek van Stevenson verscheen pas in 1886.

Opmerkelijk is wel dat al in 1899 iemand schreef over (de) Homo economicus, de economische mens die geacht werd en wordt om rationeel voors en tegens af te wegen en vooral te streven naar voordeeltjes die hemzelf ten goede komen.

Een mooi mensbeeld is ook Homo viator (de godzoekende mens – Yuval Noah Harari knikt instemmend).

En Klaas van Egmond zal verrast opveren als hij constateert dat Homo universalis (de titel van zijn onlangs verschenen boek) sinds 1921 al vaak is gebruikt. Logisch want deze benaming gaat terug naar de Renaissance (uomo universale), Leonardo da Vinci en Leon Batiste Alberti.

Mensbeelden die in de ‘Delpher’-kranten niet voorkomen (41 x)
absurdus – de absurde mens
amans – de liefhebbende mens
ambitiosus – de eerzuchtige mens
avarus – de hebzuchtige mens
combinans – de combinerende mens
conservator – de behoudende mens
consumericus – de consumerende mens
contaminatus – de verontreinigende mens
cooperativus – de samenwerkende mens
degeneratus – de ontaarde mens
deus – de goddelijke mens
dignus – de waardige mens
discens – de lerende mens
documentator – de documenterende mens
equalis – de gelijke mens
excentricus – de bescheiden mens
generosos – de gulle mens
geographicus – de geografische mens
hypocritus – de schijnheilige mens
ignorans – de onwetende mens
inermis – de weerloze mens
interneticus – de internetgebruikende mens
investigans – de onderzoekende mens
logicus – de redenerende mens
loquax – de praatzieke mens
loquens – de sprekende mens
mediaticus – de mediagebruikende mens
metaphysicus – de metafysische mens
narrans – de verhalende mens
necans – de dodende mens
neophilus – de ontdekkende mens
neophobus – de ontdekkende mens
parochius – de groepsmens
philosophicus – de filosofische mens
pictor – de schilderende mens
poetica – de poëtische mens
reciprocans – de wederkerige mens
sacer – de heilige mens
sanguinis – de bloeddorstige mens
sciens – de kennende mens
utopicus – de utopische mens

Toelichting
Logisch dat Homo interneticus niet wordt genoemd.

Dat gaat niet op voor Homo avarus (de gierige mens), Homo cooperativus (de samenwerkende mens), Homo excentricus (de bescheiden mens), Homo hypocritus (de schijnheilige mens) of Homo ignorans (de onwetende mens). Dat zijn allemaal – min of meer negatieve – neigingen van de mens; die van alle tijden lijken.

Maar positieve mensbeelden als Homo narrans (de verhalende mens) of Homo amans (de liefhebbende mens) worden in de ‘Delpher’-kranten ook niet gebruikt.

Mensbeelden die genoemd worden in een ‘Delpher’-tijdschrift, maar niet in een ‘Delpher’-krant
sacer – de heilige mens – 6 – (1896)
deus – de goddelijke mens – 4 – (1865)
logicus – de redenerende mens – 2 – (1939)
loquax – de praatzieke mens – 2  – (1909)
loquens – de sprekende mens – 2 – (1940)
absurdus – de absurde mens – 1 – (?)
dignus – de waardige mens – 1 – (1938)
geographicus – de geografische mens – 1 – (1931)
metaphysicus – de metafysische mens – 1 – (1967)
philosophicus – de filosofische mens – 1 – (1956)

Uit: Waarheid in liefde; een godgeleerd tijdschrift voor beschaafde christenen, 1865Toelichting
Homo deus werd reeds in 1896 gebezigd, ruim honderd jaar voor het nu al bijna klassieke boek van de Israelische historicus Yuval Noah Harari.

Ook Homo dignus komt voorbij, één keer (in 1938). Toeval.

Deze Homo dignus staat los van het boek De onvolkomenheid van de mens & het streven naar perfectie, waarin vijf schrijvers voor een ander mensbeeld pleiten.

Homo dignus, de waardige mens, als voorbeeld voor de mens waarin innerlijk drie andere mensbeelden als het ware dagelijks om ‘de macht’ strijden: Homo economicus (het rationele denken), Homo biologicus (zeg onze dierlijke instincten) en Homo sociologicus (onze aangeboren neiging om als mens samen te willen werken).

