Possibilist Hans Rosling: we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben.

Feitenkennis
Vorige week verscheen Feitenkennis : 10 redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt van Hans Rosling.

Een must read, écht waar
Een boek dat elke serieuze bibliothecaris niet alleen moet opnemen in zijn of haar collectie, maar vooral lezen. Die stelling gaat ook op voor elke burger die zichzelf serieus neemt. Burgers die denken dat ze redelijk op de hoogte zijn van wat zich in ‘de wereld’ afspeelt, maar dat het nooit verkeerd kan om kennis te nemen van feiten die daar (waarschijnlijk) haaks op staan.

Hans Rosling
De in 2017 té jong overleden Zweedse arts en hoogleraar internationale gezondheidszorg werkte tot op het laatst aan dit boek. Het is zijn ‘testament’. Een werk waarin alles wat deze slimme wereldreiziger door de jaren heen aan kennis (en wijsheid) heeft opgedaan met ons deelt.

Een boek dat écht (écht) meerdere keren gelezen moet worden. Ik vermoed dat veel lezers af en toe opstandig zullen worden. Zijn centrale stelling dat het met ‘de wereld’ de goede kant opgaat – én wel heel erg snel – wordt waarschijnlijk nog niet door iedereen gedeeld. Zal weerstand oproepen. Tijd kosten om te ‘integreren’ in jouw kijk op de wereld.

Een zooitje
We leven allemaal in meerdere of mindere mate in de vooronderstelling dat het in ‘derde wereldlanden’ nog steeds een zooitje is. Dat de mensen daar arm zijn, vooral bezig zijn met vechten, er doorlopend hongersnoden zijn, het onderwijs zich op een allerbelabberst niveau bevindt, ze gemiddeld niet oud worden et cetera.

In tweehonderdvijftig pagina’s (+ 100 pagina’s noten en toelichting) schopt hij met feiten dat vermolmde beeld hard onderuit. Hij verwijt ons dat niet. Komt met verklaringen waarom we de positieve ontwikkelingen van pakweg de laatste twintig jaar met z’n allen hebben gemist.

Een uniek verhaal?
Eerder verschenen er andere boeken waarin ongeveer hetzelfde werd betoogd. Hetzelfde ‘verhaal’, maar met een andere invalshoek, teneur en stijl.

Al in 2010 verscheen De rationele optimist : over de ontwikkeling van de welvaart van de Engelse journalist Matt Ridley.

Een jaar later betoogde de Canadese taalkundige en psycholoog Steven Pinker in een vuistdik boek (Ons betere ik : waarom de mens steeds minder geweld gebruikt) dat ons idee dat er steeds meer oorlogen worden gevoerd niet alleen achterhaald is maar dat we feitelijk in een tijd leven waarin ze amper meer voorkomen. Er gaan althans steeds minder mensen dood door oorlogsgeweld.

Dat we die indruk hebben ligt voor een groot deel aan ‘de media’, die Hans Rosling als drama-queens wegzet. Instellingen die vaak onbewust bezig zijn ons continue met informatie te voeden die appelleert aan ons verlangen naar drama.

In oktober verschijnt zijn nieuwste (wederom dikke) boek, dat hierop voortborduurt: Verlichting nu : een pleidooi voor rede, wetenschap, humanisme en vooruitgang.

Een Nederlandse tegenhanger werd in 2013 geschreven door de Nederlandse historicus en publicist Rutger Bregman: De geschiedenis van de vooruitgang. Hij bestrijdt daarin op zijn manier hetzelfde vooroordeel. In die tijd opende hij zijn lezingen vaak met de uitroep: Vroeger, was één bak ellende!

Vooruitgang
In 2016 schreef Johan Norberg (een Zweedse schrijver) Vooruitgang : tien redenen om naar de toekomst uit te kijken. Hij noemt zijn landgenoot Hans Rosling niet. Opmerkelijk, want hij heeft zonder enige twijfel leentjebuur bij hem gespeeld.

