Uw regio in vogelvlucht

Deze week maakte Bibliotheekblad –  ons vakblad – haar lezers attent op een feestje. Bibliotheek Hengelo bestaat honderd jaar en in september wordt dat gevierd. Het viel me op omdat we juist deze week in de Osse bibliotheek spraken over ons honderdjarig bestaan. In 2021.

2021
Lijkt nog ver weg, maar je kan maar beter tijdig beginnen. We zijn niet de eersten. De afgelopen jaren gingen ondermeer Dordrecht, Amsterdam, Gorinchem en ’s Hertogenbosch ons voor. In het begin van de twintigste eeuw namen (vaak) notabelen op verschillende plekken in Nederland het initiatief om een openbare leeszaal annex uitleen-bibliotheek op te richten. Meestal hadden ze een protestants-christelijke dan wel katholieke signatuur. Zo ook in Oss. En Hengelo. Beide steden lijken ook wel een beetje op elkaar, qua aantal inwoners en sociaal-culturele ontwikkeling. Beide kleine stadjes die in de twintigste eeuw vooral veel groter werden door de komst en groei van bedrijven.

Oss
Het Oss van 1921 is in honderd jaar flink gegroeid. In 1920 woonden er ruim elfduizend mensen. Dit jaar wonen er ruim achtenvijftigduizend mensen. Door verschillende gemeentelijke herindelingsplannen is Oss als gemeente veel groter geworden. Begin dit jaar stond de teller op 91.437 inwoners. Momenteel de 33e gemeente van ons land. Eenzelfde proces heeft zich zonder enige twijfel ook in Hengelo voltrokken. En in onze regio.

Van solo naar teamplayer
Tot 2004 heeft de Osse Bibliotheek formeel louter voor inwoners van de toen nog relatief kleine gemeente Oss gewerkt. Wel trokken we natuurlijk inwoners van omliggende gemeentes omdat onze collectie breder was. Maar er waren tot dan amper vormen van samenwerking met omringende bibliotheken in de regio.De meeste collega’s kenden elkaar amper en we organiseerden feitelijk nooit dingen samen. De rijksoverheid heeft in het begin van deze eeuw ingezet op meer samenwerking en samenvoeging. Dat gebeurde natuurlijk in veel meer sectoren en branches.

BasisBibliotheek
In het begin van de 21e eeuw ontstonden in heel Nederland zogenaamde basisbibliotheken. In onze regio gebeurde dat in 2004. Toen ging de Osse bibliotheek samenwerken met bibliotheken in de gemeente Bernheze, Landerd en Maasdonk. Die nieuwe organisatie ging als BasisBibliotheek Maasland door tot 2013. Toen ontstond door aansluiting van de bibliotheken Veghel (in 2010) en Uden de NOBB, wat de afkorting is voor de (samenwerkende) Noord Oost Brabantse Bibliotheken. Dat deze organisatie sindsdien nog groter werd heeft te maken met een nieuwe gemeentelijke herindeling. In 2017 ontstond de gemeente Meijerijstad. Dit leidde er toe dat ook de bibliotheken in Schijndel en Sint-Oedenrode mee gingen doen. Voorlopig lijkt het daar bij te blijven, alhoewel op termijn wellicht Boekel nog aan zou kunnen sluiten.

Een grote regio
De NOBB  verzorgt het bibliotheekwerk voor een werkgebied waarin ruim tweehonderdvijftigduizend mensen wonen. Vijf gemeentes: Bernheze, Landerd, Meijerijstad, Oss en Uden. Hoogstwaarschijnlijk fuseert de (gehele) gemeente Landerd met Uden, maar dat verandert aan de omvang van ons werkgebied weinig. Straks werken we waarschijnlijk nog ‘slechts’ voor vier gemeentes.

Binnen dit grote werkgebied is Bibliotheek Oss veruit de oudste. Het gros van de andere bibliotheken in de regio Noord Oost Brabant is pas ergens ná de Tweede Wereldoorlog opgericht. Derhalve ligt het wat mij betreft voor de hand het jubileum van de Osse bibliotheek (in 2021) in een breder verband te gaan vieren. Vieren, met feestjes en leuke, interessante activiteiten in de vier vestigingen van de Osse Bibliotheek (Oss, Berghem, Lith en Ravenstein). Maar op een andere manier ook ‘dingen’ organiseren om aan inwoners van ons hele werkgebied te laten zien waar een bibliotheek ooit mee bezig was, mee bezig is en zich mee bezig zal blijven houden. Ook om te laten zien dat een bibliotheek deel uitmaakt van een samenleving die door de jaren heen op allerlei manieren is veranderd. En zal blijven veranderen.

