Jaarthema’s (van de samenwerkende Noord Oost Brabantse Bibliotheken)

In het voorjaar van 2004 leidde een geplande lezing van Ad Verbrugge tot een fenomeen dat tot 2020 heeft bestaan.

In juni van dat jaar kwam het idee op om rondom het onderwerp van filosoof Ad Verbrugge, andere sprekers te gaan zoeken en hen te vragen zich onder dezelfde noemer ook over dat brede thema te laten uitspreken. In de Groene Engel in Oss; op een zondagmiddag. De derde van de maand.

Voilá, zo ontstond het fenomeen jaarthema. Sindsdien zijn er veertien jaarthema’s bedacht. Werden sprekers voor lezingen aangezocht. Later werden er ook nog andere activiteiten om heen bedacht en uitgevoerd.

Korte geschiedenis van de Noord Oost Brabantse Bibliotheken
Toen dit idee in het voorjaar van 2004 opkwam stond de Openbare Bibliotheek Oss zoals dat heet nog op zichzelf. We werkten (zeker formeel) niet samen met andere bibliotheken in Noord Oost Brabant.

Dat samenwerkingstraject begon pas enige jaren later. In eerste instantie gingen de bibliotheken in de gemeentes Bernheze, Landerd, Maasdonk en Oss samenwerken onder de noemer BasisBibliotheek Maasland.

Enkele jaren later gingen ook de bibliotheken in de gemeente Veghel meedoen. Toen nog weer enkele jaren later ook de gemeente Uden aansloot, ontstond de (huidige) naam: NOBB, de (samenwerkende) Noord Oost Brabantse Bibliotheken.

Veertien jaarthema’s *

Nr	Jaar	Jaarthema
1	2004-2005	Waarom IK een probleem werd voor ONS
2	2005-2006	Verlos ons … / Geef ons …
3	2006-2007	Ontnuchteringsjaren
4	2007-2008	Onmetelijke kwaliteit
5	2008-2009	De latten verleggen
6	2009-2010	Herlevend burgerschap
7	2010-2011	Tijd voor een nieuwe lente
8	2011-2012	Who’s in control?
9	2012-2013	Echte waarde(n)
10	2013-2014	Oefenen voor een andere tijd
11	2014-2016	Oefenen in een andere tijd
12	2016-2017	Wat delen we met elkaar?
13	2017-2018	Past het binnen de donut?
14	2019-2020	Is vrijheid een illusie?

* vanuit hier kunt u doorklikken naar veertien vervolgpagina’s, veertien startpagina’s waar u doorverwezen wordt naar (vaak) tientallen kleinere of langere artikelen over het bewuste jaarthema

Programmeren naast andere bibliotheek-activiteiten
Openbare Bibliotheken organiseren doorlopend activiteiten. Binnen en buiten het ‘eigen’ pand. Het was (achteraf) niet moeilijk om met een jaarthema te gaan werken, want het kwam al regelmatig voor dat sommige op zich zelf staande activiteiten met elkaar samenhingen.

Binnen onze NOBB hebben we sindsdien meerdere ‘kapstokken’ bedacht om eenzelfde soort activiteiten aan op te hangen. Lezingen over beeldende kunst (Kunstlezingen), literaire lezingen (momenteel: Tussen de regels), lezingen voor jongeren (Meet the writer), Luistercafé Noordkade et cetera.

De tijdgeest
Maar de jaarthemareeks wijkt daar toch iets vanaf, omdat we middels die jaarthema’s proberen de tijdgeest op haar staart te trappen.

Alle jaarthema’s zijn gebaseerd op hoe we op dat moment tegen de ontwikkelingen die in de maatschappij gaande zijn aankijken en hoe we vervolgens op basis van die analyse een onderwerp als het ware naar voren kunnen schoven. Er de schijnwerpers op richten. En de titel van het jaarthema was de noemer waaronder we dat deden en doen.

Activiteiten die we vervolgens organiseren zijn allemaal bedoeld om burgers te informeren, te inspireren, aan het denken te zetten. Via deze jaarthema’s stelt de bibliothecaris als het ware een vraag. Een vraag die zich niet laat googelen. Wél om aanvullende informatie te vinden; maar niet in de zin dat je al googelend hét antwoord zou kunnen vinden.