Hans Rosling was op dat moment (2016) al wereldberoemd. Hij hield over de hele wereld verschillende TED-talks waarin hij zijn boodschap zeer eloquent naar voren bracht. Die filmpjes werden door miljoenen mensen bekeken. Ook zullen miljoenen mensen (waaronder Johan Norberg) de website van Hans Rosling hebben bekeken, gebruikt: Gapminder (met als ondertitel: Unveiling the beauty of statistics for a fact based world view). Hoe prachtige statistieken ons de wereld beter leren begrijpen.

SDG’s
Op de achtergrond spelen de zogenaamde Sustainable Development Goals mee. Hans Rosling noemt ze in zijn boek niet, maar ze hebben er desondanks ‘alles’ mee te maken. Deze Duurzame OntwikkelingsDoelen zijn in 2015 door 193 regeringen afgesproken.

Doel is om in 2030 op zeventien terreinen significante vooruitgang te hebben bereikt. Iedereen die de moeite had genomen om te bekijken waar ‘we’ in 2015 al stonden had kunnen weten dat er de laatste twintig jaar op talloze terreinen veel vooruitgang is geboekt.

De komende vijftien jaren hebben alle regeringen zich voorgenomen nog meer verbeteringen te gaan doorvoeren. Lees: Donut economie – “Het is de taak van filosofen en de elite om mensen nieuwe dromen te geven, nieuwe hoop, nieuwe verhalen” (november 2017)

Tien hoofdstukken en een lange inleiding
Zoals je uit de ondertitel kunt opmaken heeft Hans Rosling zijn boek opgedeeld in tien hoofdstukken. Tien redenen waarom we een verkeerd beeld van de wereld hebben en waarom het beter gaat dan je denkt. Maar voordat hij daaraan begint neemt hij de lezer in zijn inleiding een test af. Hij stelt dertien vragen over ‘de wereld’.

Een multiple choice quiz met per vraag drie keuzes. Als koper/lener ben je gewaarschuwd. Je kunt ongeveer verwachten welke antwoorden waarschijnlijk goed zullen zijn. Piece of cake. Te meer als je ook nog de hierboven genoemde boeken hebt gelezen en kennis hebt van die Sustainable Development Goals.

Chimpansees
Helaas. Ik tuinde er ook in. Deed het niet slecht, maar had niet alle antwoorden goed. Scoorde echter wel beduidend beter dan de chimpansees. Die Hans Rosling in zijn boek regelmatig voorbij laat komen. Laat je een stel chimpansees deze quiz doen, dan zullen ze ongeveer vier à vijf vragen goed hebben. Een op drie = 33 procent is vier/vijf goed. Hoe? Gewoon door te gokken. Statistiek, weetjewel.

In de inleiding vertelt hij dat hij deze quiz de laatste jaren honderden keren heeft afgenomen. In verschillende landen. Voor uiteenlopende gezelschappen. Voor hoogopgeleide mensen, laagopgeleide burgers, politici, wetenschappers, personeel verbonden aan NGO’s et cetera. Vijftienduizend man. Keer op keer moest hij constateren dat het gros van de deelnemers het slechter deed dan de chimpansees. Daarover maakt hij zich niet vrolijk. Integendeel. Hij begrijpt het wel. De goede antwoorden staan immers vaak haaks op het gevoel dat velen in het Westen over ‘de wereld’ hebben.

Die quiz getest
Ik vond die dertien antwoorden op zijn vragen bijna onvoorstelbaar. Dus nam ik vandaag dezelfde quiz af bij mijn collega’s. Nu kan het nog. Tijdens een koffiepauze in de Osse bibliotheek.

Niemand van de aanwezigen had het boek gelezen en slechts met een van hen had ik het er kort over gehad. Ook is het nog niet erg uitbundig in de media naar voren gehaald. Maar dat komt nog wel. Ik vermoed dat het een kleine bestseller zal worden, die vooral als geheimtip door lezers aan anderen zal worden doorgegeven.

Twee van de achttien collega’s scoorden iets beter dan de chimpansees. De meesten hadden vier of minder vragen goed. Hans Rosling heeft dus gelijk. Wellicht zijn bibliotheekmedewerkers niet maatgevend, maar dat geloof ik niet.

Ik onderschrijf inmiddels de stelling van Hans Rosling dat er een groot gebrek aan kennis over de staat van onze wereld is. We wijken in Noord Oost Brabant niet af van andere wereldburgers.

