Nu we de derde week van bijna volledige lockdown ingaan, en deze periode waarschijnlijk tot ver na Pasen verlengd zal worden, zit er niet veel meer op dan thuis tijd door te brengen.
Tv-kijken, puzzelen, iets doen op social media, een beetje tuinieren, koken en … lezen. Lezen totdat het voorbij is.
Ebooks die u kunt ‘lenen’
Gelukkig hoeft u anno 2020 niet meer per se naar een fysieke bibliotheek om aan nieuw leesvoer te komen. Op de gezamelijke website van alle Nederlandse openbare bibliotheken staan momenteel ruim vijfenzestigduizend titels die u digitaal kunt ‘lenen’. Dat wil zeggen dat u ze tijdelijk naar uw ereader, mobieltje, iPad of pc kunt ‘overhalen’ en lezen.
Voor iedereen zit er iets bij. Hieronder enkele tips.
Boeken die u (meer) inzicht geven in onze complexe wereld, en waarin suggesties worden aangereikt om ‘straks’ (na het aflopen van de pandemie) dingen anders te gaan doen. Of ‘anders’ naar dingen te gaan kijken die we nu (nog) ‘normaal’ vinden.
Zestig tips
Deze lijst is uiteraard slechts een lijst, en bevat uiteraard alleen titels die als digitaal bestand op bibliotheek.nl staan. Er ontbreken daardoor tientallen, beter: honderden titels die over hetzelfde onderwerp en thema gaan. Maar so be it. Beter iets dan niets. Onderstaande lijst is subjectief. Per definitie. Elke keus is subjectief. Kan niet anders, want ik had ook andere titels kunnen selecteren.
Via onderstaande lijst kunt u doorklikken naar bibliotheek.nl (om ‘uw’ boek te gaan downloaden) en naar Lezers van Stavast, waar de meeste geselecteerde titels ook op staan (met een korte toelichting, een fragment en links naar relevante bronnen, filmpjes e.d.). Indien van toepassing kunt u daar ook doorklikken naar artikelen waarin het bewuste boek als het ware is meegenomen, dan wel besproken.
Hieronder de lijst met zestig titels. Verderop zal ik sommige titels nader toelichten en nader ‘indelen’.
# – De grote regressie : vijftien grote denkers over de geest van de tijd (Atlas Contact 2017, 272 p) ebook
Peter Bieri. Een manier van leven : over de vele vormen van menselijke waardigheid (Wereldbibliotheek 2015, 384 p) ebook
Peter Bieri. Hoe willen wij leven? (Wereldbibliotheek 2012, 94 p) ebook
Sanne Bloemink, Christien Brinkgreve, Eric Koenen. Weten vraagt meer dan meten : hoe het denken verdwijnt in het regime van maat en getal (Amsterdam University Press 2017, 130 p) ebook
Jan Bransen. Laat je niets wijsmaken : over de macht van experts en de kracht van gezond verstand (Klement 2014, 190 p)
Rutger Bregman. De meeste mensen deugen : een nieuwe geschiedenis van de mens (De Correspondent 2019, 521 p) ebook
Rutger Bregman. De geschiedenis van de vooruitgang (De Bezige bij 2013, 413 p) ebook
Rutger Bregman. Gratis geld voor iedereen : en nog vijf grote ideeën die de wereld kunnen veranderen (De Correspondent 2014, 255 p) ebook
Rutger Bregman & Jesse Frederik. Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers (Maand van de Filosofie / Lemniscaat 2015, 101 p) ebook
Bill Bryson. Een kleine geschiedenis van bijna alles (Atlas 2004, 511 p) ebook
Maarten van Buuren & Joep Dohmen. De prijs van de vrijheid : denkers en schrijvers over moderne levenskunst (Ambo 2011, p) ebook
Albert Camus. De pest (De Bezige bij 2011, 350 p) ebook
Elias Canetti. Massa en macht (vertaling Jenny Tuin) (Athenaeum, Polak & Van Gennep 2017 (heruitgave), 637 p) ebook
Kamel Daoud. Moussa, of De dood van een Arabier (Ambo Anthos 2015, 114 p) ebook