Bijna altijd is het gekozen onderwerp, jaarthema té breed, té complex en zit vol dilemma’s (want als ik dít doe of nastreef heeft dat gevolgen voor dát, of dát).

Criteria voor een jaarthema
In 2008 – in het vijfde seizoen – bedachten we enkele criteria waaraan een jaarthema zou moeten voldoen. Die (tien) criteria zijn in onze ogen nog steeds relevant; voor iedereen (mens of organisatie) die ‘iets’ rondom maatschappelijke onderwerpen wil gaan organiseren.

De goede verstaander zal bij het aanschouwen van de lijst uitroepen dat die thema’s veel op elkaar lijken, dan wel elkaar aanvullen. Dat klopt.

Sterker: ik durf de stelling te betrekken dat de meeste jaarthema’s nog steeds relevant zijn; en dat een ieder die (al dan niet nauwgezet) de tijdgeest volgt dagelijks (en zeker wekelijks) ‘dingen’ kan oppikken die op de een of andere manier met een of meerdere jaarthema’s te maken hebben.

Who’s in control? – De latten verleggen. – Tijd voor een nieuwe lente. – Ontnuchteringsjaren. – Is vrijheid een illusie? – Past het binnen de donut? – Onmetelijke kwaliteit. – Echte waarde(n) – Oefenen in een andere tijd.

Nemen en Geven
Alle jaarthema’s hebben achteraf te maken met een verstoorde balans. Een slinger die té veel naar deze, of een andere (verkeerde) kant is uitgeslagen.

Ik stel dat het uiteindelijk draait om Nemen en Geven. De een (persoon, bedrijf, organisatie of instelling) neemt meer dan hij of zij geeft.

Ook is door de jaren heen zichtbaar geworden dat er een verstoorde balans is tussen ik en wij. In het allereerste thema werd dat al benoemd: Waarom IK een probleem werd voor ONS. Het zit natuurlijk ook in de vraag Is vrijheid een illusie? Of Who’s in control?

Wellicht gaat bijna per definitie mijn eigen welbevinden ten koste van een ander.

Tot slot
Deze bibliothecaris maakt zich geen illusie dat hij (a) de wereld kan redden. Maar dat is (b) absoluut ook mijn taak niet, maar (c) ik heb wel een rol te spelen in het publieke domein.

Bibliothecarissen beschikken over iets unieks. Om te beginnen een plek. Letterlijk. Ze ‘hebben’ een gebouw, waar dingen kunnen gebeuren, waar mensen samen kunnen komen. En als hun pand té klein is, of als het zinvol is om ‘het’ ergens anders te doen, dan kunnen ze uitwijken naar andere locaties in het publieke domein.

Verder beschikken bibliothecarissen vanouds over een collectie; die informatie bevat over de meest uiteenlopende onderwerpen. En zij hebben min of meer ook inhoudelijk zicht op een bepaald deel van die collectie. Andere collega’s zijn beter op de hoogte van andere delen! Ze vullen elkaar aan; en weten – indien nodig – deskundigen buiten het de bibliotheek bij deze of gene te organiseren activiteit te betrekken.

Sinds pakweg twintig jaar is boven op die (vaak) fysieke collectie een onvoorstelbare hoeveelheid informatie bijgekomen. Die een bibliothecaris ook niet allemaal kan behappen, maar hij of zij is wel in staat om waar nodig er relevante items uit te vissen en naar voren te schuiven.

De bibliothecaris zal in de komende jaren, decennia in mijn optiek volop werk hebben om uiteenlopende burgers in zijn of haar omgeving als het ware te verleiden kennis te nemen van onderwerpen waar ‘iets’ mee aan de hand is. Om met die opgedane kennis ‘betere’ beslissingen over zijn of haar leven te nemen. Én ook over de wegen die onze kwetsbare samenlevingen in zullen moeten slaan.

Veertien jaarthema’s zijn evenzovele ‘kreten’ dat de wereld in een giga transitiefase zit. Bibliothecarissen stellen vragen over grote of kleinere onderwerpen. Informeren en inspireren hun burgers. En stellen hun ruimte beschikbaar waar mensen elkaar kunnen treffen om daarover met elkaar in gesprek te gaan. En de bibliothecaris is degene die dit alles begeleidt. Een mooie, én belangrijke taak en rol.

(woensdag 9 september 2020)
Hans van Duijnhoven