Een bibliotheekboek, een bibliotheekthema
Afgelopen weekend las ik dit boek. In één ruk, zoals dat heet.

Rosling heeft een prettige schrijfstijl. Weet hoe je ‘moeilijke’ cijfers moet weergeven, toelichten. Aan alles merk je dat hier iemand aan het woord is die … ietwat pathetisch geformuleerd … wijs is geworden. Door de jaren heen een prima beeld van ‘de wereld’ heeft gekregen.

Een optimistisch boek
Een optimistisch mens. Die overal signalen zag dat het met steeds meer wereldburgers de goede kant opgaat Ze leven langer; en gezonder. Hebben vaker meer geld te verteren. Worden aangesloten op elektriciteitsnetten. Krijgen een dak boven hun hoofd. Kunnen hun kinderen (langer) naar school sturen. Leren het genot van een toilet kennen. Een douche, wasmachine …

Bijna overal is het leven ‘beter’ geworden. Natuurlijk niet overal. Nog steeds zijn er plekken waar oorlog wordt gevoerd. Waar mensen van minder dan een dollar tachtig per dag moeten zien te leven. Samenlevingen waarin meisjes minder rechten hebben dan jongens. Maar op hoofdlijnen gaat het écht de goede kant op. Zelfs op plekken die nu nog behoren tot de ‘slechste’ plekken om te leven.

Ik vermoed dat veel derde wereldlanden hetzelfde gaan meemaken als wat Annegreet van Bergen in 2014 zo prachtig opschreef in onze Gouden jaren.

Zweden
Illustratief is een schema over zijn eigen land (op pagina 68). Daar laat hij zien hoe Zweden ‘het’ sinds 1800 heeft gedaan. Zweden – de inwoners – werden door de jaren heen gemiddeld ouder en gemiddeld steeds rijker. In dit schema zet hij enkele jaartallen, van zijn moeder, oma, overgroot- en betovergrootmoeder. Bij elk jaartal plaatst hij een land. Hoe dat (derde wereld)land er in 2017 voorstaat. Zambia bevindt zich in 2017 op hetzelfde niveau als Zweden in 1921; toen zijn grootmoeder werd geboren. En Lesotho bevindt zich in 2017 op het niveau waarop Zweden zich in 1891 bevond; toen werd zijn overgrootmoeder geboren.

Tien kloven
Feitenkennis is zoals ik eerder al aangaf een boek dat elke bibliothecaris MOET lezen. Om zich vervolgens de vraag te stellen hoe activiteiten in de breedste zin van het woord te bedenken die aansluiten bij de tien redenen van Rosling waarom ‘we’ zo weinig begrijpen van ‘de wereld’.

In elk hoofdstuk bespreekt Rosling als het ware onze blinde vlekken. Veel mensen denken nog steeds dat ‘de mens’ een met rede bekleed wezen is. Dat klopt ook wel, maar Rosling legt haarfijn uit dat we onze ratio vaak thuis laten.

Ratio versus gevoel
In zijn lange literatuurlijst staat natuurlijk het klassieke boek van Daniel Kahneman: Ons feilbare brein uit 2011. Als mens kunnen we in tegenstelling tot andere wezens écht nadenken. Voors en tegens tegen elkaar afwegen. Informatie verzamelen, filteren en omzetten in zinnige conclusies. Alleen doen we dat het gros van de tijd niet. Het merendeel van de tijd surfen we mee op ons gevoel. Dat is een prima ‘orgaan’, maar maakt helaas toch vaak verkeerde ‘keuzes’.

En dat is alleszins begrijpelijk. Veel informatie die op ons afkomt voelt ‘lekker’ aan. Sluit aan bij wat we al weten. Past in onze ‘bubbel’. Het kost moeite om informatie toe te laten die daar haaks op staat.

Begrijpen dat je bespeeld wordt
Veel informatieleveranciers weten dat. Buiten dat min of meer bewust uit. Eerder noemde ik de drama queens. Spectaculaire gebeurtenissen – en zeker als ze zich dichtbij afspelen – trekken nu eenmaal meer de aandacht. Een aangereden fietser in Geffen doet ons meer dan een gekapseisde boot in Maleisië met tachtig doden.

