Ik kan het ook niet helpen, maar tijdens een van mijn laatste bezoeken als bibliothecaris bij Derijks boeken in Oss viel mijn oog op een boek waarvan ik niet had verwacht dat het vertaald was.
Ik kende de schrijfster – Michiko Kakutani – van Het einde van de waarheid : over leugens in het tijdperk van Trump, dat in 2018 bij (het) Spectrum verscheen. Een zeer kritisch boek over onze democratische wereld en hoe uiteenlopende (tech-)krachten daar niet bepaald positief op in beuken.
Kort voor dat bezoek had ik in (de) NRC een column van Michel Krielaars gelezen (met een kop die me wel aansprak én van harte onderschrijf én herken: Je kunt wel merken welke Nederlandse politici geen boeken lezen), waarin hij haar nieuwste boek meenam en zeer positief aanbeval. Ik had echter de indruk dat hij de Engelse editie besprak, en geen idee dat hij het over de vertaling had. Sterker: petje af voor Spectrum, die het wel had gedaan. En hoe. Inderdaad, een fraai boek: Ex Libris : 100+ boeken om te lezen en te herlezen. Hieronder een lang citaat uit de column van Michel Krielaars.
Misschien ben ik daarom wel zo onder de indruk van het nieuwe boek van Michiko Kakutani, omdat zij het niet in haar hoofd zou halen om vertalen aan identiteitspolitiek te koppelen. In het fraai geïllustreerde Ex Libris. 100+boeken om te lezen en herlezen betuigt de voormalige chef Boeken van The New York Times haar liefde voor haar favoriete schrijvers. Het levert 300 bladzijden gevarieerd leesgenot op, dat ik iedereen kan aanraden die een beter inzicht wil verwerven in zowel het wezen van de mens als van de wereld.
Als je Ex Libris uit hebt, begrijp je niet waarom er nog mensen zijn die niet lezen. Zoals je tegelijkertijd beseft waarom veel Nederlandse politici, die nooit lezen, vaak zo slecht spreken en krom redeneren. Ook laat Kakutani, de dochter van arme Japanse immigranten, zien waarom een mooi boek empathie kan wekken voor andere werelden en, Jean Rhys citerend, ‘immigranten van ons allen’ maakt.
Natuurlijk behandelt ze Homerus, Borges, Flaubert, Orwell, García Márquez, Hannah Arendt en Nabokov. Maar ze is op haar best als ze het over Amerikanen heeft, zoals Martin Luther King, Muhammad Ali, Lincoln, Saul Bellow, Philip Roth, Sherwood Anderson, Thomas Pynchon, Herman Melville, Toni Morrison, Don DeLillo, Colson Whitehead en Marilynne Robinson. Om de simpele reden dat ze met hun boeken kan laten zien hoe gecompliceerd haar land in elkaar steekt.
Als lijstjes-‘freak’ heb ik alle genoemde boeken hieronder samengebracht. Drie hoofdrubrieken, in twee ‘smaken’. Jeugdboeken, fictie voor volwassenen en non fictie boeken over ‘onze’ (cultuur)geschiedenis. Bij haar is ons de VS; veel boeken gaan over haar land, culturele ontwikkelingen en haar geschiedenis. De twee smaken gaan over het feit of het boek ooit in een Nederlandse vertaling is verschenen én opgenomen in de (web)catalogus van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken. Een organisatie waarvoor ik in de periode voor 1 april 2021 regelmatig bij boekhandel Derijks binnenliep om te bekijken of er relevante nieuwe boeken waren verschenen die met spoed in de collectie dienden te worden opgenomen. Vroeger noemden we dat soort boeken ‘hardlopers’, de laatste tijd ‘sprinters’. Zeker is dat ik Ex Libris van Michiko Kakutani niet als ‘sprinter’ voor de bibliotheek aankocht, maar wel voor mijzelf. Ik ben altijd gespitst op ‘lijstjes’-boeken; muziek of anderszins.
Voilá. Aanschouw het werk dat ik tijdens een winterse Tweede Paasdag heb verzet om dit soort lijstjes hier te kunnen plaatsen.