Richard Dawkins. Een regenoog ontrafelen : over wetenschap, waanideeën en wonderen (Contact 1999, 304 p) ebook
Marc van Dijk. Wij zijn de politiek : het denken van Daan Roovers (Ambo Anthos 2019, 103 p) ebook
Ewald Engelen. De schaduwelite voor en na de crisis :niets geleerd, niets vergeten (Amsterdam University press 2014, 248 p) ebook
Paul Gilding. The great disruption : how the climate crisis will transform the global economy (Bloomsbury 2015, 304 p) ebook Vertaald als Helden uit noodzaak (2012)
David Graeber. Bullshit jobs : over zinloos werk, waarom het toeneemt en hoe we het kunnen bestrijden (Atlas Contact 2018, 416 p)
Sander Heijne. Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u : dertig jaar marktwerking in Nederland (De Correspondent 2018, 128 p) ebook
Joke J. Hermsen. Kairos : een nieuwe bevlogenheid (De Arbeiderspers 2014, 310 p) ebook
Joke J. Hermsen. Melancholie van de onrust (Maand van de Filosofie 2017, 144 p) ebook
Joke J. Hermsen. Stil de tijd : pleidooi voor een langzame toekomst (De Arbeiderspers 2009, 272 p) ebook
Daniel Kahneman. Ons feilbare denken (Business Contact 2011, 527 p) ebook
Kevin Kelly. De wil van technologie (Maven 2012, 463 p) ebook
Naomi Klein. De shockdoctrine : de opkomst van het rampenkapitalisme (De Geus 2013, 703 p) ebook
Naomi Klein. Nee is niet genoeg : tegen Trumps shocktherapie, voor de wereld die we nodig hebben (De Geus 2017, 334 p) ebook
Naomi Klein. No logo : de strijd tegen de dwang van de wereldmerken (De Geus 2014, 613 p) ebook
Naomi Klein. No time : verander nu, voor het klimaat alles verandert (De Geus 2014, 607 p) ebook
Joris Luyendijk. Dit kan niet waar zijn : onder bankiers (Atlas Contact 2015, 208 p) ebook
Joris Luyendijk. Kunnen we praten (Atlas Contact 2017, 94 p) ebook
Bernard Maris. Economie is geen wetenschap : het bijgeloof van onze tijd ontmaskerd (De Geus 2015, 125 p) ebook
Raoul Martinez. Hoe vrij zijn wij? de machinaties van macht en de strijd voor onze toekomst (Atlas Contact 2017, 544 p) ebook
Tom-Jan Meeus. Haagse invloeden : hoe de Nederlandse politiek echt werkt (Nieuw Amsterdam 2015, 191 p) ebook
Eva Meijer. De soldaat was een dolfijn : over politieke dieren (Cossee 2017, 124 p) ebook
Jelmer Mommers. Hoe gaan we dit uitleggen : onze toekomst op een steeds warmere aarde (De Correspondent 2019, 237 p) ebook
Sendhil Mullainathan & Eldar Shafir. Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen (Maven 2013, 360 p) ebook
Martha Nussbaum. Het koninkrijk van angst : een filosofische blik op angst als politieke emotie en de crisis van onze tijd (Atlas Contact 2018, 256 p) ebook
Martha Nussbaum. Mogelijkheden scheppen : een nieuwe benadering van de menselijke ontwikkeling (Ambo 2012, 303 p) ebook
Martha Nussbaum. Niet voor de winst : waarom de democratie de geestes- wetenschappen nodig heeft (Ambo 2011, 214 p) ebook
George Orwell. 1984 (Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2008 308 p) (Perpetua-reeks) ebook
Peter Pomerantsev. Dit is geen propaganda : de oorlog tegen de waarheid (Hollands Diep 2019, 286 p) ebook
Tobias Reijngoud. Volgers & vormers : spraakmakende opinieleiders over de toekomst van het onderwijs (Lias 2013, 191 p) ebook
Tobias Reijngoud. Weten is meer dan meten : spraakmakende opinieleiders over de economisering van de samenleving (Uitgeverij Lias 2012, 190 p) ebook