Onze talkshows zijn vergeven van gasten die je van alles kunt beschuldigen, maar niet dat ze ter zake deskundig zijn om hun licht over vaak complexe zaken te laten schijnen. Drama queens, bij uitstek.

Echte mediawijsheid
Feitenkennis zul je helaas meerdere keren moeten lezen. Niet om zijn centrale boodschap (dat het veel beter met de wereld gaat dan je dacht) te kunnen begrijpen. Dat is piece of cake. Maar vooral om zijn tien redenen écht te leren doorgronden en in te bouwen in de manier waarop je voortaan informatie tot je laat doordringen.

Feitelijk is het boek van Hans Rosling één grote mediawijsheid-cursus. Zonder de gelikte retoriek van de zogenaamde 21st century skills. Dit boek overstijgt verre de trucs en tips uit dat curriculum. Is absoluut niet modieus, noch aan een tijd gebonden.

Feitenkennis heeft het in zich uit te groeien tot een klassieker. Niet zo zeer door de getoonde grafieken en statistieken (want die zullen zeer snel verouderd zijn of aandoen) maar door de tien vuistregels die hij hier aanreikt.

Tien vuistregels
In elk hoofdstuk bespreekt hij er een. Zie ze als messen om de werkelijkheid te fileren. Het voert te ver om ze hier omstandig te gaan uitleggen, maar geloof me dat het niet mee zal vallen om (a) in te zien wat Rosling hier feitelijk zegt en (b) dat het nog veel meer moeite zal kosten om ze in je dagelijks leven ‘in te bouwen’.

Bibliothecarissen moeten in mijn ogen met elkaar in gesprek gaan om te bezien hoe ze hier als programmeurs rekening mee kunnen houden. Ik zie nu al verschillende mogelijkheden om ‘iets’ in gang te zetten. Allemaal bedoeld om mensen uit ons werkgebied ‘anders’ naar de werkelijkheid, ‘de wereld’ te laten kijken. Zó nodig in een wereld die sterk verandert. Waar zoveel dilemma’s op ons afkomen. Keuzes waar we voor komen te staan. Dan helpt het als ‘we’ beter geïnformeerd zijn en minder op ons gevoel af (blijven) gaan.

Is het een koud, kil boek?
Geenszins. Ik heb zelden een boek gelezen, een schrijver meegemaakt die zo betrokken is met de wereld. En vooral met de mensen daarin. Zeker de kwetsbaren. Hij heeft het over compassie. Empathie noemt hij amper. Heeft wellicht een voorgevoel gehad van een artikel dat de eerder genoemde Rutger Bregman onlangs schreef (Empathie is niet de oplossing, maar de oorzaak van onze grootste problemen).

Onbehagen
Het toeval wil dat ik dit boek las kort nadat de laatste aflevering van een Human-tv-serie was uitgezonden. In Onbehagen trok schrijver Bas Heijne de wereld rond. Sprak met verschillende intellectuelen over zijn en ons onbehagen over ‘de wereld’.

Ogenschijnlijk een pessimistische kijk op de werkelijkheid. Overal zag en ziet Bas Heijne met ‘zijn’ gesprekspartners dat er zaken niet goed geregeld zijn of zich positief ontwikkelen. Alom bedreigingen in een steeds complexer wordende samenleving.

Tegelijkertijd zal Bas Heijne de eerste zijn om de constateringen van (een) Hans Rosling te onderschrijven. Hij weet hoe snel die ‘rare’ landen (ver weg) zich ontwikkelen. Maar hij ziet ook dat die – op zich – positieve trends voor veel onrust bij ‘ons’ zorgen. Populistische oprispingen. Flirten met sterke mannen.

Overal ziet hij mensen die zich zorgen maken over ons fijne leventje. ‘Onze identiteit!’ Dat we niet in staat zijn om adequaat op die veranderingen te anticiperen. Ons aan te passen. Mee te bewegen. Go with the flow. Hij ziet alom dat we hier amper in staat zijn te accepteren dat ‘zij’ ons gaan inhalen en dat hun winst niet per se verlies voor ons hoeft te betekenen.