Boeken die aanwezig zijn in de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken
Cultuurgeschiedenis (26 titels, 22 schrijvers)
| Martin Amis. Ervaring (2000) (Atlas Contact 2020, 421 p) |
| Hannah Arendt. Totalitarisme, gevolgd door Het verval van de nationale staat en het einde van de rechten van de mens (1951) (Boom 2017, 440 p) |
| Bruce Chatwin. In Patagonië (1977) Opgenomen in: Reis rond de aarde (Bakker 2000, 736 p) |
| Bruce Chatwin. Wat doe ik hier (1989) (Bakker 1990, 337 p) |
| Christopher Clark. Slaapwandelaars : hoe Europa in 1914 ten oorlog trok (2012) (De Bezige bij 2013, 749 p) |
| Dexter Filkins. De altijd oorlog (2008) (Olympus 2011, 383 p) |
| David Finkel. Goede soldaten (De Bezige bij 2010, 351 p) |
| David Finkel. Thank you for your service : de hoge prijs die militairen voor hun inzet betalen (karakter 2017, 279 p) |
 Stephen Grosz. Het leven, een handleiding : bekentenissen vanaf de divan (Atlas Contact 2013, 223 p) |
| Laura Hillenbrand. Seabiscuit : de legende van een renpaard (1999) Seabiscuit (dvd 2004) |
| Stephen King. Over leven en schrijven (2000) (Luiting-Sijthoff 2000, 285 p) |
| Victor Klemperer. Curriculum vitae : herinneringen 1881-1918 (19470 (Atlas 2009, 1136 p) |
| Jaron Lanier. Nee, je bent geen gadget (2010) (Contact 2010, 271 p) Lezer van Stavast-titel |
 Azar Nafisi. Lolita lezen in Teheran (2003) (Arena 2004, 399 p) |
| Trevor Noah. Kleurenblind (2016) (LeV 2017, 319 p) |
| Barack Obama. Dromen van mijn vader : een autobiografie (1995) (Atlas 2008, 415 p) |
| James Rebanks. Het herdersleven : een verhaal over het Lake District (2015) (Hollands diep 2016, 288 p) |
| David Remnick. Ali : koning van de wereld (1998) (Spectrum 2016, 383 p) |
| Keith Richards & James Fox. Life (2010) (Bruna 2010, 575 p) |
| Oliver Sacks. De man die zijn vrouw voor een hoed hield (1985) (Meulenhoff 2013, 260 p) |
| Oliver Sacks. Een antropoloog op Mars : zeven paradoxale verhalen (1995) (Meulenhoff 2020, 351 p) |
| Timothy Snyder. De weg naar onvrijheid : Rusland, Europa, Amerika (2018) (Ambo Anthos 2018, 374 p) Lezer van Stavast-titel |
| Timothy Snyder. Over tirannie : twintig lessen uit de twintigste eeuw (2017) (Ambo Anthos 2017, 123 p) Lezer van Stavast-titel |
| Alexis de Tocqueville. Over de democratie in Amerika (1835-1840) (Lemniscaat 2014, 1165 p) |
| Tara Westover. Leerschool (De Bezige bij 2018, 398 p) |
 Stefan Zweig. De wereld van gisteren : herinneringen van een Europeaan (1942) (Arbeiderspers 1990, 432 p) |
Jeugdboeken (14 titels, 4 schrijvers)
| Madeleine L’Engle. Een rimpel in de tijd (1962) (Luiting-Sijthoff 2018, 207 p) |
| J.K. Rowling. Harry Potter en de geheime kamer (1998) (Harmonie 1999, 253 p) Deel 2 |
| J.K. Rowling. Harry Potter en de gevangene van Azkaban (1999) (Harmonie 2000, 326 p) Deel 3 |
| J.K. Rowling. Harry Potter en de halfbloed prins (2005) (Harmonie 2005, 490 p) Deel 6 |
| J.K. Rowling. Harry Potter en de relieken van de dood (2007) (Harmonie 2007, 665 p) Deel 7 |
| J.K. Rowling. Harry Potter en de steen der wijzen (1997) (Harmonie 1998, 227 p) Deel 1 |
| J.K. Rowling. Harry Potter en de vuurbeker (2000) (Harmonie 2000, 547 p) Deel 4 |
| J.K. Rowling. Harry Potter en orde van de feniks (2003) (Harmonie 2003, 810 p) Deel 5 |