Homo puppy
Historicus Rutger Bregman moet zich op zeker moment tijdens het schrijven van zijn nieuwe boek hebben gerealiseerd dat hij bezig was met mensbeelden. Beter: een oud, en in zijn ogen ‘versleten’, mensbeeld kon als het ware beter ‘ingeruild’ worden voor een ander. Een mensbeeld dat bij zijn optimistische aard aansluit.

Bij hem is het spreekwoordelijke glas water altijd half vol. Hij moet weinig hebben van mensen die er zonder veel na te denken van uit gaan dat de meeste mensen niet deugen en daarom in de gaten gehouden moeten worden. Sterker: hij laat zien dat onze samenleving ‘vergeven’ is van mensen die anderen (moeten) controleren en vaak hinderlijk voor de voeten lopen.

Een blije hippie?
Zijn recent verschenen De meeste mensen deugen : een nieuwe geschiedenis van de mens is één lang pleidooi om van het positieve in de (meeste) mensen uit te gaan. Niet op een blije, hippie-achtige manier waarbij we geloven dat iedereen altijd deugt en ‘het goede’ zal doen. Integendeel, hij laat regelmatig weten dat hij geen gekke Henkie is. We moeten niet naïef zijn.

Hij weet wel dat mensen domweg soms fouten maken. Bewust maar (wellicht veel) vaker onbewust. We worden als mens door onze innerlijke Homo biologicus en/of Homo sociologicus meegesleept. Dan parkeren we tijdelijk ons verstand – die Homo economicus – en gaan we mee met anderen. Met de beste bedoelingen.

De Homo puppy is niet alleen buitengewoon sociaal, maar kan ook uitzonderlijk wreed zijn. (De meeste mensen deugen, pagina 105)

Empathie heeft ook nadelen
Hij beschrijft omstandig het verschil tussen empathie en compassie. Empathie lijkt mooi. Een nastrevenswaardig menselijk vermogen, maar hij waarschuwt dat deze neiging zich vooral uitstrekt naar mensen die op ons lijken, dan wel nabij staan.

Empathie kan er ook toe leiden dat we, om de goede vrede te bewaren, niet ingaan tegen mensen om ons heen. Die ‘dingen’ voorstellen waar we eigenlijk wars van zijn. Keurige Duiters waren in de tijd dat Hitler de macht zocht, bijvoorbeeld te lief (laf, ‘slecht’?) om daar tegen in te gaan.

Compassie is empathie voor vreemden. Veel moeilijker, maar voor mensen ‘die deugen’ wellicht meer nastrevenswaardig.

Rondtrekkende jagers en verzamelaars hadden nog een relaxed lidmaatschapsbeleid gehad. Je kwam steeds nieuwe mensen tegen en kon je eenvoudig aansluiten bij een andere groep. Dorpelingen daarentegen raakten op zichzelf gericht, en op hun bezittingen. De Homo puppy veranderde van kosmopoliet in xenofoob. (De meeste mensen deugen, pagina 135)

Homo puppy
In zijn dikke boek (500+ pagina’s) stipt Rutger kort Homo economicus, Homo cooperans en Homo stupidis aan.

En natuurlijk Homo sapiens, maar dat is geen mensbeeld maar een soortnaam voor een van de tientallen miljoenen soorten die op deze wereld leven, dan wel zijn uitgestorven.

That’s all, maar de geest van veel hier opgesomde mensbeelden (tachtig plus) zit wel degelijk in zijn boek.

Rutger Bregman weet dat de mens een vat vol tegenstrijdigheden is. Positieve en negatieve neigingen vechten doorlopend met elkaar om ‘de macht’. Toch gelooft hij dat de meesten van ons naar ‘het goede’ neigen. Dat heeft te maken met dat door hem bedachte woord: Homo puppy.

Het antwoord is heel dubbel. De Homo puppy is een door en door paradoxaal wezen. (De meeste mensen deugen, pagina 296)

Als historicus die boeken en artikelen uit heel diverse wetenschapsgebieden leest heeft hij kennis van inzichten die de laatste jaren over ‘de mens’ zijn gedaan.

Langzaamaan kantelt het beeld dat de rondtrekkende, niet aan een dorp gebonden ‘oermens’ het slecht had en dat het voor Homo sapiens pas beter werd toen we ons als boer gingen vestigen. Toen vonden we landbouw uit, gingen we huizen bouwen, dieren domesticeren, werden wegen aangelegd, ontstonden diverse beroepen, kwam rechtspraak op gang et cetera.