Zeker is dat Heijne zich samen met zijn gesprekspartners weinig illusies maakt dat onze (Westerse) elite in staat is zich tijdig aan te passen. Weinig leiders met grandeur; die ‘hun’ achterban mee kunnen of willen nemen.

Jan Saliegeest
We zijn op een bepaalde manier verworden tot renteniers (uit de negentiende eeuw). Die op een berg geld zitten. Daarvan rente willen trekken. Maar geen idee meer hebben waarin (en vooral waarom) zinvol te investeren. Dus hangen we vast aan het oude, vertrouwde. Bange, conservatieve mensen met angst voor de toekomst. Die niet meer durven dromen van een andere, nog betere wereld. Remember het verhaal van de olifant en idealen.

Een loterij
In de laatste Onbehagen-aflevering (Broederschap) kwam een jonge Engelse schrijver, documentairemaker en self-made filosoof aan het woord: Raoul Martinez.

Vorig jaar las ik zijn eerste (dikke) boek: Hoe vrij zijn wij? : de machinaties van macht en de strijd voor onze toekomst. Een optimistisch boek. Maar tegelijkertijd een boek vol ideeën die velen niet in dank zullen afnemen.

Een van zijn centrale stellingen is dat levens van mensen in zeer hoge mate bepaald worden door geluk. Luck rules our life. En dat begint al met de geboorte. Dat is een loterij.

The lottery of birth. Niet alleen moet je het geboorteproces zien te overleven, maar vele malen belangrijker is waar en wanneer je geboren wordt. In welke omgeving. The lottery of birth. Dat is niet toevallig ook een documentaire die hij in 2013 maakte. Waarin hij ondermeer Steven Pinker, Daniel Dennett, George Monbiot & Nick Davies aan het woord laat. Sterk aanbevolen.

Dream on
De reden om Raoul Martinez en ‘zijn’ Lottery of birth hier naar voren te halen is omdat het aansluit bij het verhaal van Hans Rosling.

Wellicht duurt het nog vele decennia, maar er komt (hopelijk ooit) een tijd waarin het er amper meer toe doet in welk land je ter wereld wordt gebracht. Momenteel doet dat er nog zeker toe. Staat je wieg in Somalië of Burkina dan heb je pech. Wel helpt het daar nog steeds als je daar als jongetje wordt geboren.

Bij ons doet het er niet zo veel meer toe. Alhoewel? Hier speelt nog steeds het milieu mee waarin je wordt geboren. In Zuid-West of Roodeschool. Of je hoog- of opgeleide ouders hebt. Arme of rijke.

Onlangs schreef filosoof Kees Vuyk hierover een verontrustend én bekroond boek (Oude en nieuwe ongelijkheid : over het failliet van het verheffingsideaal).

Veranderingen doen pijn
Het voert hier te ver maar het verhaal van Raoul Martinez zal veel burgers tegen de borst stuiten. Ze zullen niet mee kunnen gaan met de conclusies die hij op basis van dit basisidee trekt over de manier waarop we onze samenleving heel anders zullen (moeten) gaan herstructureren.

De kern van zijn verhaal is dat we anders naar schuld (blame) moeten gaan kijken. Wat betekent schuld als je meegaat met ‘zijn’ idee dat het allerbelangrijkste is waar en wanneer je geboren wordt. Die plek bepaalt voor een zéér groot deel wie je later zult worden. Is grotendeels verantwoordelijk voor je succes én je falen. Een revolutionaire gedachte in een (neoliberale) wereld waarin alles draait om IK. En dat ik zelf verantwoordelijk ben.

Alleen maar optimisme?
Mocht u het idee hebben dat Hans Rosling een zeer optimistisch mens is (was), dan moet ik u toch teleurstellen. Bij hem is het (spreekwoordelijke) glas water natuurlijk halfvol. Maar hij realiseert zich (beter: weet) als geen ander dat er nog steeds grote problemen en bedreigingen zijn.