 Maurice Sendak. Max en de Maximonsters (1963) (Lemniscaat 2020, 41 p) |
| Dr. Seuss. De kat met de hoed (1957) (Gottmer 2011, 63 p) |
| Dr. Seuss. De Lorax (1971) (Moon 2012, 65 p) |
| Dr. Seuss. Groene eieren met ham (1960) (Gottmer 2004, 66 p) |
| Dr. Seuss. Hoe de Gniep de kerst stal (1957) (Gottmer 2012, 54 p) |
| Dr. Seuss. Horton hoort een hun! (1954) (Gottmer 2012, 64 p) |
Fictie (romans, verhalen, biografie, poëzie, toneel, brieven) (50 titels, 38 schrijvers)
| Chimamanda Ngozi Adichie. Amerikanah (2013) (De Bezige bij 2013, 508 p) |
 Sherwood Anderson. Winesburg, Ohio (1919) (Van Oorschot 2011, 195 p) |
| Margaret Atwood. Het verhaal van de dienstmaagd (1985) (Prometheus 2018, 329 p) |
| Saul Bellow. De avonturen van Augie March (1953) (Agathon 1995, 558 p) |
| Saul Bellow. Herzog (1964) (Bakker 2002, 495 p) |
| Saul Bellow. De toeschouwer (1997) (Bakker 1997, 93 p) |
| Jorge Luis Borges. De verhalen (1941/1944/1953) (De Bezige bij 2016, 891 p) |
| Albert Camus. De pest (1947) (De Bezige bij 2019, 350 p) |
| Don DeLillo. Onderwereld (1997) (Ambo Anthos 2015, 859 p) |
 Junot Díaz. Het korte maar wonderbare leven van Oscar Wao (2007) (Atlas Contact 2012, 334 p) |
| Joan Didion. Het witte album (1979) (Bakker 1986, 207 p) |
| Dave Eggers. Een hartverscheurend verhaal van duizelingwekkende genialiteit (2000) (Lebowski 2015, 494 p) |
| T.S. Eliot. Het barre land = The waste land (1922) (De Bezige bij 2007, 222 p) |
| Ralph Ellison. Onzichtbare man (1952) (Veen 217, 525 p) |
| William Faulkner. Terwijl ik al heenging (1930) (Eldorado 2007, 255 p) |
 Elene Ferrante. De geniale vriendin : kinderjaren, puberteit (2011) (Wereldbibliotheek 2019, 334 p) |
| Elene Ferrante. De nieuwe achternaam : adolescentie (2012) (Wereldbibliotheek 2019, 479 p) |
| Elene Ferrante. Wie vlucht en wie blijft : vroege volwassenheid (2013) (Wereldbibliotheek 2019, 415 p) |
| Elene Ferrante. Het verhaal van het verloren kind : volwassenheid, ouderdom (2014) (Wereldbibliotheek 2019, 477 p) |
| F. Scott Fitzgerald. De grote Gatsby (1925) (Ooievaar 1995, 159 p) |
| Richard Flanagan. Het boek van Gould : een roman in twaalf vissen (2001) (Ambo Anthos 2009, 383 p) |
 Gabriel García Márquez. Honderd jaar eenzaamheid (1967) (Meulenhoff 2014, 491 p) |
| Vincent van Gogh. De brieven van Vincent van Gogh – Verschillende edities, bijvoorbeeld in 6 delen (Amsterdam University Press 2009-2015) Deel 1 |
| Homerus. Odysseia : de reizen van Odysseus (vert. Imme Dros) (Querido 1991, 430 p) |
| Jhumpa Lahiri. De naamgenoot : roman (2003) (Meulenhoff 2003, 316 p) |
| Cormac McCarthy. Meridiaan van bloed, of Het avondrood in het westen (1985) (De Arbeiderspers 1997, 313 p) |
| Ian McEwan. Boetekleed (2001) (De Harmonie 2002, 415 p) |
| Herman Melville. Moby Dick (1851) (Perpetuareeks 2009, 604 p) |
 Toni Morrison. Beminde (1987) (De Bezige bij 2020, 349 p) |
| Vladimir Nabokov. Verhalen (1995) (De Bezige bij 1996, 473 p) |
| Vladimir Nabokov. Geheugen, spreek : een autobiografie herzien (1951) (De Bezige bij 1992, 324 p) |
| V.S. Naipaul. Een huis voor meneer Biswas (1961) (Atlas Contact 2018, 590 p) |
| Tommy Orange. Er is geen daar daar : roman (2018) (Meulenhoff 2019, 319 p) |
| George Orwell. 1984 (1949) (Perpetuareeks 2008, 308 p) Lezer van Stavast-titel |