Anderhalf jaar
Tijdens het overleg in Oss stelde ik voor om dit jubileum over anderhalf jaar uit te smeren. Uiteraard zullen we in februari/maart 2021 extra activiteiten organiseren in de gemeente Oss en in haar vier vestigingen dit heuglijke feit vieren. Op maandag 28 februari 1921 ging de leeszaal in het Bondsgebouw van start. In Titus in Oss beschrijft historicus en oud-wethouder Gerard Ulijn in een hoofdstuk hoe die bibliotheek door de inzet van pater Titus Brandsma tot stand kon komen.

Achtergrondartikelen: Titus in Oss (januari 2009) – Geschiedenis bibliotheek (februari 2013) en Vijf jaar BBM en 6 jaar NOBB (april 2009).

In de aanloop naar 28 februari 2021 zouden we als bibliotheek op verschillende aspecten van die tijd in kunnen gaan. En met dat terug- en vooruitkijken doorgaan tot het eind van dat jubileumjaar.

Sterker: ik heb voorgesteld om gedurende achttien maanden in te zoomen op de periode 1900 tot 2030. Om gedurende die lange periode om de zes à acht weken een bepaalde periode naar voren te halen. Bedoeld om mensen te informeren over (bijvoorbeeld) de jaren twintig van de twintigste eeuw. Wat was dat voor een tijd. In Oss. Hoeveel mensen woonden er, wat voor werk deden ze, hoe oud werden ze, waar brachten ze hun vrije tijd mee door, hoe zat het met het onderwijs, kerkgang et cetera. Dat alles gekoppeld en gelinkt aan relevante cultuuruitingen (boeken, films, kunstenaars), ontwikkelingen (de komst van elektriciteit of stromend water) en typische dingen uit die tijd. Niet alleen kijken we naar Oss, maar nemen ook de andere plaatsen in de regio Noord Oost Brabant mee én leggen waar mogelijk en nodig verbanden met provinciale en landelijke cijfers en ontwikkelingen.

Volksverheffing
In achttien maanden tijd krijgen bezoekers een beeld van de laatste eeuw, onze huidige tijd en kijken we vooruit naar 2030. Uiteraard nemen we in dit alles ook de ontwikkeling van de bibliotheek mee. Hoe die door de tijd heen is veranderd, maar voor een groot deel ook nog hetzelfde doet als wat Titus Brandsma ooit voor ogen had. Hij bezigde letterlijk het woord volksverheffing. Een oud woord, maar nog steeds relevant. Bibliotheken zijn ooit bewust in het leven geroepen om ‘het volk’ zich te kunnen laten ontwikkelen. Burgers werden geacht boven zichzelf te kunnen uitgroeien. Inwoners werden niet alleen gezien als consumenten, maar als wezens die zichzelf konden ontwikkelen. Het beste uit zichzelf halen. Feitelijk zijn wij bibliothecarissen daar nog steeds mee bezig, alleen bezigen we zelden meer die term.

Een aanzetje
Voor mijn collega’s die zich buigen over het honderdjarig feestje heb ik wat onderzoek gedaan. Bedoeld om hen te inspireren en om uit te leggen aan wat voor informatie ik zoal denk. Onze bibliotheekcollectie zit vol boeken over Oss en omgeving. Die liet ik even liggen, maar zocht om te beginnen vooral op internet. Informatie over hoe Oss en de regio er in 1900 bij lag. Zo trof ik op Wikipedia een pagina aan met alle gemeentes die ooit in Noord Brabant hebben bestaan. Dat zijn er erg veel, nl. vijfentwintig. Van sommigen had ik nooit gehoord.

Een gesprek, annex mini college
Collega Jurgen, van het Stadsarchief Oss (die sinds 2017 bij ‘ons is ingetrokken), maakte me, zonder dat hij zich daar bewust van was, attent op een zeer interessante website. Daarop staan pagina’s waarvan er veel meer zijn: Oss in vogelvlucht. Een pagina over de gemeente Oss die op de website van het BHIC staat, het Brabants Historisch Informatie Centrum in Den Bosch.

Op Wikipedia had ik al ontdekt dat er rond 1900 in onze regio vijfentwinig gemeentes waren, maar op het BHIC stonden over alle vijfentwintig gemeentes 25 vlot geschreven artikelen. Met een prachtige kaart, meestal uit de jaren zestig van de negentiende eeuw.

Vijfentwintig gemeenten
In onze regio (ons werkgebied) waren er begin 1900 vijfentwintig gemeenten; anno 2019 zijn het er nog maar vijf. En binnenkort vier. Van die vijfentwintig is er – voor zover ik na kan gaan – slechts één sinds 1900 hetzelfde gebleven: Uden. Oss bestaat als gemeente ook nog, maar is door verschillende herindelingen wel vele malen groter geworden; qua inwoners en oppervlak. Hieronder alle vijfentwintig gemeentes die tot het werkgebied van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken behoren. U kunt doorklikken naar de ‘in vogelvlucht’-pagina van het BHIC. Een prima startpunt om meer te weten te komen over uw gehucht, dorp of stad.