Matthijs de Ridder. De eeuw van Charlie Chaplin (De Bezige bij 2017, 592 p) ebook
Paul Scheffer. De vrijheid van de grens (De Maand van de Filosofie 2016, 126 p) ebook
Willem Schinkel. De nieuwe democratie : naar andere vormen van politiek (De Bezige bij 2012, 367 p) ebook
Dick Swaab.Ons creatieve brein : hoe mens en wereld elkaar maken (Atlas Contact 2016, 559 p) ebook
Dick Swaab. Wij zijn ons brein : van baarmoeder tot Alzheimer (Contact 2010, 480 p) ebook
Ece Temelkuran. Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur (Ambo Anthos 2019, 224 p) ebook
David Van Reybrouck. Tegen verkiezingen (De Bezige bij 2013, 174 p) ebook
Paul Verhaeghe. Autoriteit (De Bezige bij 2015, 272 p) ebook
Paul Verhaeghe. Identiteit (De Bezige bij 2012, 256 p) ebook
Frans de Waal. De bonobo en de tien geboden : moraal is ouder dan de mens (Atlas Contact 2013, 286 p) ebook
Frans de Waal. Een tijd voor empathie : wat de natuur ons leert over een betere samenleving (Contact 2009, 311 p) ebook
Frans de Waal. Zijn we slim genoeg om te weten hoe slim dieren zijn? (Atlas Contact 2016, 311 p) ebook
Henk van der Waal. Denken op de plaats rust (Querido 2012, 240 p) ebook
Rob de Wijk. De nieuwe revolutionaire golf : waarom burgers zich van hun leiders afkeren (Amsterdam University Press 2016, 268 p) ebook
Rob de Wijk. De nieuwe wereldorde : Hoe China sluipenderwijs de macht overneemt (Balans 2019, 284 p) ebook
Vrijheid (en democatie)
Als deze corona-tijd ons één ding heeft geleerd is dat vrijheid een betrekkelijk ding is. Is vrijheid (immers g)een illusie?
Dagelijks ervaren we dat onze vrijheid voor ons aller bestwil wordt ingesnoerd. Enkele jaren geleden verscheen een prachtig boek over vrijheid, geschreven door Raoul Martinez. Deze Britse filmmaker las zich voor dit boek zeer uitvoerig in. Dit leidde tot een dikke (en dure) pil: Hoe vrij zijn wij? Een prima lees/studie-project voor deze tijden. Sterk aanbevolen. Lees vooral ook zijn uitvoerige toelichtingen in het notenapparaat. Het boek gaat niet alleen over vrijheid, maar heeft raakvlakken met alle andere zaken die ik hieronder nader zal aanstippen.
Artikel: Empathie: Laten we vechten om de wereld te bevrijden, weg met nationale grenzen, hebzucht, haat en intolerantie (augustus 2017)
Onze (huidige) Denker des Vaderlands (Daan Roovers) heeft het hier ook over in Wij zijn de politiek, een interview met haar. Artikel: Hoe komt het toch dat de consument in ons alles ruïneert, verwoest, platbrand, sloopt en te gronde richt wat de burger en de onderzoeker in ons dierbaar is? (augustus 2019)
Ook wil ik u attent maken op een belangrijk boek dat vorig jaar verscheen: Verloren land van een Turkse journaliste, Ece Temelkuran. Zij heeft als geen ander ervaren hoe kwetsbaar een democratisch systeem is, en zo maar omver geblazen kan worden. Ik brom u dat u na lezing anders tegen heren als Orban, Bolsonaro, Erdoğan, Johnson of Trump aan zult kijken, en hoe zij in corona-times acteren.
Artikel: Verloren land: Dit is een historische trend, die de banaliteit van het kwaad verandert in het kwaad van de banaliteit. (april 2019)
Al bijna tien jaar geleden schreef Paul Verhaeghe, een Belgische klinisch psycholoog, over heel andere aspecten van het begrip vrijheid. In Identiteit, een bijna klassiek boek, fileert hij onze westerse, ietwat verwende houding ten opzichte van vrijheid. Vrijheid om te consumeren, onszelf te zijn, vrijheid om niet lastig gevallen te worden door anderen.