| Marilynne Robinson. Een huishouden (1980) (De Arbeiderspers 2008, 226 p) |
| Philip Roth. Amerikaanse pastorale (1997) (De Bezige bij 2018, 492 p) |
 Salman Rushdie. Middernachtskinderen (1981) (Olympus 2012, 531 p) |
| Salman Rushdie. De laatste zucht van de Moor (1995) (Olympus 2013, 447 p) |
| William Shakespeare. De toneelstukken van (verschillende edities) |
| Mary Shelley. Victor Frankenstein (1818) (Ploegsma 2002, 189 p) |
| Gary Shteyngart. Kleine Mislukkeling (2014) (De Arbeiderspers 2014, 336 p) |
| Zadie Smith. Witte tanden (2000) (Prometheus 2019, 403 p) |
| Donna Tartt. Het puttertje (2013) (De Bezige bij 2013, 925 p) |
| J.R.R. Tolkien. De reisgenoten (1954) (Spectrum 1957, 491 p) |
| J.R.R. Tolkien. De twee torens (1954) (Spectrum 1957, 410 p) |
| J.R.R. Tolkien. De terugkeer van de koning (1955) (Spectrum 1957, 360 p) |
| J.R.R. Tolkien. In de ban van de ring (1954-1955) (Mynx 2009, 1248 p) |
 Ocean Vuong. Op aarde schitteren we even (2019) (Hollands diep 2019, 236 p) |
| Robert Penn Warren. All the king’s men, of De ondergang van Willie Stark : roman (1946) (Cossee 2008, 479 p) |
| Colson Whitehead. De ondergrondse spoorweg (2016) (Atlas Contact 2017, 347 p) |
Boeken die (vaak) niet vertaald zijn, noch opgenomen in de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken
Cultuurgeschiedenis (39 titels, 34 schrijvers)
| # – The Muhammad Ali reader (1998) |
| # – The tribute : Muhammad Ali, 1942-2016 (Sports illustrated 2016) |
| Muhammad Ali & Richard Durham. The greatest : my own story (1975) |
| Judd Apatow. Sick in the head : conversations about life and comedy (2015) |
| Daniel J. Boorstin. The image : a guide to pseudo-events in America (1962) |
| # All these wonders : true stories about facing the unknown (red. Catherine Burns) (2017) |
 Robert A. Caro. The passage of power : the years of Lyndon Johnson (2012) |
| Stanley Cavell. Pursuits of happinees : the Hollywood comedy of remarriage (1981) |
| Roz Chast. Can’t we talk about something more pleasant? : a memoir (2014) |
| Edwidge Danticat. Brother, I’m dying (2007) |
| Joseph J. Ellis. Founding brothers : the revolutionary generation (2000) |
| Joseph J. Ellis. American creation : triumphs and tragedies at the founding of the republic (2007) |
| Joseph J. Ellis. Revolutionary summer : the birth of American independence (2013) |
| Joseph J. Ellis. American dialogue : the founders and us (2018) |
| Will Friedwald. Sinatra! The songs is you (1995) |
| Jon Gertner. The idea factory : Bell labs and the great age of American innovation (2012) |
| Richard Haass. A world in disarray : American foreign policy and the crisis of the old order (2017) |
| Alexander Hamilton, James Madison & John Jay. The Federalist papers (1788) |
| Richard Hofstadter. The paranoid style in American politics (1964) |
 Hope Jahren. Lab girl (2016) |
| Fred Kaplan. Lincoln : the biography of a writer (2008) |
| # – A testament of hope : the essential writings and speeches of Martin Luther King, Jr. (1986) |
 Elizabeth Kolbert. The sixth extinction : an unnatural history (2014) Het zesde uitsterven |
| Jaron Lanier. Dawn of the new everything (2017) |
| Steven Levitsky & Daniel Ziblatt. How democracies die (2018) |
| Abraham Lincoln. The speeches and writings of Abraham Lincoln (2018) |