Rutger toont in commissie aan dat er aan het ontstaan van dorpen en steden nadelen zaten. Infectieziektes, langere werkdagen, het ontstaan van elites die waarde naar zich toe trokken, geloof in niet bestaande goden et cetera. Daarvoor, op de steppen en in de bossen, was het leven waarschijnlijk gemakkelijker. Nadat je voor de rest van de dag je kostje bij elkaar had gescharreld, was je vrij om ‘leuke dingen’ te gaan doen. Er hoefde niet geshopt te worden. je had geen verlangens naar spullen, die je best kunt missen.

Domesticeren en de neanderthaler
Rutger betoogt – zich baserend op recent onderzoek – dat de boeren er niet alleen in slaagden dieren te domesticeren. De wolf werd hond, de tijger kat en het oerrund werd een melk- en vleesgevende koe.

Die vroege Homo sapiens domesticeeerde als het ware ook zichzelf. Dat verklaart waarom van de circa tweehonderd (!) mensensoorten die ooit hebben geleefd er nu nog slechts één over is, nl. Homo sapiens.

Citaat: Het is waarschijnlijker dat mensen beter bestand waren tegen het barre klimaat van de laatste ijstijd (die geologen dateren van ongeveer 115.000 tot 15.000 jaar geleden), omdat we beter samenwerkten. (De meeste mensen deugen, pagina 100)

Hij noemt als voorbeeld de Homo neanderthalensis. Die was slimmer dan de mens (want had meer hersenmassa/volume) maar ging als soort toch voor de bijl. Uitgestorven.

De hypothese die nu door veel wetenschappers wordt gedeeld is dat de mens boven kon komen drijven omdat we generatie na generatie de voorkeur gaven aan ‘aardige’, gezeggelijke mensen. Die kregen meer nakomelingen en door de tijd heen werden de ‘lompe’ manieren van Homo sapiens er als het ware ‘uitgefokt’.

Het grote voordeel van aardige (deugende) mensen is dat die beter kunnen samenwerken. Belangrijk voor een zwak wezen als Homo sapiens. Door zelfdomesticatie werden we tot een Homo puppy. Speels, aardig en continu op zoek naar bevestiging van het baasje, dan wel de ander.

Citaat: Eigenlijk hebben we het hier – en vergeef me als ik nu wat hoogdravend klink – over de essentie van de menselijke conditie. De Homo puppy is een antenne die zich voortdurend op anderen afstemt.  (De meeste mensen deugen, pagina 315)

Alex Brenninkmeijer, bedacht de zin ‘De meeste mensen deugen’Een verhaal en een nieuw begrip
Rutger Bregman weet als geen ander dat zijn boek een nieuw verhaal is.

Uit allerlei hoeken en gaten schraapt hij legoblokjes informatie bij elkaar, en bouwt een nieuwe constructie. Vol elementen die toehoorders zullen herkennen, maar door er zijn visie op los te laten ontstaat een andere kijk op de werkelijkheid. En is het een pleidooi om anders naar de werkelijkheid te kijken.

Met collega-historicus Yuval Noah Harari (van Sapiens, Homo deus en 21 lessen voor de 21ste eeuw) weet hij hoe belangrijk verhalen voor samenlevingen zijn. Verhalen houden om te beginnen samenlevingen bij elkaar, maar nieuwe, andere verhalen kunnen ook aan het begin staan van (noodzakelijke) koerswendingen. 

Zijn De meeste mensen deugen is zo’n verhaal. Bedoeld om ons na te laten denken over een ander mensbeeld. Een optimistischer mensbeeld, dat de plaats in neemt van andere, min of meer versleten mensbeelden.

Realiseer dat we gemiddeld genomen het beste met elkaar voor hebben. Ben niet te naief, want we zullen regelmatig domme dingen blijven doen, maar grosso modo moeten we er maar van uit gaan dat de meeste mensen deugen. En daar onze samenleving op aan gaan passen.

De titel: De meeste mensen deugen
Rutger Bregman is als lezer een veelvraat. Hij heeft ooit gezegd zich suf te hebben gelezen. Ook zal hij de eerste zijn om toe te geven dat de ideeën die hij naar voren brengt ‘gejat’ zijn.

Hij heeft het idee van het basisinkomen niet bedacht, noch is hij de eerste die stelt dat de mens deugt.

Zeker is wel dat hij het stof van weggezakte ideeën wegblaast, die integreert in zijn eigen kijk op de werkelijkheid en er prachtige artikelen en boeken van maakt. Nieuwe verhalen. Next ideas.