Alem, Maren en Kessel – bestond tot 1958, werd toen gesplitst (deel ging naar Maasdriel, de rest naar Lith) Verhalen  

Berghem – Werd in 1994 bij Oss gevoegd Verhalen  

Deursen en Dennenburg – In 1923 samengevoegd met Ravenstein  Verhalen  

Dieden, Demen en Langel – In 1923 samengevoegd met Ravenstein  Verhalen  

Dinther – In 1969 samengevoegd met Heeswijk tot Heeswijk-Dinther  Verhalen  

Erp – In 1994 ging Erp op in de gemeente Veghel  Verhalen  

Geffen – Ging in 1993 op in de gemeente Maasdonk, die inmiddels ook al weer is opgeheven  Verhalen 

Heesch – vormde in 1994  met Nistelrode en Heeswijk-Dinther de gemeente Bernheze – Verhalen – 

Heeswijk – In 1969 samengevoegd met Dinther tot Heeswijk-Dinther  Verhalen  

Herpen – Werd in 1941 bij Ravenstein gevoegd – Verhalen – 

Huisseling en Neerloon – Werd in 1923 bij Ravenstein gevoegd – Verhalen – 

Lith – Fuseerde in 2011 met Oss – Verhalen – 

Lithoijen – Werd in 1939 bij Lith gevoegd – Verhalen – 

Megen, Haren en Macharen – Werd in 1994 bij Oss gevoegd – Verhalen – 

Nistelrode – Ging in 1994 op in de gemeente Bernheze – Verhalen – 

Oijen en Teeffelen – Hoort sinds 1939 bij Lith – Verhalen – 

Oss – Verhalen – 

Ravenstein – Fuseerde in 2003 met Oss – Verhalen – 

Reek – Vormde in 1994 met Schaijk en Zeeland de gemeente Landerd – Verhalen – 

Schaijk – Vormde in 1994 met Reek en Zeeland de gemeente Landerd – Verhalen – 

Schijndel –  Vormde in 2017 samen met Sint-Oedenrode en Veghel de gemeente Meierijstad – Verhalen – 

Sint-Oedenrode – Vormde in 2017 samen met Schijndel en Veghel de gemeente Meierijstad – Verhalen – 

Uden –Verhalen – 

Veghel – Vormde in 2017 samen met Schijndel en Sint-Oedenrode de gemeente Meierijstad – Verhalen – 

Zeeland – Vormde in 1994 met Reek en Schaijk de gemeente Landerd – Verhalen – 

Gemiddeld inkomen
Op gapminder kun je van ‘alle’ landen van de hele wereld data vinden die teruggaat tot 1800. De oprichter van deze website – Hans Rosling (overleden in 2017) – wil bezoekers er op attent maken dat ‘de wereld’ er op tal van terreinen veel beter voor staat dan velen geneigd zijn te denken. Vooral ná de Tweede Wereldoorlog én na de millenniumwisseling is het leven voor veel mensen in ‘derde wereldlanden’ in een rap tempo beter geworden. Ze hebben (gemiddeld) meer inkomen, worden ouder, leven gezonder et cetera. Hieronder het gemiddeld inkomen voor Nederland. 

Bovenstaande trend kun je in veel landen bespeuren. Econoom Annegreet van Bergen schreef er twee zeer succesvolle boeken over: Gouden jaren : hoe ons dagelijks leven in een halve eeuw onvoorstelbaar is veranderd (in 2014) en Het goede leven : hoe Nederland in een halve eeuw steeds welvarender werd (in 2018). Dit najaar komt een derde uit: Een (ongewone) geschiedenis van doodgewone dingen. Tóch wekt ze met haar omslagfoto’s een klein beetje ten onterechte de suggestie dat ‘de beste’ jaren voor Nederland de jaren vijftig en zestig waren. Toch steeg het gemiddelde inkomen met name in de 1990 tot 2000 veruit het meest. Dat waren de jaren dat ‘de meeste’ burgers gingen speculeren en er sprake was van een economie die in de toekomst alleen maar zou blijven groeien. Tja. 

Artikel: Possibilist Hans Rosling: we moeten ook nieuwsgierig blijven en alert op nieuwe gevaren, zodat we daarop een antwoord hebben. (mei 2018) en Annegreet en Freek – aandacht () voor de waarde van verhalen. (september 2014)

Citaat 601 (donderdag 22 augustus 2019)
Homepage Citaten 2019