| Barry Lopez. Arctic dreams : imagination and desire in a Northern landscape (1986) Dromen van het Noorden |
| Edward Luce. The retreat of western liberalism (2017) |
 Henry Marsh. Do not harm : stories of life, death and brain surgery (2014) Allereerst niet schaden : verhalen van een hersenchirurg |
| Barack Obama. We are the change we seek : the speeches of Barack Obama (2017) |
| John Richardson. A life of Picasso – The prodigy, 1881-1906 (1991) |
| John Richardson. A life of Picasso – The cubist rebel, 1907-1916 (1996) |
| John Richardson. A life of Picasso – The triumphant years, 1917-1932 (2007) |
| Sonia Sotomayor. My beloved world (2013) |
| Ali Soufan. Anatomy of terror : from the death of Bin laden tot the rise of the Islamic state (2007) |
| Adam Steltzner. The right kind of crazy : a true story of teamwork, leadership, and high-stake innovation (2016) |
| Garry Wils. Lincoln at Gettysburg : the words that remade America (1992) |
| Douglas L. Wilcon. Lincoln’s word : the presidency and the powe rof words (2006) |
| Lawrence Wright. The looming tower : Al-Qaeda and the road to 9/11 (2006) |
Jeugdboeken (1 titel)
| Dr. Seuss. Gefeliciteerd, vandaag is jouw dag! (1990) |
Fictie (romans, verhalen, biografie, poëzie, toneel, brieven) (16 titels, 16 schrijvers)
| Elizabeth Alexander. The light of the world (2015) |
| W.H. Auden. Verzamelde gedichten |
| Russell Banks. Continental drift (1985) |
| Joan Didion. Slouching towards Bethlehem (1968) |
| Deborah Eisenberg. The collected stories of Deborah Eisenstein (2010) |
| Gustave Flaubert. De brieven van Gustave Flaubert (1980) |
| William Gibson. The peripheral (2014) |
| Mary Karr. The liar’s club (1995) Leugenaarsclub |
 Maxine Hong Kingston. The woman warrior (1976) De krijgsheldin |
| Lorrie Moore. A gate at the stairs (2009) |
| Toni Morrison. Song of Solomon (1977) De hemelvaart van Solomon |
| Walker Percy. The moviegoer (1961) |
| Thomas Pynchon. Mason & Dixon (1997) |
| Wallace Stevens. The palm at the end of my mind : selected poems and a play (1971) |
| Derek Walcott. The poetry of Derek Walcott (2014) |
 David Foster Wallace. Infinite jest (1996) |
Enkele data
Michiko Kakutani noemt in Ex Libris 112 auteurs, en 146 titels. Negentig titels zijn op dít moment (in vertaling) aanwezig in de collectie van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken. Acht boeken zijn voor zover ik na kan gaan ooit in het Nederlands vertaald, en kunnen gereserveerd worden bij andere Nederlandse openbare bibliotheken. 48 boeken zijn waarschijnlijk niet vertaald.
| Periode waarin geschreven/verschenen | Aantal |
| ca. 750 v. Chr. | 1 |
| 16e eeuw | 1 |
| 18 eeuw | 1 |
| 19e eeuw | 4 |
| 20e eeuw, jaren 10 | 1 |
| 20e eeuw, jaren 20 | 2 |
| 20e eeuw, jaren 30 | 2 |
| 20e eeuw, jaren 40 | 6 |
| 20e eeuw, jaren 50 | 11 |
| 20e eeuw, jaren 60 | 10 |
| 20e eeuw, jaren 70 | 7 |
| 20e eeuw, jaren 80 | 12 |
| 20e eeuw, jaren 90 | 21 |
| 21e eeuw, jaren 00 | 24 |
| 21e eeuw, jaren 10 | 43 |
| Totaal aantal titels | 146 |
Uit haar Inleiding
Michiko Kakutani is net als ik in 1955 geboren; en met dit boek neemt ze als het ware afscheid van haar baan als coördinator van de boekenrubriek van The New York Times. Eén lang pleidooi voor het belang van (veel) lezen én (blijven) herlezen.