Zelfs de titel van zijn nieuwste boek heeft hij niet zelf bedacht. Op pagina 476 zegt hij daarover in het dankwoord:

De uitspraak ‘De meeste mensen deugen’ werd in 2012 gedaan door de Nationale ombudsman Alex Brenninkmeijer.

Alex Brenninkmeijer is die uiterst kritische man die al jarenlang hetzelfde zegt: té veel beleidsmakers en politici gaan uit van het slechte in de mens en wensen niet te accepteren dat veel burgers in de problemen komen door pech of onhandig gedrag.

Het gros van die mensen verdient niet dat overheden, bedrijven, organisaties en instellingen zich vaak zo bot tegenover hun ‘misdragingen’ opstellen. Betoon was meer compassie!

Het toeval wil dat van Alex Brenninkmeijer begin dit jaar een boek verscheen, dat bijna naadloos aansluit bij het betoog van Rutger Bregman, en onze zoektocht naar een ander, positiever mensbeeld.

In Moreel leiderschap onderscheidt hij drie begrippen, waardoor Homo sapiens geleid wordt: logos, pathos en ethos. Hij constateert terecht dat té veel hogere machten ervan uitgaan dat burgers vooral bezig zijn met logos, terwijl die andere twee evenzo op de achtergrond altijd aanwezig zijn en hun invloed op ons uitoefenen.

Twee artikelen: Moreel leiderschap. Het ethos geeft als het erop aankomt de doorslag (januari 2019) en Hoe komt het toch dat de consument in ons alles ruïneert, verwoest, platbrandt, sloopt en te gronde richt wat de burger en de onderzoeker in ons dierbaar is? (augustus 2019)

Delpher, tot slot
Zoek je binnen Delpher met “de meeste mensen deugen” dan levert dat drie treffers op. Het toeval wil dat de oudste afkomstig is uit Eilanden-nieuws : Christelijk streekblad op gereformeerde kring.

Hé! Rutger Bregman is geboren in de provincie Zeeland, waar zijn vader als dominee werkte. Later verhuisde het gezin naar een minder strenge protestants-christelijke omgeving. Opmerkelijk is vooral de quote uit dat weekblad (12 mei 1956).

De volledige zin is: “De meeste mensen deugen niet, maar je oom wel, ja hoor, je oom Roel wel,” Vooral het woordje niet is belangrijk.

Gereformeerden gaan er bijna per definitie van uit dat de mens niet kan deugen. Niet de meeste mensen, nee: alle mensen deugen niet. En twee generaties later komt een afgedreven zoon (want hij noemt zich inmiddels atheïst) met de stelling dat de meeste mensen (wel) deugen. Het artikel heeft als titel Eb en vloed : het leven van Lien van Doorn en is geschreven door Han Gerhart.

Delpher verwijst ook naar dit artikel, uit de PZC van 21 maart 2013

Ontnuchteringsjaren
Zeker is dat ‘Homo puppy’ de boeken in zal gaan als een bedenksel van Rutger Bregman. Ik zag vanmorgen dat dit inmiddels al door iemand op zijn Wikipedia-lemma is aangepast. Leuk.

Ruim voor de crisis bedachten we voor het jaarthema 2006-2007 het woord ‘ontnuchteringsjaren‘. Daarvoor bestond het woord niet. Ik constateer vandaag dat het niet in Delpher voorkomt. Is kortom niet aangeslagen, blijven ‘hangen’.

Toch denk ik dat we het woord ontnuchteringsjaren ook op onze tijd zouden kunnen plakken. Dat we tot de ontnuchterende conclusie (moeten) komen dat we veel dingen, die we nu nog normaal vinden, om allerlei redenen zullen moeten gaan aanpassen, dan wel er afstand van nemen. Een ander woord dat hier mee samenhangt is ‘schaamte’, voorafgegaan door een ander woord.

Stuff voor deugende én ondeugende mensen.

“Go, fikkie, go!”

Aanvulling 9 september 2019
Rutger Bregman las voor De meeste mensen (zoals gewoonlijk) veel artikelen en boeken.

In de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken zijn ruim dertig Nederlandstalige boeken opgenomen. Klik hier voor deze lijst (een pdf)

Aanvulling 12 september 2019
Vandaag vond ik een artikel op een blog van Marian De Kleermaeker, waarin ze het (als eerste?) over (de) Homo puppy heeft. Met een plaatje dat ook in het boek van Rutgher Bregman terecht is gekomen. Artikel: Spelende vrouw, wat heb je nu geleerd? (januari 2019)

Citaat 603 (woensdag 4 september 2019)
Homepage Citaten 2019