Ik vermoed dat u dit boek in corona-tijden anders zult lezen als pakweg vijf jaar geleden. Artikel: Open deur? – Wij klagen over het systeem, maar wij zijn het systeem (juni 2014)
Een andere, ook bijna inmiddels klassiek geworden tekst (beter: pamflet) is van de Belgische schrijver, antropoloog David Van Reybrouck. In Tegen verkiezingen pleit hij voor experimenten om (meer) burgers weer bij ‘de politiek’ te betrekken. Hij maakt zich grote zorgen over de manier waarop een in zichzelf gekeerde politieke kaste (met meritocratische trekken) niet langer signalen kan oppikken van veel mensen die aan de zijlijn staan, en naar wiens noden en angsten zij niet (langer) luisteren; laat staan handelen.
Artikel: Redenering – We zijn onze democratie kapot aan het maken door haar te beperken tot verkiezingen (juni 2014)
Een ander ‘oudje’ is van Ewald Engelen, die al in 2014 in De schaduwelite zeer kritisch was op onze ‘regeerders’, de elite die aan de macht is. Hij zag rondom ‘deze macht’ een brede schil professionals die alles doet om ‘die macht’ in het zadel te houden. Mensen uit de media, onderwijs, ngo’s et cetera. Eén ‘kliek’ lakeien die de wijsheid ook in pacht meent te hebben en niet langer in staat is signalen uit de samenleving op te pikken die haaks op hun visie staan.
Opmerkelijk is dat een zeer recent boek ook al als ebook geleend kan worden: Dit is geen propaganda : de oorlog tegen de waarheid van Peter Pomerantsev. Artikel: Vrijheid als mythe: wij ontstaan door onze relaties met anderen. (oktober 2019)
Ons gevoel
De afgelopen tien jaar zijn tientallen (beter: honderden) boeken verschenen waarin wetenschappers en wetenschapsjournalisten als het ware kond doen van inzichten hoe mensen écht in elkaar zitten.
Hersenonderzoek, gedragswetenschap laat keer op keer zien dat ‘de mens’ in de kern geen rationeel wezen is. Integendeel, we zijn een sociaal dier dat in hoge mate ‘aangestuurd’ wordt door ons gevoel. En dat gevoel wordt ook nog eens in hoge mate bepaald door hoe andere sociale dieren in onze omgeving zich gedragen. Exit: homo economicus. Enter: het sociale dier.
Het belangrijkste (maar niet zo vlot leesbaar geschreven) boek (Ons feilbare denken) is van Daniel Kahneman, een Israelische psycholoog die in 2002 de Nobelprijs voor … Economie kreeg. Waarom?
Omdat hij samen met anderen heeft aangetoond wat ik hierboven betoog: de mens is niet rationeel en wordt in hoge mate geleefd door zijn eigen gevoel en zijn omgeving. Heeft natuurlijk ook een link met het begrip ‘vrijheid’.
Hoe vrij ben je als je bijna continu ‘geleefd’ wordt door je gevoel (Systeem 1, bij hem), en jouw eigen ‘denk-systeem’ (bij hem Systeem 2) slechts heel af en toe ‘aangezet’ wordt? Artikel: Onverstandig gedrag is maar een beetje een vrije keus (juni 2015)
Zoals gezegd zijn er honderden boeken verschenen die hier (deels) over gaan. Ik noem van bovenstaande lijst: Dick Swaab’s Wij zijn ons brein en Ons creatieve brein, Elias Canetti’s Massa en macht (een klassieker!), Sendhill Mullainathan en Eldar Shafir’s Schaarste of drie boeken van Frans Waal, die laat zien dat dieren vele meer op mensen lijken dan we geneigd zijn te denken. Of andersom.
Artikel: Het UWV – Is een computer. Het bestaat niet.’ (september 2014)
Artikel: Boeken over onze hersenen (november 2010)
De houdbaarheid van ons economisch model
Ook over dit onderwerp zijn er talloze boeken verschenen. Van bovenstaande lijst wil ik er enkele aanstippen.
Om te beginnen een boek van Jan Bransen, een Nijmeegse filosoof die in 2014 de Socrates wisselbeker voor het beste filosofieboek voor Laat je niets wijsmaken kreeg. De ondertitel zegt het kort en bondig: over de macht van experts en de kracht van gezond verstand.