In hoofdstuk 10 (Het urgentie-instinct) noemt hij er vijf. En vooral door dit hoofdstuk heeft hij mijn hart gestolen. Eerder in het boek gebruikt hij een zelfverzonnen woord om zijn positie in de wereld te schetsen: possibilist. Waarin de woorden optimist en possible (mogelijk) samenkomen. Op pagina 244-245 formuleert hij het zo:

Ik ontken niet dat er dringende mondiale gevaren zijn waar we iets aan moeten doen. Ik ben geen optimist die de wereld door een roze bril ziet. Ik word niet rustig door de ander kant op te kijken. De vijf problemen die mij het meest zorgen baren zijn: een wereldwijde pandemie, financiële ineenstorting, wereldoorlog, klimaatverandering en extreme armoede. Waarom ik me juist over deze vijf problemen het meest zorgen maak? Omdat de kans heel groot is dat ze zich voordoen: de eerste drie hebben zich al eerder voorgedaan en de twee andere zijn nu gaande (). Als we hier niets tegen doen, zal niets anders werken. Dit zijn megamoordenaars, die we moeten stoppen, als dat al kan, door er gezamenlijk, stap voor stap, tegen op te treden.

En hij voegt er ‘de’ zwarte zwaan’ van Nassim Nicholas Taleb aan toe:

(er is nog een zesde kandidaat voor deze lijst. Dat is het onbekende gevaar. Het is waarschijnlijk dat iets waaraan we nog niet gedacht hebben, verschrikkelijk lijden en verwoesting zal aanrichten. Dat is een ontnuchterende gedachte. En al is het zinloos om je zorgen te maken over iets onbekends waar je niets tegen kunt doen, we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben. (pagina 245)

Zou zomaar Kunstmatige Intelligentie kunnen zijn en de bedreigingen die Yuval Noah Harari in zijn het Homo Deus-verhaal beschrijft.

Kijk nu om u heen
Denk aan onze regeerders, in binnen- en buitenland. Of aan onze talkshow hosts en de onderwerpen die daar zoal voorbij komen. De meesten zitten op een roze wolk; geloven heilig dat binnenkort dankzij de heilige economische groei en ‘de markt’ alles weer ‘normaal’ zal worden. Dream on. Prima, maar Hans Rosling wéét dat we ons die luxe niet langer kunnen veroorloven.

Zoals eerder gezegd: Feitenkennis is een vervelend boek. Ondanks de positieve toon. Werpt talloze vragen op. Voor burgers én bibliothecarissen. Aan ons de taak om aspecten daarvan om te zetten in activiteiten. Vragen te stellen. Waarop – helaas – meerdere antwoorden mogelijk zijn. We zullen als samenleving voor vervelende besluiten komen te staan.

Een verjaardagsfeestje
Onlangs sprak ik op een verjaardagsfeestje met iemand over de thema’s die Hans Rosling aansnijdt. Hij leefde zeer nadrukkelijk in de veronderstelling dat mensen in Afrika lui zijn en dat zij hun vermeende armoede alleen aan zichzelf hebben te danken. Ze liggen daar immers de hele dag onder die spreekwoordelijke palmboom en zijn te beroerd om een vinger uit te steken. Terwijl wij het hier dankzij onze eigen kracht gemaakt hebben.

Het was niet eens racistisch bedoeld. De wereld zit nu eenmaal zó in elkaar en het heeft weinig zin om ‘hen’ te helpen.

Binnenkort is hij jarig. Ik vermoed dat deze slimme en maatschappelijk betrokken man zal schrikken als hij zijn cadeautje gaat lezen. Zoals de gemiddelde mede-mensenaap in onze contreien.

Citaat 532 (dinsdag 15 mei 2018)
Homepage Citaten 2018

Aanvulling woensdag 30 mei
Een boek als Feitenkennis blijft ‘in je hoofd zitten’. Waardoor je (waarschijnlijk tijdelijk) ‘anders’ naar de wereld kijkt. Hieronder drie zaken die de afgelopen twee weken mijn aandacht trokken en een link hebben met dit boek.