Het genot van lezen, schreef Virginia Woolf, is ‘zo enorm dat er geen twijfel over kan bestaan dat de wereld zonder boeken totaal anders zou zijn en inferieur aan wat die nu is. Lezen heeft de wereld veranderd en doet dat nog altijd.’
en even verderop
Waarom houden we zoveel van boeken?
Deze magische voorwerpen, niet groter dan een baksteen en vervaardigd van papier, inkt, lijm, draad, karton, stof of leer, zijn kleine tijdmachines die ons naar het verleden vervoeren zodat we iets kunnnen leren van de geschiedenis en ons vooruit in de tijd kunnen sturen naar geïdealiseerde of dystopische werelden.
en over haar keuze(s)
Net als bij andere lijsten en anthologieën zijn mijn keuzes subjectief en willekeurig. Het was een hele klus om de lijst in te korten tot slechts honderd boeken; vandaar dat sommige lemma’s uit meer dan één boek bestaan. Ik had met groot gemak honderd andere boeken kunnen kiezen die net zo meeslepend, ontroerend en eigentijds zijn.
en
Ik heb dit boek niet geschreven als criticus, maar als liefhebber. Ik probeer geen verborgen betekenissen te ontdekken en doe geen pogingen om de besproken boeken een plaats te geven in het literaire continuüm. Ik wil je vooral aansporen om deze boeken te lezen of opnieuw te lezen omdat ze een groot lezerspubliek verdienen. Omdat ze ons ontroeren of actueel zijn, of omdat ze prachtig zijn geschreven.
en ze besluit haar Inleiding als volgt
In een wereld van politieke en sociale verdeeldheid kan literatuur mensen uit verschillende tijdzones en postcodes bij elkaar brengen, over culturen, godsdiensten, landsgrenzen en historische peridoes heen. Het kan ons begrip bijbrengen over levens die anders zijn dan de onze, en een gevoel van gedeelde geneugten en het gedeelde lijden van de menselijke ervaring. (pagina 13-19)
Nog meer lezen?
Open deur. Er is zo veel. Ik wil hier twee namen/boeken noemen:
Pieter Steinz en Alberto Manguel. De eerste is helaas in 2016 veel té jong overleden. Hij had nog zo veel meer kunnen zeggen, en schrijven over boeken (literatuur, ‘lekkere’ romans en non fictie) én muziek. Ik noem hier slechts Steinz : gids voor de wereldliteratuur in 416 schrijvers, 104 meesterwerken, 26 one-book wonders, 52 boekwebben, 26 thema’s, 26 quizzen en 52 landkaarten (uit 2018) en Made in Europe : de kunst die ons continent bindt (2014).
Alberto Manguel is een Argentijnse ‘veellezer’. In de collectie zitten op dit moment drie titels, die naadloos aansluiten bij het pleidooi van Michiko Kakutani. Ook hij noemt honderden schrijvers en boektitels: Een geschiedenis van het lezen (uit 1996/2000), De bibliotheek bij nacht : de liefde voor boeken en de kunst van het verzamelen (2006/2008) en De kunst van het lezen (2010/2011).
Artikelen die hier een relatie mee hebben
Perpetuareeks: “die de lezer ‘het leven zoals het werkelijk is’ wil tonen” (februari 2018),
Ik had honger als een wolf, sliep als een os en werkte als een paard (september 2015),
Hoe lees ik? kan helpen zelf van alles in romans te ontdekken (maart 2017),
Onmisbare jeugdboeken volgens Bas Maliepaard (januari 2019),
Leestips voor de komende periode (april 2021) en
Tachtig boeken las hij vorig jaar. (april 2021)
(dinsdag 6 april 2021)