Jan Bransen bepleit dat elke burger in staat is om met zijn of haar gezond verstand na te denken over complexe zaken. En elk mens weet ook wanneer hij dingen over moet laten aan experts (bijvoorbeeld nu, te midden van een pandemie).
Bransen betoogt samen met anderen dat té vaak normale burgers als het ware weggezet worden als domme mensen, die beter naar de experts kunnen luisteren. Vaak gaat het dan over ‘de economie’. En de gedachte dat economen als neutrale, objectieve wetenschappers weten hoe ‘hét’ moet. De afkorting TINA wordt in dit verband dan vaak gebezigd: There Is No Alternative.
Bernard Maris, een Franse econoom, maakte van dit gedachtegoed al in 2015 kachelhout: Economie is geen wetenschap : het bijgeloof van onze tijd ontmaskerd.
In de lijst staan vier boeken van Naomi Klein, een beroemde Canadese activiste die al bijna twintig jaar schrijft over de greep van grote bedrijven op regeringen. Hoe zij er voor zorgen dat die aan hun kant staan en daardoor in de kern verantwoordelijk zijn voor veel van de mondiale problemen waar we nu mee kampen: klimaatprobleem, ongelijkheid, opraken van grondstoffen, haperende democratieën et cetera.
Ik vermoed dat u anno nu hét boek over de (mondiale) banksector van antropoloog Joris Luyendijk (Dit kan niet waar zijn) ook anders zult (her)lezen. Momenteel zeggen veel criticasters al dat we op het punt staan om dezelfde fouten te maken als ten tijde van de vorige grote (financiële) crisis. Na het bijna in elkaar klappen van het economische systeem in 2007-2008 zijn amper maatregelen genomen om te voorkomen dat het weer kon gebeuren.
En nu staan we hier – aan het begin van een economische crisis van ongekende omvang – en zijn de schulden vele malen hoger dan in 2008, is de ongelijkheid nog groter dan toen en hebben we amper maatregelen genomen om iets te doen aan klimaatverandering. Wellicht staat ‘ons’ piramidespel zelfs op in elkaar klappen.
Artikel: “De vis gaat rotten bij de kop” (februari 2015)
Dunne boekjes, pamfletjes
Onder de pakweg zestig geselecteerde titels zitten ook enkele dunne boekjes. Vaak pamfletten; pittig geschreven teksten over ‘dingen’ waar de schrijvers mee in hun maag zitten.
Zo bepleit Joris Luyendijk in Kunnen we praten dat we juist nu – in complexe tijden – los moeten komen uit onze zelfopgetrokken bubbels en gaan luisteren naar anderen. Niet om hen te gaan volgen, maar wel om oog te krijgen voor de noden en verlangens van burgers die je normaal niet tegenkomt, of waar je met een grote boog om heen loopt.
Hoe willen wij leven? van filosoof Peter Bieri (schrijft ook onder de naam Pascal Mercier) is minder ‘opruiend’, maar in nog geen honderd pagina’s stelt hij belangrijke vragen over de manier waarop we nu leven. En of het niet anders zou kunnen, of moeten.
De soldaat was een dolfijn van Eva Meijer is geen pamflet; wel erg dun. Zij houdt als filosoof een warm pleidooi om als (mensen)samenleving ons meer te gaan bekommeren om ‘de dieren’. En of het geen tijd wordt voor hen rechten in het leven te gaan roepen. Ik vermoed dat velen dit een sterk overdreven pleidooi zullen vinden. Tegelijkertijd lees ik de laatste tijd steeds vaker dit soort geluiden.
Eerder noemde ik al Wij zijn de politiek, Tegen verkiezingen en Economie is geen wetenschap.
Enkele romans
De pest van Albert Camus, 1984 van George Orwell en Moussa, of de dood van een Arabier van kamel Daoud (een pastiche op De vreemdeling van Albert Camus).
Bestsellers
De grootste (en onverwachte) besteller van de laatste zes maanden is zonder enige twijfel De meeste mensen deugen van Rutger Bregman.
De tijd zal het leren, maar het lijkt er sterk op dat we in deze corona-tijden ontdekken dat (inderdaad, of verhip) de meeste mensen deugen. Geneigd zijn hun beste beentje voor te zetten, zich ietwat minder individualistisch gaan gedragen en mee willen werken om het probleem niet nog groter te maken door zich te onttrekken aan oproepen van de regering.