Opmerking 1 – een recensie in Elsevier
Dit opinietijdschrift was er snel bij en kwam met een zeer lovende recensie. Opmerkelijk. De recensente haalde echter uit het boek alleen die zaken naar voren die aansluiten bij de teneur van dit blad. Die laat zich samenvatten als: ‘de markt’ lost alle problemen op en de overheid is een vervelende sta in de weg. Hans Rosling weet dat beiden een rol hebben te spelen en we kunnen met elkaar van mening verschillen over wie de overhand moet hebben. Verder wordt in de recensie nergens gewag gemaakt van de vijf grote uitdagingen die Rosling voor ons ziet weggelegd. Zaken waar Elsevier weinig mee heeft en vaak met argumenten komt dat het met die punten wel meevalt. Denk in dit verband vooral aan ongelijkheid en ‘het’ klimaatprobleem. Wetenschapsjournalist Simon Rozendaal – die jarenlang in Elsevier zeer sceptisch is geweest of er wel een klimaatprobleem is – heeft afscheid genomen, maar zijn opvolgers zitten feitelijk nog steeds op die toer.

Opmerking 2 – een tabel
In hoofdstuk 8 (het eenperspectiefinstinct) maakt Rosling er ons op attent dat één cijfer of getal niet zo veel zegt. Hijzelf ging altijd meteen op zoek naar een ander getal. Om het in perspectief te plaatsen.

Klaas Dijkhof, de fractievoorzitter van de Tweede Kamerfractie van de VVD heeft die les niet gevolgd en pleitte vorige week op een congres van zijn partij voor extra maatregelen om mensen in de bijstand te stimuleren ‘iets’ terug te doen voor de samenleving.

Via Twitter kwam deze tabel voorbij. En na enig googelen vond ik een tweede. Die een illustratie is van het dramaqueen-gedoe. En onze neiging om dingen die ‘dichtbij’ – én niet moeilijk (abstract) zijn – veel meer aandacht te geven. En grote zaken te veronachtzamen.

Opmerking 3 – een interview
In juni verschijnt het nieuwe boek van de Amerikaanse antropoloog David Graeber.

Na zijn Schuld : de eerste 5000 jaar komt hij met Bullshit jobs : over zinloos werk, waarom het toeneemt en hoe we het kunnen bestrijden. Een boek waarin hij dieper ingaat op een artikel uit 2013, waarin hij constateert dat veel mensen feitelijk een bullshit job hebben. Artikel: On the Phenomenon of Bullshit Jobs: A Work Rant (Strike! augustus 2013).

Een bullshit job is een baan die – als we heel eerlijk zijn – gemist kan worden. Niet veel aan de samenleving en het bruto nationaal geluksgevoel bijdraagt. Sterker: daar vaak haaks op staat.

In de aanloop naar de publicatie van dat nieuwe boek verscheen een interview met hem op (de) Daily Beast: Nearly half of you reading this have bullshit jobs. Daarin laat hij zich zeer laatdunkend uit over met name Steven Pinker; maar in de slipstream daarvan kun je – vermoed ik – Hans Rosling meenemen. David Graeber betwist dat het met ‘de wereld’ zo goed gaat als Pinker (en Rosling) beweren. Ik kan niet beoordelen of dit zo is, maar David Graeber is niet de minste.

Ook licht hij een sluier van zijn nieuwe boek op en beschrijft vijf soorten bullshit jobs. Met prachtige benamingen. Benieuwd welke woorden de Nederlandse vertaler daarvoor gaat bedenken: flunkies, goons, duck tapers, box-tickers en taskmasters. Over Steven Pinker zegt hij:

First of all, most of the statistics are cooked. All of that stuff about poverty reduction is very suspicious. It’s not what you hear from people in the Third World. It turns out they just changed the definition of poverty. They literally just changed the numbers. So yeah, of course there are fewer poor people. I once read that 49 percent of all Americans will experience some major mental illness in their lives, mostly depression. I think any country that drives half the people crazy violates some basic principle of human nature. Depression involves a sense of meaninglessness and purposelessness. It’s a lack of ability to get enthusiastic about anything. This sounds exactly like having a bullshit job. If bullshit is becoming increasingly pervasive even in real jobs, not to mention the huge numbers of bullshit jobs, might not that in itself help explain the phenomenon of mass depression?

Een artikel over gapminder: Een wereldgezondheidskaart die u eens zou moeten willen bekijken (31 mei 2018)