De tijd zal ook leren of we nadat de crisis voorbij is dit gedrag zullen blijven voortzetten. Of onze ‘oude’ instincten weer de overhand zullen krijgen.
Opmerkelijk is verder dat bijna alle boeken die door De Correspondent zijn uitgebracht als ebook geleend kunnen worden. In deze lijst heb ik ook Er zijn nog 17 miljoen wachtenden voor u van Sander Heijne en Hoe gaan we dit uitleggen van Jelmer Mommers opgenomen.
Actuele titels
Zes boeken verschenen in 2019. De meeste mensen deugen, Wij zijn de politiek, Hoe gaan we dit uitleggen, Dit is geen propaganda, Verloren land , en De nieuwe wereldorde.
Een top tien + 1 (van e-books)
01. Raoul Martinez. Hoe vrij zijn wij? de machinaties van macht en de strijd voor onze toekomst (Atlas Contact 2017, 544 p) ebook
02. Rutger Bregman. De meeste mensen deugen : een nieuwe geschiedenis van de mens (De Correspondent 2019, 521 p) ebook
03. Ece Temelkuran. Verloren land : de zeven stappen van democratie naar dictatuur (Ambo Anthos 2019, 224 p) ebook
04. Marc van Dijk. Wij zijn de politiek : het denken van Daan Roovers (Ambo Anthos 2019, 103 p) ebook
05. George Orwell. 1984 (Athenaeum-Polak & Van Gennep, 2008 308 p) (Perpetua-reeks) ebook
06. Peter Pomerantsev. Dit is geen propaganda : de oorlog tegen de waarheid (Hollands Diep 2019, 286 p) ebook
07. Sendhil Mullainathan & Eldar Shafir. Schaarste : hoe gebrek aan tijd en geld ons gedrag bepalen (Maven 2013, 360 p) ebook
08. Paul Verhaeghe. Identiteit (De Bezige bij 2012, 256 p) ebook
09. Naomi Klein. Nee is niet genoeg : tegen Trumps shocktherapie, voor de wereld die we nodig hebben (De Geus 2017, 334 p) ebook
10. Elias Canetti. Massa en macht (vertaling Jenny Tuin) (Athenaeum, Polak & Van Gennep 2017 (heruitgave), 637 p) ebook
en speciaal aanbevolen: Kevin Kelly’s De wil van technologie (Maven 2012, 463 p) ebook Artikel: kk : de meest spraakmakende toekomstdenker van nu (maart 2017)
Eén citaat
Dit hele boek is geïnspireerd op een eenvoudig principe: hoe beter we de grenzen van onze vrijheid begrijpen, hoe beter we in staat zijn ze te overstijgen. We konden wel eens minder vrij zijn dan we graag denken, en pas door te begrijpen welke vrijheid we ontberen, kunnen we de vrijheid die we al bezitten vergroten. Wanneer we ons niet bewust zijn van onze beperkingen, kunnen anderen dat uitbuiten. Door onder ogen te zien wat de grenzen zijn van onze vrijheid, wordt een aantal hardnekkige mythes ontzenuwd – mythes over individuele verantwoordelijkheid, gerechtigheid, politieke democratie en markten. Sommige mythes blijven bestaan omdat ze de belangen van de mensen aan de macht beschermen; andere omdat ze vleiend voor ons zijn en de schijn van troost bieden. Allemaal hebben ze een prijs. De manier waarop we over vrijheid denken, vormt ons beeld van het heden en onze visie op de toekomst. Ze vormt een lens waardoor we de wereld interpreteren en beoordelen, een kompas waarmee we onze koers bepalen. Maar de opvattingen over vrijheid zijn niet allemaal op dezelfde manier gecreëerd. Elke opvatting gaat uit van bepaalde aannames over de wereld, die soms tegen feiten en logica ingaan. (Raoul Martinez. Hoe vrij zijn wij? de machinaties van macht en de strijd voor onze toekomst pagina 9-10)
Citaat 643 (zondag 29 maart 2020)
Homepage Citaten 2020
